[caption id="attachment_13609" align="alignright" width="336"]
Shalqar Dáýletkeldi[/caption]
Shalqar Dáýletkeldiniń qolǵa túsken birneshe óleńin oqyp bitirgende, sanaǵa túsken salmaq burlyqtyryp tastady. Esime Vimeo-daǵy shaǵyn fılmderi arqyly tanylǵan Brendon Lıdiń «Azattyq» radıosyna bergen suhbatyndaǵy «fılm túsirýshi, dokýmentalıst belgisiz, erekshe, birtúrlileý ári belgili bir aımaqqa tán nárseni izdep tabýy tıis. Sosyn sol jańa nársemen etene aralasyp, jan rahatyn tárk etip, syrt dúnıege shyǵý kerek» degen sózi esime tústi. Aqynnyń «jan rahatyn tárk etip, syrt dúnıege shyqqan», estetıkalyq máni tereń óleń joldaryn oqyp otyrǵanda qulazyp ári qýanyp qaldyq. Qulazıtynyń – aqynnyń kórý aıasy, tanym sheńberi kókeıińde saırap turǵan «dúnıe – jalǵandy» jamaý-jasqaýsyz aldyńa alyp keledi. «Júrekti tutqyndaǵan belgisiz maǵynaǵa» ebil-debiliń shyǵyp, egilmeske sharań ne? Qýanatynyń – qalyptasqan qaǵıdalardan aýlaq yrǵaq pen shýmaqtyń ón boıyndaǵy ózgeshelik, kórkem túıin.
«Myń qaraly aq kóbelektegi» bolmys sferasyn qamtýǵa jumsalǵan kúsh-jiger de bosqa ketpegen. Epıkalyq tynysy, estetıkalyq bútindigi bar. Tarıhı derekter ap-anyq kórinip turmasa da shyǵarmany oqyp bitirgenińizde nege tutas dáýirdiń kartınasy kóz aldyńyzǵa keledi? Nege balbaldarǵa basyńyzdy súıep, únsiz qulazısyz? Gáp osynda. Kúrdeli qurylymǵa ıe shyǵarmada keńistik pen ýaqyt qatynasy sheber jymdasyp, «Balbal basynan aınala ushqan, myńdaǵan aq kóbelektermen» poetıkalyq panorama sátti salynady. Ulttyq atrıbýttardy tutas shyǵarmanyń ón boıyna shashyp jiberip, ony qumnan altyn shaıqaǵandaı oqyrmandy azapty jumysqa «jegý» de jaqsy aqynǵa tán jaqsy qasıet.
Yrysbek DÁBEI
Shalqar DÁÝLETKELDİ
...
Kel,
Súıikti jel!
Tereń qaıǵy da,
Sheksiz shattyq ta...
Syılaıdy ortaq bir dúnıe,
Júrekti tutqyndaǵan belgisiz maǵyna,
Maǵynasyzdyqty án etti taǵy da.
Kel,
Súıikti jel!
Súıiktim, sen renjime bul kúnde,
Emdedi jel, óshirdi jel...
Men attap ótýge bolmaıtyn,
Sen syzǵan syzyqty.
Tasqa tańsyq emes qaýyrsynnyń qulaǵany,
Tastyń qushaǵy tasqa jumsaq.
Sende joq, bunda joq alaqandy,
Meıirimdi eki kózdi –
Syılady jel.
Súıiktim, sen renjime!
Eske túsirmeıdi seniń bir jup qolyńdy
Bir-birine shyrmalǵan –
Saýsaq izderi de,
Tereze aldynda sen umyt qaldyrǵan.
Kel,
Súıikti jel!
Myń qaraly aq kóbelek
***
Bir kezgi shaqyrǵan bıik – Adasqan kıik.
Qulaǵan qus kún túbinde Qanaty kúıip.
Qulan jalynda saǵymy sýsyǵan,
Qulan jondardan aýnady kún.
Kún astynda ma,
Tún túbinde me,
İzimdi jelge qaldyrdym.
Kól túbine shókken sáıgúliktiń úmiti sekildi,
Kól shaıqaǵan aq pen qyzyl kóbigi.
Kún túbinde qulaǵan qus –
Oı teńizin qanatymen syzǵan hattar da,
Bir kezde toqtaǵan.
Eski qorǵanda tunshyqqan
dybystar qalǵan ornynda,
Birte-birte
tússizdikpen ketti úndesip solǵyndap.
Shyraǵyńdy qaıta-qaıta óshirer,
Óshirer...
Qıalyńda qalǵan qustyń qanatynan jel zýlap.
Eski qorǵanda umytylǵan,
Eski qaqpadan enip sen kelersiń, Aı.
Aýlaqta, Balbaldar mańdaıynda sáýleń dirildep.
Mergıa japyraǵyndaı julynǵan aı túbinde,
Ony da Jel terbep turǵandaı...
***
Ol saýsaqtarymen qoshtasqan,
...perneler basqan,
Qoshtasqan taǵy –
Jelbiremes týlarmen,
Jelkildemes jalaýmen.
Bir kezde qulaǵan kúıinde,
Silkinbegen shańy.
Júrip ótken ústimen,
Búıeler túkti sıraqtarymen salqyn,
Sana jolynda izi jasyrynǵan qıal sekildi...
Esigi jabylǵan eski úı – sý sýyq,
Shókti qobyz kúrsinip,
Shyńyraýdan qalǵan qaıtyp shyǵa almaı,
Aýyr shynjyr qursaǵan jol baıaǵy,
Kilt sózi umytylǵan,
Ótkender qıalynda shegelengen qol-aıaǵy.
Er túriktiń sarbazy,
Ǵasyrlar buryn siltengen semser ushymen,
Sana jolynda izi jasyrynǵan qıal sekildi...
Sońǵy sózin qumǵa jazdy;
O, aǵashtyń japyraǵy jaıqalǵan táńir isimen,
Aı túbinde úzilgen táńir isimen.
Kitabym – aspan, jer...
Sózim tilim ushynda...
Jazýym semser ushynda...
Sen batarsyń, Aı, aýlaqta
Qumda jazylǵan jazýlar ústinde,
Sáýleń dirildep.
***
Shaǵylǵan terezeden sáýle de túspedi,
Meıirimdi samal da enbedi...
Kúnsiz gúl soldy,
gúlsiz kún sóndi.
Kún túbinde qulaǵan qus sekildi,
(Oı teńizin qanatymen syzǵan hattar da,
Bir kezde toqtaǵan).
Sana jolyna nury sińgen,
Ne uǵynýǵa bolady,
Terezeden telmirgen kózden
Óń be, tús pe, belgisiz eleske shyrmalǵan.
Topyraq astynan semserler syńǵyry estiler,
Jýsandar yrǵaǵynan semserler syńǵyry estiler,
Balbalǵa aınalǵan sarbazdyń oıynan
Semserler syńǵyry estiler.
Balbal – ákemiz,
balbal – anamyz,
balbal – jarymyz...
Balbal basynan aınala ushqan,
myńdaǵan aq kóbelek
Qanattar sýsylynan semserler syńǵyry estiler.
Tutylǵan kún – qulan jondardan aýnaǵan kún.
Kúnsizde kúl boldy – gúl,
Kúnsizde kúbirledi qyz;
Balbal – ákemiz,
balbal – anamyz,
balbal – jarymyz...
Alys mezgilder arasyn jalǵaǵan izben,
tereze aldynan Shaǵylǵan.
Myń qaraly aq kóbelek ushyp ótti,
Qanattar sýsyly shaqyrǵan...
***
Shaǵylǵan terezeden keshigip endiń, Aı,
Eleýsiz jabylǵan esikten –
Eshkim ony eske túsirer saýsaq izi de tabylmas.
Aýlaqta,
balbaldar mańdaıynda sáýleń dirildep,
Sen batyp barasyń.
