جاڭا ەستەتيكالىق كەڭىستىك

[caption id="attachment_13609" align="alignright" width="336"] شالقار داۋلەتكەلدى[/caption]

شالقار داۋلەتكەلدىنىڭ قولعا تۇسكەن بىرنەشە ولەڭىن وقىپ بىتىرگەندە، ساناعا تۇسكەن سالماق بۇرلىقتىرىپ تاستادى. ەسىمە Vimeo-داعى شاعىن فيلمدەرى ارقىلى تانىلعان برەندون ءليدىڭ «ازاتتىق» راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىنداعى «فيلم ءتۇسىرۋشى، دوكۋمەنتاليست بەلگىسىز، ەرەكشە، بىرتۇرلىلەۋ ءارى بەلگىلى ءبىر ايماققا ءتان نارسەنى ىزدەپ تابۋى ءتيىس. سوسىن سول جاڭا نارسەمەن ەتەنە ارالاسىپ، جان راحاتىن تارك ەتىپ، سىرت دۇنيەگە شىعۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. اقىننىڭ «جان راحاتىن تارك ەتىپ، سىرت دۇنيەگە شىققان»، ەستەتيكالىق ءمانى تەرەڭ ولەڭ جولدارىن وقىپ وتىرعاندا قۇلازىپ ءارى قۋانىپ قالدىق. قۇلازيتىنىڭ – اقىننىڭ كورۋ اياسى، تانىم شەڭبەرى كوكەيىڭدە سايراپ تۇرعان «دۇنيە – جالعاندى» جاماۋ-جاسقاۋسىز الدىڭا الىپ كەلەدى. «جۇرەكتى تۇتقىنداعان بەلگىسىز ماعىناعا» ەبىل-دەبىلىڭ شىعىپ، ەگىلمەسكە شاراڭ نە؟ قۋاناتىنىڭ – قالىپتاسقان قاعيدالاردان اۋلاق ىرعاق پەن شۋماقتىڭ ءون بويىنداعى وزگەشەلىك، كوركەم ءتۇيىن.

«مىڭ قارالى اق كوبەلەكتەگى» بولمىس سفەراسىن قامتۋعا جۇمسالعان كۇش-جىگەر دە بوسقا كەتپەگەن. ەپيكالىق تىنىسى، ەستەتيكالىق بۇتىندىگى بار. تاريحي دەرەكتەر اپ-انىق كورىنىپ تۇرماسا دا شىعارمانى وقىپ بىتىرگەنىڭىزدە نەگە تۇتاس ءداۋىردىڭ كارتيناسى كوز الدىڭىزعا كەلەدى؟ نەگە بالبالدارعا باسىڭىزدى سۇيەپ، ءۇنسىز قۇلازيسىز؟ گاپ وسىندا. كۇردەلى قۇرىلىمعا يە شىعارمادا كەڭىستىك پەن ۋاقىت قاتىناسى شەبەر جىمداسىپ، «بالبال باسىنان اينالا ۇشقان، مىڭداعان اق كوبەلەكتەرمەن» پوەتيكالىق پانوراما ءساتتى سالىنادى. ۇلتتىق اتريبۋتتاردى تۇتاس شىعارمانىڭ ءون بويىنا شاشىپ جىبەرىپ، ونى قۇمنان التىن شايقاعانداي وقىرماندى ازاپتى جۇمىسقا «جەگۋ» دە جاقسى اقىنعا ءتان جاقسى قاسيەت.

ىرىسبەك دابەي

شالقار داۋلەتكەلدى

...
كەل،
سۇيىكتى جەل!
تەرەڭ قايعى دا،
شەكسىز شاتتىق تا...
سىيلايدى ورتاق ءبىر دۇنيە،
جۇرەكتى تۇتقىنداعان بەلگىسىز ماعىنا،
ماعىناسىزدىقتى ءان ەتتى تاعى دا.

كەل،
سۇيىكتى جەل!
سۇيىكتىم، سەن رەنجىمە بۇل كۇندە،
ەمدەدى جەل، ءوشىردى جەل...
مەن اتتاپ وتۋگە بولمايتىن،
سەن سىزعان سىزىقتى.

تاسقا تاڭسىق ەمەس قاۋىرسىننىڭ قۇلاعانى،
تاستىڭ قۇشاعى تاسقا جۇمساق.
سەندە جوق، بۇندا جوق الاقاندى،
مەيىرىمدى ەكى كوزدى –
سىيلادى جەل.

سۇيىكتىم، سەن رەنجىمە!
ەسكە تۇسىرمەيدى سەنىڭ ءبىر جۇپ قولىڭدى
بىر-بىرىنە شىرمالعان –
ساۋساق ىزدەرى دە،
تەرەزە الدىندا سەن ۇمىت قالدىرعان.
كەل،
سۇيىكتى جەل!

مىڭ قارالى اق كوبەلەك
***
ءبىر كەزگى شاقىرعان بيىك – اداسقان كيىك.
قۇلاعان قۇس كۇن تۇبىندە قاناتى كۇيىپ.

قۇلان جالىندا ساعىمى سۋسىعان،
قۇلان جونداردان اۋنادى كۇن.
كۇن استىندا ما،
ءتۇن تۇبىندە مە،
ءىزىمدى جەلگە قالدىردىم.

كول تۇبىنە شوككەن سايگۇلىكتىڭ ءۇمىتى سەكىلدى،
كول شايقاعان اق پەن قىزىل كوبىگى.
كۇن تۇبىندە قۇلاعان قۇس –
وي تەڭىزىن قاناتىمەن سىزعان حاتتار دا،
ءبىر كەزدە توقتاعان.

ەسكى قورعاندا تۇنشىققان
دىبىستار قالعان ورنىندا،
بىرتە-بىرتە
تۇسسىزدىكپەن كەتتى ۇندەسىپ سولعىنداپ.
شىراعىڭدى قايتا-قايتا وشىرەر،
وشىرەر...
قيالىڭدا قالعان قۇستىڭ قاناتىنان جەل زۋلاپ.

ەسكى قورعاندا ۇمىتىلعان،
ەسكى قاقپادان ەنىپ سەن كەلەرسىڭ، اي.
اۋلاقتا، بالبالدار ماڭدايىندا ساۋلەڭ دىرىلدەپ.
مەرگيا جاپىراعىنداي جۇلىنعان اي تۇبىندە،
ونى دا جەل تەربەپ تۇرعانداي...

***
ول ساۋساقتارىمەن قوشتاسقان،
...پەرنەلەر باسقان،
قوشتاسقان تاعى –
جەلبىرەمەس تۋلارمەن،
جەلكىلدەمەس جالاۋمەن.
ءبىر كەزدە قۇلاعان كۇيىندە،
سىلكىنبەگەن شاڭى.
ءجۇرىپ وتكەن ۇستىمەن،
بۇيەلەر تۇكتى سيراقتارىمەن سالقىن،
سانا جولىندا ءىزى جاسىرىنعان قيال سەكىلدى...

ەسىگى جابىلعان ەسكى ءۇي – سۋ سۋىق،
شوكتى قوبىز كۇرسىنىپ،
شىڭىراۋدان قالعان قايتىپ شىعا الماي،
اۋىر شىنجىر قۇرساعان جول باياعى،
كىلت ءسوزى ۇمىتىلعان،
وتكەندەر قيالىندا شەگەلەنگەن قول-اياعى.

ەر تۇرىكتىڭ ساربازى،
عاسىرلار بۇرىن سىلتەنگەن سەمسەر ۇشىمەن،
سانا جولىندا ءىزى جاسىرىنعان قيال سەكىلدى...
سوڭعى ءسوزىن قۇمعا جازدى؛
و، اعاشتىڭ جاپىراعى جايقالعان ءتاڭىر ىسىمەن،
اي تۇبىندە ۇزىلگەن ءتاڭىر ىسىمەن.
كىتابىم – اسپان، جەر...
ءسوزىم ءتىلىم ۇشىندا...
جازۋىم سەمسەر ۇشىندا...

سەن باتارسىڭ، اي، اۋلاقتا
قۇمدا جازىلعان جازۋلار ۇستىندە،
ساۋلەڭ دىرىلدەپ.

***
شاعىلعان تەرەزەدەن ساۋلە دە تۇسپەدى،
مەيىرىمدى سامال دا ەنبەدى...
كۇنسىز گۇل سولدى،
گۇلسىز كۇن ءسوندى.
كۇن تۇبىندە قۇلاعان قۇس سەكىلدى،
(وي تەڭىزىن قاناتىمەن سىزعان حاتتار دا،
ءبىر كەزدە توقتاعان).
سانا جولىنا نۇرى سىڭگەن،
نە ۇعىنۋعا بولادى،
تەرەزەدەن تەلمىرگەن كوزدەن
ءوڭ بە، ءتۇس پە، بەلگىسىز ەلەسكە شىرمالعان.

توپىراق استىنان سەمسەرلەر سىڭعىرى ەستىلەر،
جۋساندار ىرعاعىنان سەمسەرلەر سىڭعىرى ەستىلەر،
بالبالعا اينالعان ساربازدىڭ ويىنان
سەمسەرلەر سىڭعىرى ەستىلەر.
بالبال – اكەمىز،
بالبال – انامىز،
بالبال – جارىمىز...
بالبال باسىنان اينالا ۇشقان،
مىڭداعان اق كوبەلەك
قاناتتار سۋسىلىنان سەمسەرلەر سىڭعىرى ەستىلەر.

تۇتىلعان كۇن – قۇلان جونداردان اۋناعان كۇن.
كۇنسىزدە كۇل بولدى – گۇل،
كۇنسىزدە كۇبىرلەدى قىز؛
بالبال – اكەمىز،
بالبال – انامىز،
بالبال – جارىمىز...

الىس مەزگىلدەر اراسىن جالعاعان ىزبەن،
تەرەزە الدىنان شاعىلعان.
مىڭ قارالى اق كوبەلەك ۇشىپ ءوتتى،
قاناتتار سۋسىلى شاقىرعان...

***
شاعىلعان تەرەزەدەن كەشىگىپ ەندىڭ، اي،
ەلەۋسىز جابىلعان ەسىكتەن –
ەشكىم ونى ەسكە تۇسىرەر ساۋساق ءىزى دە تابىلماس.
اۋلاقتا،
بالبالدار ماڭدايىندا ساۋلەڭ دىرىلدەپ،
سەن باتىپ باراسىڭ.