[caption id="attachment_20252" align="alignleft" width="254"]
م. ۆ. لوسا[/caption]
م. ۆ. لوسا:– سەنىڭ ويىڭ مەنىڭشە، قىزىعۋعا تۇرارلىق. ءبىراق قالاي ويلايسىڭ، وسىناۋ، بارلىق لاتىنامەريكالىق رومانشىلار جازاتىن، لاتىنامەريكالىق بار بولمىستى تولىعىمەن بەينەلەيتىن، قانداي شىندىقتىڭ دا بولماسىن ءبىر بولىگى كىرەتىن بارىمىزگە ورتاق رومانعا، دەرەكسىزدەۋ بولىپ تابىلاتىن كەرەمەت شەبەرلىك يەسى بورحەس تە كىرە مە؟ ساعان، بورحەس قانداي دا بولماسىن بەينەمەن ارگەنتينالىق دەرەكسىزدىكتى، لاتىنامەريكالىق دەرەكسىزدىكتى كورسەتەتىندەي كورىنبەي مە؟ جانە بۇل، دەرەكسىزدىك – سونىمەن قاتار، وزگەشە ولشەم، ادەبيەتتىڭ نەگىزى بولاتىن سول شىندىقتىڭ حال-جايى عوي؟ مۇنى نەگە سۇراپ وتىرمىن، ويتكەنى ماعان ءارقاشان بورحەس الدىنداعى ءوزىمنىڭ ءسۇيىنىشىمدى اقتاپ الۋ قيىن بولدى.
[caption id="attachment_20251" align="alignleft" width="121"]
گ. گ. ماركەس[/caption]
گ. گ. ماركەس: – ال ماعان تۇك تە ەمەس. ول مەندە اسا زور ماساتتانۋدى تۋدىرادى، مەن ونى ءار كەش سايىن وقيمىن. بۋەنەس-ايرەسكە كەلگەندە، جالعىز عانا ساتىپ العان دۇنيەم – بورحەستىڭ تولىق شىعارمالار جيناعى. مەن ونىڭ كىتاپتارىن وزىممەن الا ءجۇرىپ، كۇن سايىن وقيمىن. مەن بۇل جازۋشىنى كورە المايمىن... ءبىراق مەنى ونىڭ نە ايتقىسى كەلسە، سونى ويلايتىن سكريپكاسى تاڭعالدىرادى. قىسقا قايىرعاندا، ول بىزگە ءتىلدىڭ بارلاۋشىسى رەتىندە كەرەك، ال بۇل بولەك، وتە سالماقتى ماسەلە. مەن بورحەستىڭ دەرەكسىزدىگى جاساندى دەپ ويلايمىن، ول وزىمەن بىرگە لاتىن امەريكاسىنىڭ دەرەكسىزدىگىن كورسەتپەيدى. ءبىز وسى جەردە ادەتتەن تىس پىكىرگە كەزىگەمىز: لاتىن امەريكاسىنداعى دەرەكسىزدىك بارىنشا شىن ءارى بارىنشا قالىپتى دۇنيە، ونى وپ-وڭاي شىندىقتىڭ تۇسىنىگىمەن شاتاستىرۋعا بولادى.
– اڭگىمەنى ادەبيەتتەن شالعاي جاتقان ايماقتار جايىنا بۇرساق، ايماقتاعى تارالعان اڭگىمەلەر ولارعا دا بايلانىستى عوي. كوبىنەسە ءبىزدىڭ ەلدە مۇنداي اڭگىمەلەر وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر مەن سىنشىلاردىڭ اقىلىنان ورىن تەبەدى. ولاردى ادەبي قىزمەت پەن ساياسي باعىتى اراسىنداعى ءوزارا بايلانىس تولعاندىرادى. جازۋشى قوعام الدىندا بەلگىلى ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالايدى جانە بۇل جاۋاپكەرشىلىك شىعارمالارىنان عانا ەمەس، ساياسي سىپاتىنان دا اڭعارىلادى. جەكە باسىڭنىڭ وسى ماسەلەگە بايلانىسى تۋرالى ايتا الار ما ەدىڭ؟ ادەبي قىزمەتىڭ مەن ساياسي باعىت، كوزقاراسىڭنىڭ ءوزارا بايلانىسى قانداي؟
– بارىنەن بۇرىن، جازۋشىنىڭ ەڭ باستى ساياسي مىندەتى – جاقسى جازۋ دەپ سانايمىن. جاقسى جازۋ تەك جاقسى پروزانى عانا جازۋ ماعىناسىندا ەمەس جانە ادالدىق جايلى ايتپاستان بۇرىن، سوعان ءوزىنىڭ لايىق ەكەندىگىنە كوزى جەتىپ جازۋ جايلى. جازۋشىدان ءوزىنىڭ كىتاپتارىندا ساياسي قايراتكەر رەتىندە كورىنۋدى تالاپ ەتپەۋ كەرەك. جازۋشىدان ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعىن ساياسي قارۋعا اينالدىرۋدى تالاپ ەتۋ دۇرىس ەمەس. ويتكەنى، ەگەر دە جازۋشى وي-پىكىر دايىندىعىنان وتسە، دەمەك ونىڭ وزىندە ساياسي باعىت پەن كوزقاراس بار دەگەن ءسوز، ال ولار شىعارمادان ءوز بەينەلەرىن ءسوزسىز تابادى، ءوز جورامالىم بويىنشا، ول مەندە دە بار. مەنى تاڭعالدىرعان ءبىر جاي بولدى. بۋەنەس-ايرەستە توررە نيلسون ماعان «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» – كەرەمەت، ءبىراق وكىنىشكە وراي، ءالسىز رومان»، – دەدى.
– ولاي دەۋىنە نە سەبەپ؟
– نەگە ولاي دەگەنىن تۇسىندىرمەدى، دەگەنمەن: «بىزدە، لاتىن امەريكاسىندا شەشىلمەگەن، قورقىنىش تۋدىراتىن قانشاما ماسەلە بار، مۇنداي جاعدايدا كەرەمەت روماندى جاساپ شىعارۋ – بۇل السىزدىك»، – دەدى. بۇل ءسوز مەنى قاتتى ساستىرعانى سونشا، مەن ساعان قايتادان تاعى بەلدەن تومەن سوققى تاستاعىم كەلىپ وتىر: سەن مەنىڭ «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» كىتابىمدى ءالسىز رومان دەپ سانايسىڭ با؟
– جوق.
– نەگە؟
– سەبەبى، «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىندا «ساقالدى» ماسەلەلەرى ءالى كۇنگە شەشىلمەگەن لاتىنامەريكالىق قوعامدىق-ساياسي شىندىقتى وزگە كىتاپتارداعى سياقتى (مىسالى، كورتاسارداعى) پارابولالىق، يا بولماسا جاناما ەمەس، ءادىل، تۋرا سۋرەتتەيدى.
– دەمەك، وسى جانە ءبىز جازعان وزگە دە كىتاپتار وقىرمانعا لاتىن امەريكاسىنداعى قوعامدىق-ساياسي شىندىقتى ۇعىنۋعا كومەكتەسەدى عوي؟
[caption id="attachment_20253" align="alignright" width="220"]
گارسيا ماركەستىڭ داۋىرلەپ تۇرعان شاعى[/caption]
– مەنىڭ پايىمداۋىمشا، بارلىق جاقسى ادەبيەت اۆتوردىڭ ويلاۋىنسىز-اق، ءسوزسىز، ىلعي دامۋ ۇستىندە بولادى. ايتالىق، بورحەس – اسەرشىل، كەرتارتپا ويلى ادام. ال جازۋشى رەتىندە اسەرشىلدىگى دە، كەرتارتپالىعى دا كورىنبەيدى. مەن بورحەستىڭ شىعارمالارىنان (ەگەر ول قول قوياتىن ساندىراق ۇندەۋلەردى قوسپاعاندا) قوعام نە تاريح تۋرالى ءالسىز پىكىرلەرى، الەم تۋرالى ورنىققان كوزقاراسى، فاشيزم نە ت.ب. ماداقتاۋى، يمپەرياليزمدى قۇرمەتتەۋىنەن وزگە ەشتەڭە دە كورمەيمىن. ونىڭ كىتاپتارىندا بۇدان باسقا تۇك تە كەزدەستىرمەدىم...
– ويتكەنى، ول ءتىپتى ءوزىنىڭ نانىمىنان قۇتىلىپ كەتۋگە تىرىسادى.
– مەنىڭشە، كەز كەلگەن ۇلكەن جازۋشى، ءتىپتى ول كەرتارتپا، ءالسىز بولسىن، ءوزىڭ ايتقانداي، قالاي بولسا، ءدال سولاي شىندىقتى سۋرەتتەپ، نانىمىنان قۇتىلعىسى كەلەدى، ال مەن شىندىق ءالسىز بولادى دەپ ويلامايمىن.
– ءبىز ءوز نانىم-سەنىمدەرىمىزدەن قۇتىلا المايمىز. ايتالىق، بانان ەگىستىگىندەگى قايعىلى جاعداي رومانىمدا مەنىڭ نانىمىمنىڭ قاتىسۋى ارقىلى سومدالادى. مەن، ءسوزسىز، جۇمىسشىلار جاعىنا شىعامىن. بۇل – انىق. جازۋشىنىڭ ساياساتتاعى مىندەتى – ءوزى كوزى جەتكەن دۇنيەدەن جانە شىندىقتان جالتارماۋ، ال ءوز شىعارماشىلىعىندا – كىتاپتارى ارقىلى وقىرماننىڭ ءوز قۇرلىق، ءوز قوعامى، ءوز ەلىنىڭ قوعامدىق-ساياسي شىندىعى جايلى جاقسى ءبىلىپ وتىرۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋ. بۇل – ماڭىزدى ءارى جاعىمدى ساياسي قىزمەت. وسى ارقىلى، وزگە ەشتەڭە دە ەمەس، تەك وسى ارقىلى-اق جازۋشىنىڭ ساياسي ارەكەتى قالىپتاسادى دەپ ويلايمىن. ال ادام رەتىندە جازۋشى ساياسي كۇرەسكەر بولۋى مۇمكىن، تەك مۇمكىن عانا ەمەس، سولاي بولۋى كەرەك. جازۋشىدا وقىرماندار اۋقىمى بار، ول وسى اۋقىمدى ادامدى پايدالانىپ ءوزىنىڭ ساياسي تاپسىرماسىن ورىنداۋى ءتيىس.
– بۇل ارادا جاعدايلار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن. الدىڭعى قاتارداعى ازاماتتىق باعىتتى يەلەنەتىن، ءتىپتى ساياسي پارتيالار قۇرىپ جاتاتىن جازۋشىلار بار، ال ولاردىڭ تۋىندىلارى ءوزىنىڭ ساياسي سەنىمىنە قاراما-قايشى الەم تۋرالى كوزقاراستارىنان تۇرادى (...)
– ارينە، ايقىن ماقساتپەن جازاسىڭ. ءبىراق، وسى ماقساتتىڭ ءوزى سەنىڭ سەنىمىڭدى ايقىندايدى عوي دەپ ويلايمىن. قىسقاشا ايتقاندا، ەگەر مۇنداي قاراما-قايشىلىق تۋىپ جاتسا، ەكى سەبەپتىڭ ءبىرى: نە جازۋشى بار سىرىن، شىنىن جازباعان، نە ول ءوزىنىڭ سەنىمىنە سەنىمدى، نانىمىنا نىق ەمەس.
– شىعارماشىلىق ساتىندە، باسقاعا قاراعاندا، ەكى ەلەمەنتتىڭ بىردە-بىرەۋى دە تەرەڭ، شەشۋشى ءرول اتقارماۋى مۇمكىن عوي. مىسال ءۇشىن سەنىڭ «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىعىڭدى» الايىق، سەنى قانشاما جىل تىنىش تاپتىرماي، مازاڭدى العان تاقىرىپ. سەنى ۋايىمداتقان ءپىشىننىڭ ويى ما، الدە، سەنىمىڭ بە؟ سەن ماكوندونىڭ قايعىسىن، كولۋمبياداعى ازاماتتىق سوعىستىڭ اۋىر جاعدايىن، وزىمەن بىرگە وسى جەرگە ءولىم مەن كەدەيشىلىكتى الىپ كەلگەن بانان ەگىستىگىن ايتقىڭ كەلدى مە، الدە، شىن مانىندە كەيبىر تاريح پەن تاڭقالدىراتىن كورىنىستەردى بايانداۋدى قالاعان بولارسىڭ، يا بولماسا ەسىڭدە قالعان ءقايسىبىر بەينەنىڭ ازابىمەن، ءقايسىبىر كەيىپكەردىڭ قايعىسىمەن بولىسكىڭ كەلگەن شىعار؟ جالپى، سەنى وقيعا ما، الدە، ساياسي كوزقاراس شابىتتاندىردى ما؟
– مەنىڭ ويىمشا، بۇعان سىنشىلار جاۋاپ بەرۋى ءتيىس... مەن بارلىعى قامتىلعان رومان جاساۋعا تىرىستىم، ال رومان ءۇشىن ءبارى قاجەت: سەنىم، ۇمتىلىس، داستۇرلەر، اڭىزدار. ءبىراق مەن مۇندا جوعالام، ويتكەنى مەن ءوز كىتاپتارىما ناشار سىنشىمىن. ءسىرا، مەن رومانعا كورىنىستەردى ەش تالعاماي قويا بەرەمىن، سودان سوڭ ساراپتاۋعا كىرىسكەندە، ولار مەنىڭ سەنىمىمە، مەنىڭ ۇمتىلىسىما سايكەس كەلەدى دەپ تۇيەمىن. مەن مۇلدەم ادالمىن جانە ءوزىمدى قانداي ۋاقىتتا دا الداي المايمىن. مەن ءوزىمنىڭ ادال ەكەنىمە قانشالىق سەنىمدى بولسام، سونشالىق روماننىڭ ىقپال كۇشى كوبەيىپ، سونشالىق كوزدەگەن نىساناما ءدوپ تيەدى.
– بۇل مەنى جازۋشىنىڭ «شاعىن اس ءۇيى» تۋرالى ويعا جەتەلەپ كەلەدى. ءارقاشان دا جازۋشىنىڭ قالاي جازاتىندىعى، كىتاپ جازۋداعى ءتارتىبى تۋرالى بىلگەن قىزىق. قاشان دا نەگىزگى سەبەپ تاريحتى بايانداۋ نيەتىنەن باستالادى، ءبىراق سول ساتتەن، نيەت بويىڭدى بيلەپ العاننان، كىتاپ جارىققا شىققانشا، بىرنەشە كەزەڭدەردى وتكەرۋگە تۋرا كەلەدى.
– ءبىز كىتاپتاردىڭ ءارقايسىسى تۋرالى ءسوز قوزعاي الار ەدىك...
[caption id="attachment_20254" align="alignleft" width="360"]
جالىندى دا ادۋىن مىنەزدى لوسانىڭ شىعارمالارى الەمگە تانىلعان شاق[/caption]
– دەگەنمەن، ماعان قىزىعىراعى، «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىنىڭ جاسالۋ تاريحى. سەن ءبىر سۇحباتىڭدا، بۇل كىتاپ سەنىڭ ۇزىنا بويى كوپ جىلىڭدى العانىن، اكاپۋلكودان مەحيكوعا بارار جولدا ونى قايتىپ جازۋ كەرەك ەكەنىن ۇعىنبايىنشا، ونى بىرنەشە رەت قابىلداپ، لاقتىرىپ تاستاپ وتىرعانىڭدى اڭگىمەلەگەن ەدىڭ.
– ءيا، ءبىراق مەن مۇنى ايتقاندا، مەنىڭ كىتابىمنىڭ تازا تۇرمىستىق جاي-كۇيىن مەڭزەگەن ەدىم. قىسقاراق ايتقاندا، ۇزاق جىلدار بويى مەن ءۇشىن ۇندەستىك پەن كىتاپتىڭ ءتىلى ۇلكەن ماسەلە بولدى. كىتاپتىڭ مازمۇنى دا، سول تاريح تا، مەندە بارلىعى جازىلىپ تۇردى، ويتكەنى، ايتىپ وتكەنىمدەي، ول مەنىڭ جاس كەزىمدە-اق دايىن بولاتىن. ءبىراق مەن بۋنيۋەل جايلى ەسكە ءتۇسىردىم. اڭگىمەنىڭ اۋانىن از عانا وسى جاققا بۇرايىن. بىردە ماعان لۋيس بۋنيۋەل «ۆيريديان» جايلى العاشقى وي وزىنە ۇيلەنۋ تويىنداعى ادەمى ايەل بەينەسىندە كەلگەنىن بايانداپ بەردى. ءوزىن ۇيىقتاتىپ تاستايتىن، جانىندا وعان كۇشتەپ، ارام پيعىلىن ىسكە اسىرعىسى كەلەتىن شال بولاتىن ادەمى ايەل. بۋنيۋەل بۇكىل وقيعانى وسى بەينەنىڭ اينالاسىنا تۇرعىزدى. بۇل مەنى تاڭ-تاماشا ەتتى، سەبەبى، مەنىڭ «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىم تۋرالى العاشقى وي ەڭ الدىمەن، بالانى مۇز كورۋگە ەرتىپ اپاراتىن شال بەينەسىمەن كەلدى.
– بۇل بەينە ءوزىڭنىڭ جەكە تاجىريبەڭنەن شىقتى عوي؟
– بۇل، مەنى سيرككە اپارعان اتامنىڭ ۇيىنە قايتقىم كەلگەن قايسار ىنتامنان تۋدى. مۇز سيركتەگى كوزگە كورىنەرلىك دۇنيە بولدى، ءبىزدىڭ قىستاقتا كۇن قانشا ىستىق بولسا دا، ول جەردە مۇزدى بىلمەيتىن. مۇز ونىڭ تۇرعىندارىنا ءپىل نەمەسە تۇيە سياقتى تاڭدانارلىق دۇنيە بولىپ كورىندى. روماندا بالانى مۇز كورۋگە اپارا جاتىپ، ول سيركتىڭ شاتىرىنىڭ ىشىندە ەكەنىن، كىرۋ ءۇشىن تولەۋ كەرەك ەكەنىن اڭعاراتىن شالدىڭ بەينەسى بار. وسى كورىنىستىڭ اينالاسىندا بۇكىل كىتاپ تۇرعىزىلدى. بۇل وقيعا، بۇل ءسات، بۇل كورىنىسكە دەيىن مەندە ەشقانداي ماسەلە تۋىنداعان جوق: ويتكەنى، بۇلار مەن ەشقاشان ەستەن شىعارماعان ءومىرىمنىڭ ءبىر بولىگى بولاتىن. ماعان تەك جاي عانا تۇرعىزۋعا ەڭبەكتەنۋ مەن وسى شيكىزاتتاردى ورىن- ورىندارىنا قويۋ عانا كەرەك بولدى.
– ال الدىڭنان كەسە-كولدەنەڭ شىققان قانداي تىلدىك ماسەلەلەر؟ مەنىڭ ويىمشا، وتكەن كىتاپتارىڭداعى قاتتى، ءدال، تۇشىمدى ءتىلىڭنىڭ وسى رومانىڭداعى ۇلكەن بايۋى تۋرالى ايتۋ كەرەك قوي.
– ءيا، «ۇزىلگەن جاپىراقتى» قوسپاعاندا. «ۇزىلگەن جاپىراق» – «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» جازا المايتىندىعىما كوزىم جەتكەننەن كەيىن جازعان العاشقى كىتابىم، ال قىزمەت ەتىپ ءجۇرىپ «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدى»، «گراندا انانى جەرلەۋ» جانە «سۋىق ءسات» شىعارمالارىن جازدىم. سول ۋاقىتتا مەنىڭ ومىرىمدە وتە ماڭىزدى وقيعا ورىن الدى: «ۇزىلگەن جاپىراقتى» جاريالاعان سوڭ، وسى جولمەن ءجۇرۋىمدى جالعاستىرامىن دەپ ويلادىم، ءبىراق كولۋمبياداعى قوعامدىق-ساياسي جاعداي ايتارلىقتاي كۇرت ناشارلاپ كەتتى، «كولۋمبيالىق وزبىرلىق» اتالاتىن كەزەڭ كەلدى، سول كەزدە، ءدال قانداي ساتتە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن ساياسي ەسىمدى جيناپ، ەلىمنىڭ قايعىلى جاعدايىنا ءوزىمنىڭ قاتىسىم بار ەكەنىن سەزىندىم. مەن، ءوزىمدى بۇرىن قىزىقتىرعانداردان، تولىعىمەن ەرەكشەلەنگەن تاريحقا، سول كەزدەگى كولۋمبيانىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي ماسەلەلەرىنە تىكەلەي بايلانىستى قايعىلى وقيعاعا قايتا ورالدىم. وزگە كولۋمبيالىق رومانشىلار مۇنى تەك قانا ولگەندەر «تىزىمىنە» قاعاز جۇزىندە عانا كۇش كورسەتكىسى كەلگەن دەپ اقتاپ العىسى كەلەدى، مەن ولارمەن كەلىسپەگەن بولار ەدىم. ويتكەنى، ولگەندەردىڭ سانىنا قول سۇعۋ – بۇل مەن ءۇشىن ەڭ كەشىرىلمەيتىن زورلىق، ال ول جەردە كولۋمبيا قىستاعىندا ويران بولعان ولىمنەن كولۋمبيا قوعامىنىڭ ماڭدايىنا باسىلعان جان تۇرشىگەرلىك قارا تاڭبا بار. مەنى تولقىتقان تاعى ءبىر نارسە بولدى. مۇندا، مەنى ولگەنگە دە، ولتىرگەنگە دە ساناعان، جازۋشىلاردىڭ بارلىعىنا دا ءتان تۇسىنىكسىز ءبىر نارسە بار. مەنى ولگەن ادامدار دا، قىستاققا ولتىرمەككە كەلگەن ءتارتىپ ساقشىلارى دا قاتتى تولقىتتى. سول جەردە مەن وزىمنەن: بۇل ادامدارعا، كىسى ولتىرەرلىك جاعدايعا اكەلەتىندەي نە كورىنگەن دەپ سۇرادىم. وزگەلەر كىسى ولتىرۋشىلەردىڭ قىستاققا كىرىپ، ايەلدەردى زورلاپ، بالالاردىڭ باسىن كەسكەندىگى تۋرالى ايتقان ۋاقىتتا، مەندە زورلىق تۋرالى مۇلدە وزگە كوزقاراس بولدى؛ مەن ولگەندەر «ءتىزىمى» جاعىنا شىعۋدى دوعارىپ، مۇنىڭ الەۋمەتتىك اۋىر زاردابىن ويلاپ تۇردىم. ءبىر جاعىنان، ەلى تاپ بولعان وزبىرلىقتىڭ سالدارىنىڭ جاي-كۇيىن كورسەتەتىن پولكوۆنيك پەن حالىقتىڭ جاعدايىن «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدى مادا» اشىپ كورسەتتىم. «سۋىق ءسات» پوۆەسىندە دە وزبىرلىقتىڭ ءورتى شارپىپ وتكەن اۋىلدا بولاتىن وقيعانى بايان ەتتىم. مەن بۇل قىستاق بۇدان كەيىن قانداي كۇيگە ءتۇسىپ، قالاي بەتى قايتقانىن، ءارى بيلىكتىڭ قازىرگى قولدانىپ وتىرعان جۇيەسى ارقىلى زورلىق-زومبىلىقتى ەشقاشان توقتاتا المايتىنىمىزدى، ونىڭ ۇستىنە، زورلىق ەشقاشان ولمەيتىنىن جانە جاڭا اشۋ-ىزانى تۋدىراتىن بۇل بومبانىڭ كەز كەلگەن ساتتە جارىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتكىم كەلدى. بۇل تاقىرىپتار ماعان جاقىن بولماعانىن ايتا وتىرا، ساعان اسا ماڭىزدى نارسەنى مويىنداعىم كەلەدى، «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىنا دەيىن ۇلكەن تابىسقا يە بولعان «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدى» پوۆەسىنىڭ تولىقتاي ادال جازىلماعان كىتاپ ەكەنىن سەزەمىن، ءارى بۇل مەنى جازۋشى رەتىندە قاتتى تولعاندىرادى. ول مەن اسا بەلسەندى قاتىسپاعان ماسەلەلەردى زەرتتەۋ نيەتىمەن جازىلدى. دەگەنمەن، ءوزىڭدى قانشالىق ەلىكتىرگىش جازۋشى ساناساڭ دا، ولار ماعان قوزعاۋ سالۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىم. مەنىڭ تاعى ءبىر تۇسىنگەنىم، سول ساتتە مەنى قىزىقتىرعان دۇنيەلەردى، ءدال سول تىلدە، «ۇزىلگەن جاپىراق» جازىلعان، «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» جازعىم كەلگەن تىلدە جازۋعا بولمايدى ەكەن. مەن وسى اڭگىمەگە لايىق ءتىل تابۋعا ءتيىستى بولدىم. «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانى مەن وزگە كىتاپتاردىڭ ايىرماشىلىعى – ولاردىڭ تاقىرىپتارىنىڭ ايىرماشىلىعىندا. ءاربىر تاقىرىپ ءوزىنىڭ ءتىلىن تالاپ ەتەدى جانە ونى تابۋ كەرەك. سوندىقتان دا «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىن الدىڭعى كىتاپتارىما قاراعاندا ءتىلى بايىعان دەپ ەسەپتەمەيمىن. جاي عانا، وسى روماندا جۇمىس جاساعان ماتەريالدار بۇل تاقىرىپقا باسقاشا كەلۋدى تالاپ ەتتى. ەگەر ەرتەڭ سيۋجەت كەزدەستىرىپ، ول ءوزىن وزگەشە مانەردە جەتكىزۋدى تالاپ ەتسە، اڭگىمەنى وتىمدىرەك، اسەرلىرەك ەتۋ ءۇشىن مەن ونى تابۋعا تىرىسامىن.
– مەن مۇنى ءتىلدىڭ بايۋى تاقىرىپتار ارقىلى جۇزەگە اسادى دەپ ساناعاندىقتان ايتتىم...
– ال مەن تاقىرىپ وسىنى تالاپ ەتكەندە عانا جۇزەگە اسادى دەپ ايتار ەدىم، قانشالىق تالاپ ەتسە، سونشالىق وزگەشە. جەكە وزىمە، وسى جازىلعان كىتاپتار «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» جازعان ادامدىكىنە ۇقسايتىن، ۇقسامايتىندىعى قىزىق.
– ارينە، ۇقسايدى. مەنى تاڭعالدىرعانى – «ۇزىلگەن جاپىراق» پەن «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانى اراسىنداعى جازعاندارىڭنىڭ وزگەشە الەمگە، وزگە مازمۇنعا يە ەكەندىگى. مەنىڭشە، ولاردىڭ بارلىعى، سەن سوڭعى رومانىڭدا جيناقتاپ، نۇكتەسىن قويعان ماكوندو تاريحىنىڭ ءارتۇرلى جەكە بولىگىن سۋرەتتەيتىن سەكىلدى. جانە مەن «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدىنى» «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىققا» قاراعاندا ساياسي كۇرەسكە شاقىراتىن كىتاپ دەپ ويلامايمىن.
– ءيا. بۇل – كىتاپتىڭ كەمشىلىگى، ول مەنى دە قامىقتىرادى.
– دەگەنمەن، لاتىنامەريكالىق تۇرمىستىق روماندى دامىتىپ ۇلگەرگەن «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىندا، وتكەن تاقىرىپتارىڭنان گورى اجەپتەۋىر كەزەڭدەردى ەڭسەرگەنىڭ، كوتەرىلگەن تاقىرىپتار مەن ماسەلەلەرىڭنەن ايقىن كورىنەدى. ەندى «پولكوۆنيككە ەشكىم جازبايدىداعى» ايگىلى اتەشتى ەسكە تۇسىرسەم. ول وسىعان ۇقساس بارلىق ادەبيەتتەردە كەزدەسەدى. جانە، ادەبيەتتىڭ قاتارىنا قوسىلعان وسىناۋ اۋىز ادەبيەتى وكىلى لاتىنامەريكالىق روماندا اتاققا يە بولدى...
– بۇل شىندىققا قاراۋدىڭ ۇنامسىزداۋ ءتاسىلى بولدى...
– مەن سەنەن ءدال وسى تۋراسىندا سۇراعىم كەلگەن: سەن تاقىرىپتان قاشقاقتامايسىڭ با، ولاي دەيتىن...
– جو-جوق. ومىردەگى كەز كەلگەن تاقىرىپ، كەز كەلگەن وقيعا، بۇرىن كوزگە ىلىنبەي كەلگەن ناعىز كەرەمەت دۇنيەلەر. ولارعا اۋىز ادەبيەتى دەڭگەيىندە قالماس ءۇشىن، تەك جاي عانا اۋىز ادەبيەتىنە دەگەن كوزقاراسپەن ەمەس، ودان دا تەرەڭ، ودان دا بەتەر نازار اۋدارىپ قاراۋ قاجەت.
– بۇكىل كرەولدىق ادەبيەتتەن ءبۇتىن كۇيىندە بۇگىنگە دەيىن نە جەتتى دەپ ويلايسىڭ؟ مەن، ولاردى «كوستۋمبريالىق»، «ناتيۆيالىق» نەمەسە «كرەولدىق» دەپ اتاۋعا بولاتىن رامۋلو گالەگوس، حورحە يكاس، ەۋستاسيو ريۆەرا، سيرو الەگرييلەردىڭ جالعاستىعىن مەڭزەپ وتىرمىن. ولاردان بۇگىنگە نە امان قالدى، نەلەرى جوعالدى؟
– ادىلەتسىز بولعىم كەلمەيدى. بۇل ادامدار، وزدەرىنەن كەيىن كەلگەندەرگە ەگىن ەگۋ وڭاي بولۋ ءۇشىن جەر جىرتىپ، دايىنداپ كەتتى. مەن اتا-بابالارىما قاتىستى ادىلەتسىز بولعىم كەلمەيدى...
– فورمالدى، تەحنيكالىق كوزقاراستا، ساعان الدىمىزداعى لاتىنامەريكالىق جازۋشىلار، ءوزىنىڭ وتانداستارىنا قاراعاندا، ەۋروپالىق، سولتۇستىكامەريكالىق اۆتورلارعا ەداۋىر قارىز سياقتى كورىنبەي مە؟
– مەنىڭشە، ءبىز، جاڭا لاتىنامەريكالىق جازۋشىلار فولكنەردىڭ الدىندا وتە كوپ قارىزدارمىز. بۇل قىزىق... ماعان جازۋعا قاشان دا فولكنەر اسەر ەتەدى. ال فولكنەردىڭ ىقپال ەتەتىنىنە مەنىڭ كوزىمدى جەتكىزگەن سول سىنشىلاردىڭ ءوزى ەكەنىن ءتۇسىندىم. مەن بۇل ىقپالدى تەرىسكە شىعارۋعا دايىنمىن، ول تولىقتاي مۇمكىن نارسە. ءبىراق مەنى بۇل قۇبىلىستىڭ جالپىعا ورتاق مىنەزى تاڭعالدىرادى. جاڭا عانا ادەبي بايگەگە ۇسىنىلعان لاتىنامەريكالىق جازۋشىلاردىڭ جەتپىس بەس جاريالانباعان روماندارىن وقىپ شىقتىم جانە ەشقايسىسىنان فولكنەردىڭ ىقپالى سەزىلمەسە عوي. ارينە، ولاردا بۇل كوزگە «تايعا تاڭبا باسقانداي» كورىنىپ تۇر، ويتكەنى ولار ەندى باستاعان جازۋشىلار، ولار ءالى سىرتىندا. ال فولكنەر بۇكىل لاتىن امەريكاسىنىڭ تاريحىنىڭ، مادەنيەت، ءتىل، ادەبيەتىنىڭ ىشىنە كىرە ءبىلدى، ەگەر تىم ۇلگىلى ەتىپ، اسىرا سىلتەپ جىبەرگەن دەپ ايتسا، ەندەشە، ءبىزدىڭ الدىمىزداعىلار مەن ءبىزدىڭ جالعىز ايىرماشىلىعىمىز – فولكنەردىڭ شىعارماشىلىعىن بىلۋىمىزگە بايلانىستى بولماق. مىنە، ءبىزدىڭ ەكى ۇرپاقتى ءبولىپ تۇرعان جالعىز وسى عانا.
– الدى- ارتىن وراپ الاتىن فولكنەردىڭ ىقپالىمەن نە ءۇشىن قايتا جازاسىڭ؟ فولكنەر – قازىرگى زاماننىڭ ەڭ كورنەكتى رومانشىسى بولعان سوڭ با نەمەسە ۇلگى الارلىقتاي ءوزىنىڭ جەكە جازۋ مانەرىنە بولا ما؟
– مەن ويلايمىن، ءبارى ادىسكە بايلانىستى. «فولكنەرلىك» ءادىس لاتىنامەريكالىق شىندىقتى سۋرەتتەۋ ءۇشىن وتە پايدالى. سوندىقتان ءبىز ەرىكسىزدەن فولكنەرگە جۇگىندىك. قىسقاسى، بۇل شىندىققا كوز سالىپ، ول تۋرالى ايتقىمىز كەلدى جانە وعان ەۋروپالىقتاردىڭ دا، يسپاندىقتاردىڭ دا ۇلتتىق ءادىسى بولمايتىنىن بىلدىك. جاننىڭ تەرەڭىنە ۇڭىلسەڭىز، بۇل تاڭعالارلىقتاي ەمەس: ۇمىتپاڭىز، يوكناپاتوفا ءوڭىرىنىڭ كاريب تەڭىزىنە شىعۋ مۇمكىندىگى بار، سول سەكىلدى، فولكنەر-كاريبتىك جازۋشى – ءبىر جاعىنان لاتىنامەريكالىق جازۋشى.
– فولكنەر مەن «ۋەلستىك ءاماديستىڭ» اۆتورىنان وزگە، تۇتاستاي العاندا ساعان اسەر قالدىرعان تاعى قانداي رومانشىلار مەن جازۋشىلاردى اتار ەدىڭ؟ قانداي اۆتورلاردى قايتا وقىپ شىعاسىڭ؟
– ماعان قانداي قاتىسى بار ەكەنىن بىلمەسەم دە، مەن بۇل كىتاپتى قايتا-قايتا وقىپ شىعامىن، وقيمىن، قايتارا وقيمىن جانە سوڭىندا ول مەنى قايران قالدىرىپ تىنادى. بۇل – دانيەل دەفونىڭ «وبالى جىل كۇندەلىگى». نە ءمانىسى بار ەكەندىگىن قايدام، ءبىراق مەن بۇل كىتاپقا قۇمارمىن.
– كوپ سىنشىلار سەنىڭ شىعارماشىلىعىڭداعى رابلەنىڭ ىقپالىن اتاپ كورسەتەدى. بۇل، مەنىڭشە، قىزىق، تاڭعالارلىق. بۇل تۋرالى سەن ءوزىڭ نە ويلايسىڭ؟
– مەن رابلەنىڭ ىقپالىن ءوز جازعاندارىمنان ەمەس، لاتىنامەريكالىق شىندىقتان كورەمىن: لاتىنامەريكالىق شىندىق تۇتاس جانە تولىعىمەن رابلەاندىق.
– ال ماكوندو قايدان شىقتى؟ سەنىڭ كوپ اڭگىمەلەرىڭدەگى وقيعالار ماكوندودا ەمەس، «قىستاقتا» وتەدى. ءبىراق مەن «ماكوندو» مەن «قىستاقتىڭ» اراسىنان ۇلكەن ايىرماشىلىق كورىپ تۇرعانىم جوق. مۇنداي، ومىردە جوق مەكەندى جازۋ تۋرالى وي قالاي كەلدى؟
– مەن بۇل تۋرالى ايتقانمىن. بۇل انام ەكەۋمىز اراكاتاكاعا قايتىپ كەلگەندە ورىن الدى. مەن دۇنيەگە كەلگەن شاعىن قىستاق. مەن ءۇشىن ماكوندو – دۇرىسى، وتكەنىم، سولاي بولعاندىقتان، مەن، بۇل وتكەن كۇنگى كوشەلەر مەن ۇيلەرگە، اۋا رايى مەن ادامدارىنا، قۇراما شتاتتاردىڭ وڭتۇستىگىنەن كەزدەستىرۋگە بولاتىندى ەسكە سالاتىن اعاشتان جاسالعان ۇيلەر مەن مىرىش شاتىرلى وتە ىستىق، شاڭدى، قيراعان قىستاقتىڭ كەسكىنىن سىيلار ەدىم، وتكەنىمە ۇلەستىرەر ەدىم. بۇل قىستاق فولكنەردىڭ قىستاعىنا وتە قاتتى ۇقسايدى، ويتكەنى ونى دا «يۋنايتەد فرۋت كومپانياسى» تۇرعىزدى. ال اتاۋى الىستا ورنالاسپاعان، ماكوندو دەپ اتالاتىن بانان مەكەمەسىنەن شىقتى.
– سوندا بۇل سول اتاۋدىڭ ناق ءوزى مە؟
– ارينە، تەك قىستاقتىكى عانا ەمەس. فەرما دا «ماكوندو» دەپ اتالعان ەدى. ماعان بۇل اتاۋ ۇناعان سوڭ ونى قولدانۋدى ءجون كوردىم.
– سەنىڭ كەيىنگى رومانىڭدا، قورىتىندى بولىمدە، ماكوندو جەلمەن كوتەرىلىپ، كوككە ۇشىپ جوق بولادى. سەنىڭ كەيىنگى كىتاپتارىڭدا نە بولادى؟ كەڭىستىكتە ۇشىپ جۇرگەن ماكوندونى تاعى ءسوز ەتەسىڭ بە؟
– ءبىز ەكەۋمىز رىسارلىق روماندار تۋرالى ايتقانىمىزداي بولادى. مەن ايتىپ وتكەندەي، بايانداۋ ءۇشىن رىساردىڭ باسىن قانشا كەرەك بولسا، سونشا كەسەدى. ۇمىت قالدىرىپ، ەگەر بۇل ماعان كەرەك بولسا، جەل الىپ كەتكەن ماكوندونى قايتا اكەلگەندە تۇرعان ىڭعايسىز ەشتەڭە كورىپ تۇرعان جوقپىن. ويتكەنى، جازۋشى وز-وزىنە قايشى كەلمەسە، ول – دوگماتيك، ال دوگماتيك- جازۋشى – اسەرشىل، ال مەن كىم بولعىم كەلمەدى؟ اسەرشىل! بىلايشا ايتقاندا، ەگەر ماعان ەرتەڭ ماكوندو قايتادان كەرەك بولسا، مەن ونى وپ-وڭاي قايتارامىن...
– مەن ساعان سوڭعى سۇراقتى قويعىم كەلەدى. سەنىڭ كىتاپتارىڭ وتانىڭدا تابىسقا يە بولدى، ولار ساعان اتاق اكەپ بەردى. سەنىمەن كولۋمبيا ماقتانادى، ءبىراق مەن ساعان تەز تانىمالدىلىق سىيلاعان كىتاپ – «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» دەپ ويلايمىن. ەگەر سەن جۇلدىزعا اينالىپ، اتاقتى بولىپ كەتسەڭ، ول سەنىڭ بولاشاق ادەبي جۇمىسىڭا قانداي مولشەردە اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىڭ؟
– مەندە ۇلكەن شيەلەنىستەر پايدا بولدى. مەن الدىن الا «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانى جارىققا شىققاندا، ونى ساتىپ باستاپ، ەل ونى نان سەكىلدى قىلعىتىپ جەپ قويادى دەپ بولجادىم. وعان نە بولاتىنىن بىلگەنىمدە، ونى جاريالامايتىن ەدىم دەپ ويلايمىن. مەن «پاتريارحتىڭ كۇزىن» جازعاندا، ەكى روماندى بىرگە باسۋىم كەرەك ەدى نەمەسە بىرەۋى شىققان سوڭ، ەكىنشىسى اياقتالعانشا كىدىرە تۇرۋىم كەرەك ەدى.
– ايتشى، وسىناۋ تانىمالدىلىق پەن تابىستىڭ سالدارى، سەنىڭ لاتىن امەريكاسىن تاستاپ، ەۋروپاعا قونىس اۋدارۋ شەشىمىڭە ءوز اسەرىن تيگىزبەدى مە؟
– مەن ەۋروپاعا جازۋعا، تەك ءومىر ءسۇرۋ ول جاقتا ارزان بولعان سوڭ بارامىن.
ورىس تىلىنەن ءتارجىمالاعان ەدىلبەك دۇيسەنوۆ
https://dalanews.kz/20245
https://dalanews.kz/20361
