مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلعان جەرلەر قايتادان جوسىقسىز جەر پايدالانۋشىلاردىڭ قولىنا ءتۇسۋ ءقاۋپى بار. بۇل تۋرالى ساراپشى ەرنۇر ءابجان ايتتى، - دەپ حابارلايدى Dalanews.kz "اتامەكەن" كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا سىلتەپ.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا پايدالانىلماعان نە زاڭسىز بەرىلگەن جەرلەردى قايتارۋ بويىنشا بەلسەندى ناۋقان ءجۇرىپ جاتىر. وسى ماقساتتا 2022 جىلى قۇرىلعان رەسپۋبليكالىق كوميسسيا رەكوردتىق 10 ملن گا اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن قايتاردى. وسى قىركۇيەكتە كوميسسيا قايتا فورماتتالىپ، قايتارىلعان جەرلەردى فەرمەرلەر مەن اگروونەركاسىپتىك كەشەندەرگە ادىلەتتى تۇردە ءبولۋ جانە ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا ماقسات قويدى.
بۇگىندە وسى 10 ملن گەكتاردىڭ 4،3 ملن اينالىمعا قايتا شىعارىلاتىن بولدى، الايدا بۇل پروسەسكە سەنىمسىزدىك تۋىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. قايتا ءبولۋ بويىنشا جۇيەنىڭ اشىقتىعى مەن ادىلدىگىنە قاتىستى سۇراقتار كوبەيىپ كەلەدى. ءتورتىنشى جىل قاتارىنان ۇكپ-نە كاسىپكەرلەردەن شاعىمدار ءتۇسۋى توقتاماۋدا.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، جاڭا جانە بۇرىن قايتارىلعان اۋىل شارۋاشىلىعى جەر ۋچاسكەلەرىن بەرۋ اۋدان اكىمدىكتەرى وتكىزەتىن كونكۋرستار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. كونكۋرستاردى وتكىزۋدىڭ نەگىزگى شارتتارى مەن ءتارتىبى ق ر جەر كودەكسىنىڭ جەكە بابىندا، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن ەرەجەلەردە دە ايقىندالعان.
«اتامەكەن» ۇكپ قۇرىلىس جانە جەر قاتىناستارى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرنۇر ءابجان اتالعان ماسەلەگە قاتىستى ءوز ويىن ءبىلدىردى:
اشم ءوز ەرەجەلەرىن تىم جەڭىلدەتە وتىرىپ، قاتىسۋشىلاردىڭ كونكۋرستىق ۇسىنىستارىن باعالاۋدى كاسىپكەرلىك قىزمەتكە بايلانىستى جالعىز كريتەرييمەن – جوسپارلانعان ينۆەستيسيالاردىڭ مولشەرىن باعالاۋمەن شەكتەدى. بۇل نەگىزىنەن، بولاشاقتا دامۋعا ينۆەستيسيا سالۋ تۋرالى «ۋادەلەرىن» باعالاۋدى بىلدىرەدى. ولاردى راستاۋ قاجەت بولمايدى ءارى وسى ۋادەلەردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ جەتكىلىكسىز.
بۇل رەتتە، جەر كودەكسى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن بەرۋ كەزىندە قاتىسۋشىلاردىڭ نەعۇرلىم ماڭىزدى جانە شىن مانىندە قاجەتتى ولشەمدەرىن، اتاپ ايتقاندا، اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن ءوسىرۋ الاڭدارىن، قولدا بار مال باسىن، قولدانىلاتىن اگروتەحنولوگيالاردى، اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى مەن تەحنولوگيالىق جابدىقتاردىڭ، بىلىكتى مامانداردىڭ بولۋىن، قۇرىلاتىن جۇمىس ورىندارىنىڭ سانىن جانە ت. ب. باعالاۋدى تالاپ ەتەدى.
الايدا، بۇل كريتەرييلەر ەرەجەلەردە مۇلدەم جوق.
«ءبىز ۇكپ اتىنان 2020 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان باستاپ ءاشم-نىڭ الدىنا جەر كودەكسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلەتىن ەرەجەلەردى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ماسەلە قويىپ كەلەمىز. جەردى ماقساتىنا ساي پايدالاناتىن فەرمەرلەر ءۇشىن باسىمدىقتىڭ بولعانىن قالايمىز. سونداي-اق، ءبىز ءىرى اگروحولدينگتەرمەن باسەكەلەسپەۋ ءۇشىن جاڭادان باستاعان كاسىپكەرلەر ءۇشىن جەكە كونكۋرستار قۇرۋدى ۇسىنامىز. مۇنداي كونكۋرستاردا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ بولماۋى سياقتى جەڭىلدەتىلگەن تالاپتاردى كوزدەۋگە بولادى. جايىلىمدار ءۇشىن 300 گا دەيىن جانە ەگىستىك جەرلەر ءۇشىن 50 گا دەيىن اۋدانى بويىنشا شەكتەۋگە بولادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.
ۆەدومستۆونىڭ قولدانىستاعى ەرەجەلەرىنىڭ ەلەۋلى كەمشىلىكتەرى بار: ولار بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردى ارتتىرىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ اگرارلىق سەكتورىنىڭ دامۋىن باسەڭدەتە وتىرىپ، فەرمەرلەردى جەردى ءادىل الۋ جانە ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى مۇمكىندىكتەردەن ايىرادى. اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن جالعا الۋ قۇقىعىنا ارنالعان كونكۋرستاردى اۋدان اكىمدىكتەرى وتكىزەدى. وندا جەڭىسكە جەتۋدىڭ نەگىزگى كريتەرييى گەكتارىنا مالىمدەلگەن ينۆەستيسيالاردىڭ كولەمى. قاتىسۋشىلار كوبىرەك ۇپاي جيناۋ ءۇشىن ماكسيمالدى سومالاردى كورسەتەدى. ۇپايلار تەڭ بولعان كەزدە جەڭىمپازدى جەر كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى داۋىس بەرۋ ارقىلى انىقتايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە سىبايلاس جەمقورلىققا جول اشىپ، بازبىرەۋلەردىڭ جەكە قالاۋى مەن ۇسىنىستارى نەگىزىندە ىسكە اسادى.
«كونكۋرس جەڭىمپازدارى كاسىپكەر جايلى وڭ پىكىر بىلدىرەتىن اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىنىڭ ۇستانىمىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ياعني سۋبەكتيۆتى باعالاۋ نەگىزىندە انىقتالاتىن فاكتىلەر كەزدەسەدى. كوبىنەسە ەكى ۇمىتكەردىڭ ءبىرىن تاڭداعاندا، ولاردىڭ بىرەۋىندە جەكە مال باسى بار ءارى جايىلىمعا مۇقتاج بولا تۇرا، كوميسسيا مۇلدەم مالى جوق باسقا بىرەۋدى جەڭىمپاز دەپ تانىعان فاكتىلەر ورىن العان»، - دەيدى ساراپشى.
بۇل پروسەسكە دەگەن سەنىمدى تومەندەتەدى جانە ونى دامىتۋعا شىنىمەن قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن ازاماتتارعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سونىمەن قاتار، كونكۋرس جەڭىمپازى ونى دامىتامىن، ينۆەستيسيا قۇيامىن دەپ جەر الىپ، كەيىن ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىندامايدى.
«اعىمداعى ەرەجەلەر كونكۋرستاردىڭ ناتيجەلەرىن ءىس جۇزىندە قۇنسىزداندىرادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ەرنۇر ءابجان.
ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى عىلىمي قاۋىمداستىق پەن سالالىق ساراپشىلاردى تارتا وتىرىپ، كونكۋرستىق قاعيدالاردى جانە كونكۋرستىق ۇسىنىستاردى باعالاۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ قاجەتتىگىنە كوپتەن بەرى نازار اۋدارىپ كەلەدى. ۇكپ بىرنەشە رەت اشم-گە ءبىرقاتار ۇسىنىستار جىبەرسە دە، كونكۋرستارعا وتىنىمدەردى باعالاۋ جۇيەسى جەتىلمەگەن كۇيىندە قالىپ وتىر. جەردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىنىڭ كريتەرييلەرىن ەنگىزۋدىڭ ورنىنا اشم ەرەجەگە ۋچاسكە ورنالاسقان اۋىلدىق جەردە، اۋداندا نەمەسە قالادا تۇرعانى ءۇشىن، سونداي-اق ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ كووپەراتيۆكە تيەسىلىگى ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى جەر پايدالانۋشىلاردى تاڭداۋعا اسەر ەتپەيتىن فاكتورلار ءۇشىن بالل قوسقان.
وكىنىشكە قاراي، وسى مەحانيزم ارقىلى ميلليونداعان گەكتار جەر ءبولىندى. اشم رەسمي دەرەكتەرىنە سايكەس، 2017-2023 جىلدارى اۋىل شارۋاشىلىعى اينالىمىنا 13 ملن گا تارتىلعان، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى تالقىلانىپ جاتقان ەرەجە شەڭبەرىندە ىسكە اسقان.
ماسەلەگە نازار اۋدارۋ ماقساتىندا ۇكپ ماسەلەنى ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە كوتەردى. ساراپتامالىق كەڭەس، جۇمىس توبى قۇرىلىپ، مينيسترلىككە ەرەجە اياسىندا باعالاۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ بويىنشا ءتيىستى تاپسىرمالارى بار جول كارتاسى بەكىتىلدى. دەگەنمەن، جاعداي وزگەرىسسىز. «اتامەكەن» وكىلىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل جاعدايدا جەردى ءتيىمسىز قايتا ءبولۋدىڭ سالدارىن ءتۇسىنۋ قاجەت.
ۇكپ جانە بيزنەس-قاۋىمداستىق اتالعان ماسەلە كوتەرىلگەن كەزدە، اشم ەرەجەلەرىنە ۇسىنىستار ازىرلەگەن. باعالاۋعا ءبىرقاتار فاكتورلاردى مىندەتتى تۇردە قوسۋ قاجەتتىن جەتكىزگەن، اتاپ ايتقاندا، ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ تاجىريبەسى، رەسۋرستار، پەرسونالدىڭ بىلىكتىلىگى، بيزنەس-جوسپار، تەحنيكا، مال باسى، جالپى جەر كودەكسىندە بار، ءبىراق ەرەجەلەردە جوق كريتەرييلەر. ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل كونكۋرستاردا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋگە دايىن جەر پايدالانۋشىلارىن تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كەلەسى تارماق جەڭىمپازداردىڭ كونكۋرستىق ۇسىنىستار بويىنشا مىندەتتەمەلەرىن ساقتاۋىنا تۇراقتى باقىلاۋ مەن ەسەپتىلىكتى ەنگىزۋدى قامتۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، جەكە قالاۋى مەن سىبايلاس جەمقورلىق فاكتورلارىنىڭ اسەرىن بولدىرمايتىن تەتىكتەردى ەنگىزۋ ماڭىزدى. اعىمداعى جاعدايدا قايتارىلعان ۋچاسكەلەر جوسىقسىز جەر پايدالانۋشىلارعا قايتا ءتۇسۋى مۇمكىن، بۇل رەسپۋبليكالىق كوميسسيا جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى.
«پايدالانىلمايتىن جەرلەردى انىقتاۋ جانە قايتارۋ بويىنشا جۇمىس ايتارلىقتاي كۇش - جىگەردى، ۋاقىت پەن رەسۋرستاردى تالاپ ەتەدى جانە مۇنداي جەرلەردى ءتيىمسىز جەر پايدالانۋشىلارعا قايتا بەرۋ وسى كوميسسيا جۇمىسىنىڭ تومەن ناتيجەلىلىگىنە اكەپ سوقتىرادى»، - دەپ قورىتىندىلادى ەرنۇر ءابجان.
