قازاقستان پرەزيدەنتى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلدىڭ كولىك-لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ باعىتىنداعى ماڭىزدى مىندەتتەردى بەلگىلەپ، ترانسكاسپيي باعىتىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىرقاتار ستراتەگيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
«مويىنتى – قىزىلجار» باعىتىندا جاڭا تەمىر جول قۇرىلىسىن باستاۋدى تاپسىرامىن. سونداي-اق قىزىلجار بەكەتىنەن اقتاۋ پورتىنا دەيىنگى كۇرە جولدىڭ قوزعالىسى اسا كوپ ۋچاسكەلەرىن جاڭعىرتۋ كەرەك. «التىنكول – جەتىگەن» تەمىر جولىن دا كەڭەيتۋ قاجەت. بۇل جۇڭگو مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى كولىك ءدالىزىنىڭ الەۋەتىن ەداۋىر ارتتىرادى. بۇدان بولەك، تەمىر جول تاسىمالىن سيفرلاندىرۋ جوبالارىن ۋاقتىلى اياقتاۋ ماڭىزدى. مۋلتيمودالدى كولىك توراپتارىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرگەن ءجون. سول ارقىلى تاسىمالدىڭ بارلىق ءتۇرىن ءوزارا كىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك تۋادى. بيىل جانە كەلەسى جىلى وسى باعىتتا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋعا ءتيىس»،-دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، جاھاندىق ەلەكتروندى ساۋدا-ساتتىقتىڭ قارقىندى دامۋى قازاقستانعا جاڭا ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەر ۇسىنادى. سوندىقتان ەلدە وزىق لوگيستيكا جۇيەسىن قۇرۋ – ستراتەگيالىق مىندەت. اۆتوكولىك تاسىمالىنا ارنالعان «جاسىل ءدالىزدىڭ» تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، جوسپارلانعان جولداردى ۋاقىتىلى سالۋ جانە جوندەۋ جۇمىستارىن اياقتاۋ قاجەت.
«زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزبەيىنشە، لوگيستيكانى تابىستى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قويمالاردى اۆتوماتتاندىرۋ، مارشرۋتتاردى سيفرلاندىرۋ، كولىك اعىنىن باسقارۋ ىسىندە جاساندى ينتەللەكتىنى قولدانۋ ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ باسىم باعىتتارى بولۋعا ءتيىس»،-دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
قازاقستاننىڭ كولىك-لوگيستيكا سالاسىنىڭ بولاشاعى، جاڭا مۇمكىندىكتەر مەن دامۋ جولدارى، ترانزيتتىك الەۋەتتى ارتتىرۋدىڭ جاڭا ترەندتەرى، «جاسىل دالىزدەن» سيفرلىق تاسىمالعا دەيىنگى ستراتەگيالار، ەلەكتروندى ساۋدا، مۋلتيمودالدى توراپتار جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ساتبايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى م.تىنىشبايەۆ اتىنداعى كولىك ينجەنەرياسى جانە لوگيستيكا مەكتەبىنىڭ باسشىسى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەيدۋللا ابدۋللايەۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
–سەيدۋللا سەيدەمەت ۇلى، ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن تولىقتاي پايدالانۋ قاجەتتىگىن ايتتى. وسى باعىتتا «مويىنتى – قىزىلجار» جانە «التىنكول – جەتىگەن» تەمىر جولدارىن دامىتۋ جوبالارى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ترانزيتتىك دالىزدەرىندەگى ءرولىن كۇشەيتە الادى ما جانە ولاردى دامىتۋ ەلىمىزدىڭ كولىك-لوگيستيكا سالاسىنا قانداي وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن؟
–پرەزيدەنتتىڭ قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن تولىقتاي پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋرالى ايتقانى وتە ماڭىزدى، سەبەبى بۇل ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. «مويىنتى – قىزىلجار» جانە «التىنكول – جەتىگەن» تەمىرجولدارىن دامىتۋ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ترانزيتتىك دالىزدەرىندەگى ءرولىن شىنىمەن كۇشەيتۋى مۇمكىن. وسى جوبالار جۇزەگە اسسا، ەلدىڭ كولىك-لوگيستيكا سالاسىندا بىرنەشە ماڭىزدى وزگەرىستەر بولۋى ىقتيمال. قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك ينفراقۇرىلىمىن جاڭارىپ، تەمىرجول ارقىلى جۇك تاسىمالداۋ كولەمى ارتادى. ماسەلەن، «مويىنتى – قىزىلجار» جوباسى جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىنداعى ماڭىزدى كولىك ءدالىزى رەتىندە جۇكتەردىڭ قوزعالىسىن وڭتايلاندىرىپ، تاسىمالداۋ ۋاقىتىن قىسقارتادى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، حالىقارالىق لوگيستيكالىق كومپانيالار ءۇشىن قازاقستاننىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرادى جانە ترانزيتتىك ترافيكتىڭ وسۋىنە جول اشادى. سونىمەن قاتار، جوبالاردىڭ بىرىگىپ جۇزەگە اسۋى قازاقستاندى «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جانە ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتى (TMTM) سياقتى الەمدىك كولىك دالىزدەرىنە بايلانىستىرادى. «التىنكول – جەتىگەن» تەمىرجولى، قورعاس ارقىلى قىتايمەن بايلانىس ورناتىپ، ورتالىق ازيا، رەسەي جانە ەۋروپا نارىقتارىنا قوسىمشا ترانزيت جولدارىن اشادى. سول ارقىلى ەلدىڭ حالىقارالىق ساۋداداعى ماڭىزى كۇشەيەدى. بۇدان وزگە تەمىرجول ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ارقىلى وڭىرلەرگە ينۆەستيسيالار اعىنىن تارتۋعا بولادى. جوبالار جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرىپ، كولىك قاتىناسىن جاقسارتۋ ارقىلى وڭىرلىك ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە، قازاقستاننىڭ ىشكى ەكونوميكاسىن نىعايتۋعا جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ترانزيتتىك نارىقتاعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ارتادى. قازاقستان ەۋرازياداعى ەڭ ءىرى حاب رەتىندە تانىلىپ، سىرتقى ساۋدا مەن لوگيستيكا داميدى.ترانزيت كولەمىنىڭ ۇلعايۋى جۇكتەردى تاسىمالداۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، لوگيستيكالىق پروسەستەردى وڭتايلاندىرادى. وسى وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە، تاسىمالداۋ شىعىندارى تومەندەپ، لوگيستيكالىق حابتار مەن قويما ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ينۆەستيسيالار اعىنى ارتادى.
جالپى بۇگىندە كولىك جانە لوگيستيكا – ەكونوميكانىڭ تەحنولوگيالىق دامىعان سالالارىنىڭ ءبىرى. ءقازىر سيفرلىق تەحنولوگيالار مەن جاساندى ينتەللەكت جۇكتەر، تاۋارلار مەن ادامداردى تاسىمالداۋدىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالىپ وتىر. كورشىلەرمەن جىكسىز كولىك جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ جانە بۇكىل جۇيەنى الەمدىك كوشباسشىلار دەڭگەيىنە كوتەرۋ ءۇشىن عىلىمي تاسىلدەر مەن جۇيەلى وزگەرىستەر قاجەت. بىلىكتى كادر دايارلاۋ جانە سالا پروبلەمالارىن انىقتاپ، ولاردى شەشۋ جولدارىن ىزدەۋ ءۇشىن عالىمداردى تارتۋ ماڭىزدى. وسى رەتتە Satbayev University كولىك-لوگيستيكا سالاسىندا جوعارى بىلىكتى ماماندار دايارلاپ، مەملەكەتتىك جانە جەكە كومپانيالارمەن، عالىمدارمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كولىك-كوممۋنيكاسيالىق سەكتورىنا جاڭا كوشباسشىلاردى دايارلاۋ.
–قازاقستاننىڭ كولىك-لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن اتاپ وتسەڭىز. قازىرگى حالىقارالىق نارىقتىڭ تالاپتارىنا ساي ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن قانداي ناقتى قادامدار جاساۋ كەرەك؟
–قازاقستاننىڭ كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى ونىڭ ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى نەگىزگى ساۋدا جولدارىنىڭ قيىلىسىنداعى ستراتەگيالىق جاعدايىمەن ايقىندالادى. قازىرگى حالىقارالىق نارىقتىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كەلەسى باعىتتار مەن قادامدارعا نازار اۋدارۋ قاجەت:
- ترانزيتتىك الەۋەتتى نىعايتۋ
قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن دامىتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى شەڭبەرىندە ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك مارشرۋتتارىن (TMTM) دامىتۋ قاجەت. بۇل حالىقارالىق كولىك ءدالىزى قازاقستان ارقىلى جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىندا جۇك تاسىمالداۋدى جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، تەمىرجول، اۆتوموبيل جانە اۋە تاسىمالدارىن بىرىكتىرەتىن مۋلتيمودالدى لوگيستيكالىق حابتار قۇرۋ ارقىلى كولىك اعىندارىن ءتيىمدى باسقارۋعا قول جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا.
- كولىك ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ
كولىك ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ – ەلىمىزدىڭ كولىك سەكتورىن دامىتۋداعى ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى. بۇل باعىتتا تەمىرجول، اۆتوموبيل جولدارى، پورتتار، تەرمينالدار مەن اۋەجايلاردى سالۋ جانە قايتا قۇرۋ جۇمىستارى قولعا الىندى. سونىمەن قاتار، زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن اۆتوماتتاندىرۋ جۇيەلەرىن ەنگىزۋ ارقىلى تاسىمالداۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ كوزدەلگەن. جۇك اعىندارىن باسقارۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ، سونداي-اق كولىك وپەراسيالارىن سيفرلاندىرۋ سالاسىندا دا اۋقىمدى شارالار جوسپارلانىپ وتىر.
- جاھاندىق كولىك جۇيەلەرىنە ينتەگراسيا
قازاقستاننىڭ كولىك ينفراقۇرىلىمىن كورشى ەلدەرمەن بايلانىستىرۋدى نىعايتۋ ارقىلى حالىقارالىق ترانزيتتىك دالىزدەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. بۇل، اسىرەسە، جۇڭگو، رەسەي، ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن ەۋروپامەن بىرلەسكەن لوگيستيكالىق جوبالاردى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار، كولىك جۇيەلەرىنىڭ ينتەگراسياسى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى.
- 4. ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ
كولىك سالاسىندا ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ دا باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. قازاقستان ەلەكترلى تەمىرجول كولىگىن دامىتۋ ارقىلى ەكولوگيالىق تيىمدىلىكتى ارتتىرۋدى ماقسات ەتەدى. سونداي-اق، كولىك سالاسىنداعى كومىرتەگى ءىزىن ازايتۋعا باعىتتالعان شارالار قابىلدانىپ، بالامالى ەنەرگەتيكا كوزدەرى پايدالانىلاتىن بولادى. ەكولوگيالىق تازا كولىك قۇرالدارىن ەنگىزۋ ىنتالاندىرىلادى، بۇل ەلدىڭ كولىك سالاسىن تۇراقتى ءارى ەكولوگيالىق تازا ەتۋگە ىقپال ەتەدى.
- كولىك-لوگيستيكالىق جۇيەنى سيفرلاندىرۋ
كولىك جانە لوگيستيكا سالاسىن سيفرلاندىرۋ قازاقستان ءۇشىن كولىك اعىندارىن ءتيىمدى باسقارۋعا، ترانزيتتىك وپەراسيالاردى باقىلاۋعا جانە باسقارۋدى جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە جۇك اعىندارىن باسقارۋ پلاتفورمالارىن ەنگىزۋ جانە ترانزيتتىك وپەراسيالاردى باقىلايتىن ءبىرىڭعاي سيفرلىق دەرەكتەر بازاسىن قۇرۋ جوسپارلانۋدا.
ناقتى قادامدار مەن جوبالار
ينفراقۇرىلىمعا ينۆەستيسيالار تارتۋ – ءىرى جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن حالىقارالىق ينۆەستورلاردى تارتۋ جانە سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى قولايلى ينۆەستيسيالىق احۋال قالىپتاستىرۋ كوزدەلۋدە.
نەگىزگى كولىك جوبالارىن دامىتۋ – «مويىنتى – قىزىلجار»، «التىنكول – جەتىگەن» سياقتى ماڭىزدى تەمىرجول مارشرۋتتارىنىڭ قۇرىلىسى مەن جاڭعىرتىلۋى اياقتالادى. سونىمەن قاتار، اقتاۋ مەن قۇرىق پورتتارىن دامىتۋ ارقىلى كاسپيي تەڭىزىندەگى جۇك اينالىمىن ارتتىرۋ جوسپارلانعان.
كادرلاردى وقىتۋ – حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كولىك لوگيستيكاسى سالاسىندا مامانداردى دايارلاۋ جانە يننوۆاسيالاردى ەنگىزۋ ءۇشىن عىلىمي ورتالىقتار قۇرۋ كوزدەلۋدە.
شەكاراداعى كەدەرگىلەردى ازايتۋ – كەدەندىك رەسىمدەۋ راسىمدەرىن وڭايلاتۋ جانە ترانزيتتىك دالىزدەردە حالىقارالىق تاسىمالدارعا ءبىرىڭعاي تاريفتەر مەن ەرەجەلەر ەنگىزۋ شارالارى ىسكە اسىرىلاتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، كولىك جانە ىلەسپە ينفراقۇرىلىمعا ينۆەستيسيالار اعىنى مەن ەكسپورتتىڭ ءوسۋى كۇتىلۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستاننىڭ وڭىرلىك دامۋىنا جانە ەكونوميكالىق وركەندەۋىنە وڭ ىقپال ەتەدى.
– پرەزيدەنت ۇكىمەتكە تەمىر جول تاسىمالىن سيفرلاندىرۋ جوبالارىن اياقتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. قازىرگى تاڭدا لوگيستيكا سالاسىندا سيفرلاندىرۋ قالاي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟ بۇل وزگەرىستەر كولىك جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىنە، جۇك تاسىمالىنىڭ جىلدامدىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قالاي اسەر ەتەدى؟
–قازاقستاندا تەمىر جول تاسىمالىن سيفرلاندىرۋ- بۇل ەلدىڭ كولىك-لوگيستيكالىق جۇيەسىن جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزگى قادامى، ونىڭ حالىقارالىق ترانزيتتىك دالىزدەردە باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەڭ الدىمەن، اۆتوجول جانە تەمىرجول سالالارىنداعى ينفراقۇرىلىمدىق شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋعا نازار اۋدارۋ قاجەت. اتاپ ايتقاندا، دوستىق جانە التىنكول شەكارالىق ستانسيالارىندا پويىزداردىڭ "وتپەلى" قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىرقاتار قۇرىلىمدىق ءىس-شارالار جۇرگىزۋ قاجەت.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا سيفرلاندىرۋ باعىتىندا ماڭىزدى قادامدار جاسالعان. جۇكتەردى رەسىمدەۋدى جەڭىلدەتەتىن ەلەكتروندىق تاسىمالداۋ قۇجاتتارى (ەقج) جۇيەسى ەنگىزىلىپ، پويىزداردىڭ قوزعالىسىن جوسپارلاۋ مەن جۇك اعىندارىن باسقارۋ پروسەستەرى اۆتوماتتاندىرىلعان. سونىمەن قاتار، ناقتى ۋاقىتتاعى جىلجىمالى قۇرامدى باقىلاۋ ءۇشىن GPS/GLONASS تەحنولوگيالارى ەنگىزىلدى. ەلەكتروندىق كەدەندىك راسىمدەر ءىشىنارا ەنگىزىلىپ، قازاقستان ارقىلى ءترانزيتتى وڭايلاتۋ ءۇشىن سيفرلىق جۇيەلەر دامىتىلۋدا.ءبىراق سيفرلاندىرۋ پروسەسىندە كەيبىر قيىندىقتار دا بار. بىرىنشىدەن، ساندىق جۇيەلەردىڭ فراگمەنتتىلىگى بايقالادى، ياعني ءارتۇرلى پلاتفورمالار اراسىندا جەتكىلىكسىز ينتەگراسيا بار. ەكىنشىدەن، مارشرۋتتاردى بولجاۋ جانە وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت پەن دەرەكتەردى تالداۋدى قولدانۋ دەڭگەيى ءالى تومەن. ۇشىنشىدەن، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ سيفرلىق شەشىمدەرگە قولجەتىمدىلىگى جوعارى شىعىندارمەن شەكتەلگەن.
قازاقستاننىڭ كولىك جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن بارلىق پروسەستىڭ قاتىسۋشىلارىن (جۇك جونەلتۋشىلەردى، لوگيستيكالىق كومپانيالاردى، كەدەن قىزمەتتەرىن) بىرىكتىرەتىن ءبىرىڭعاي پلاتفورمانى ازىرلەۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، كورشى ەلدەرمەن سيفرلىق جۇيەلەردى بىرىكتىرۋ، جۇكتەردىڭ ۇزدىكسىز ءترانزيتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى قادام بولادى.
جاساندى ينتەللەكت ارقىلى تاسىمالداۋعا سۇرانىستى بولجاۋ، مارشرۋتتاردى وڭتايلاندىرۋ جانە رەسۋرستاردى ءتيىمدى باسقارۋ جوسپاردابار. ينفراقۇرىلىمداعى كەپتەلىستەر مەن كەدەرگىلەردى بولدىرماۋ ءۇشىن ۇلكەن دەرەكتەر اناليتيكاسىن پايدالانۋ قاجەتتىلىگى ارتىپ كەلەدى.
تەمىرجول تەرمينالدارىندا جۇكتەردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتى جۇيەلەرىن ەنگىزۋ، سونداي-اق جۇكتەردى تۇگەندەۋ جانە ولاردىڭ جاعدايىن باقىلاۋ ءۇشىن دروندار مەن روبوتتىق جۇيەلەردى پايدالانۋ جوسپارلانعان.
تولىق ەلەكتروندىق كەدەندىك وپەراسيالارعا كوشۋ، ترانزيتتىك قۇجاتتاردى ساندىق جۇيەلەر ارقىلى راسىمدەۋدى جەڭىلدەتۋ ماڭىزدى باعىت بولىپ تابىلادى.
لوگيستيكا سالاسىندا سيفرلىق شەشىمدەر ازىرلەۋ ءۇشىن كلاستەرلەر قۇرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ ءۇشىن ستارتاپتار مەن حالىقارالىق سەرىكتەستەردى تارتۋ قاجەت.
مارشرۋتتاردى وڭتايلاندىرۋ جانە توقتاپ قالۋدى ازايتۋ جۇكتەردى تاسىمالداۋ ۋاقىتىن قىسقارتادى، بۇل ەلدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن كوتەرەدى.
اۆتوماتتاندىرۋ وپەراسيالىق شىعىنداردى ازايتادى، بۇل كولىك قىزمەتتەرىنىڭ باعاسىن تومەندەتىپ، ولاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى.
سيفرلاندىرۋ پروسەستەردى باقىلاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتەدى، بۇل تۇتىنۋشىلاردىڭ سەنىمىن جانە كولىك وپەراسيالارىنىڭ تيىمدىلىگىن جوعارىلادى.
سيفرلىق جۇيەلەردىڭ ينتەگراسياسى جانە جەڭىلدەتىلگەن راسىمدەر جۇكتەردىڭ ەل ارقىلى ءوتۋ ۋاقىتىن قىسقارتادى.
سيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى جاڭا سەرىكتەستەر مەن ينۆەستورلاردى تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە وڭ اسەر ەتەدى.
– قازاقستان ءۇشىن اۆتوكولىك تاسىمالىن دامىتۋ جانە «جاسىل ءدالىزدىڭ» ءتيىمدى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ وزەكتى ماسەلە. بۇل باعىتتا قانداي جاڭا تەحنولوگيالار مەن شەشىمدەردى ەنگىزۋ قاجەت؟ كولىك اعىنىن ءتيىمدى باسقارۋ ءۇشىن قانداي يننوۆاسيالىق ادىستەر مەن سيفرلىق قۇرالدار قولدانىلۋى مۇمكىن؟
–قازاقستاننىڭ جاھاندىق ساۋدا جولدارىنداعى ستراتەگيالىق ورنالاسۋى اۆتوموبيل تاسىمالدارىن دامىتۋ مەن ترانزيتتىك جۇيەنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى. وسى ماقساتتا جاڭا تەحنولوگيالار مەن يننوۆاسيالىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ كولىك اعىنىن باسقارۋدى جاقسارتۋعا، لوگيستيكاداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋعا جانە حالىقارالىق ساۋداداعى ءرولىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
"جاسىل ءدالىزدىڭ" سيفرلاندىرىلۋى
"جاسىل ءدالىز" شەڭبەرىندە جۇكتەردىڭ جەدەلدەتىلگەن قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سيفرلىق جۇيەلەردىڭ ەنگىزىلۋى ماڭىزدى. جۇك تاسىمالداۋشىلاردى، كەدەن قىزمەتتەرىن جانە باقىلاۋ ورگاندارىن بىرىكتىرەتىن ءبىرىڭعاي ەلەكتروندىق پلاتفورما قۇرۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل جۇيە شەكاراداعى كىدىرىستەردى ازايتۋ ءۇشىن ەلەكتروندىق جۇكقۇجاتتاردى، سەرتيفيكاتتار مەن دەكلاراسيالاردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، بلوكچەين تەحنولوگياسى دەرەكتەردى قورعاۋ جانە لوگيستيكالىق تىزبەكتەگى ترانزاكسيالاردى اۆتوماتتاندىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەلەرى (ITS) جانە يننوۆاسيالار
ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەلەرىنىڭ كومەگىمەن جۇكتەردىڭ كۇيىن باقىلاۋ، كولىك قۇرالدارىنىڭ قوزعالىسىن قاداعالاۋ، اۆتوماتتاندىرىلعان وتكىزۋ پۋنكتتەرىندە تەكسەرۋدى ازايتۋ مۇمكىن بولادى. اقىلدى سەنسورلار، RFID تەگتەرى، جانە ۇلكەن دەرەكتەردى تالداۋ ارقىلى كولىك اعىندارى ءتيىمدى باقىلانىپ، مارشرۋتتار وڭتايلاندىرىلماق. بۇل شارالار كەپتەلىستى بولدىرماۋعا جانە تاسىمالداۋدى جىلدامداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەكولوگيالىق تازا كولىك جانە جاڭا تەحنولوگيالار
قازاقستاندا ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردى قولدانۋعا ىنتالاندىرۋ شارالارى دا قولعا الىنعان. ەلەكتر جۇك كولىكتەرى مەن سۋتەگى وتىنىمەن جۇرەتىن كولىكتەردىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ماقساتىندا زاريادتاۋ ستانسيالارى مەن جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرى سالىنادى. بۇل شارالار كولىك سالاسىنىڭ ەكولوگيالىق اسەرىن ازايتۋعا جانە ەلدىڭ تۇراقتى دامۋ ستراتەگياسىنا سايكەس كەلەدى.
كولىك اعىنىن باسقارۋدى وڭتايلاندىرۋ
جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارى كەپتەلىستەردى بولجاۋ، اۋا-رايىن جانە جول جاعدايىن ەسكەرە وتىرىپ، جۇك تاسىمالداۋ مارشرۋتتارىن ءتيىمدى وڭتايلاندىرادى. اۆتونومدى كولىك قۇرالدارىن ەنگىزۋ ارقىلى تاسىمالداۋ شىعىندارىن ازايتۋ جانە قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. سونىمەن قاتار، "اقىلدى جولدار" جۇيەسىن ەنگىزۋ ارقىلى جول جاعدايى مەن مەتەورولوگيالىق جاعدايلار ۇنەمى باقىلاۋدا بولادى، سول ارقىلى كولىك اعىنىن ءتيىمدى باسقارۋعا بولادى.
تيىمدىلىكتى ارتتىرۋ شارالارى
قازاقستاننىڭ كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ارقىلى ترانزيتتىك تاسىمالداۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جوسپارلانۋدا. مىسالى، "باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو" جولىن قايتا قۇرۋ، جۇك تاسىمالداۋشىلار ءۇشىن دەمالىس ايماقتارىن قۇرۋ، سونداي-اق كولىك ستاندارتتارىن حالىقارالىق نورمالارمەن ۇيلەستىرۋ ءىس-شارالارى جۇزەگە اسىرىلادى. كەدەندىك راسىمدەردى وڭتايلاندىرۋ جانە "جاسىل ءدالىز" شەڭبەرىندە تەكسەرۋلەر سانىن ازايتۋ ارقىلى اكىمشىلىك راسىمدەردى جەڭىلدەتۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ەكولوگيالىق تازا تاسىمالداۋدى ىنتالاندىرۋ
ەكولوگيالىق تازا كولىك قۇرالدارىن ساتىپ الۋ ءۇشىن سۋبسيديالار مەن سالىق جەڭىلدىكتەرىن ەنگىزۋ ارقىلى ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردى پايدالانۋ ارتادى. بۇل شارالار قورشاعان ورتاعا تەرىس اسەردى ازايتىپ، ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى.
– پرەزيدەنت زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزبەي، لوگيستيكا جۇيەسىن ءتيىمدى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، قازاقستاندا لوگيستيكا سالاسىندا قانداي جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماڭىزدى دەپ ويلايسىز؟ بۇل وزگەرىستەر سالانىڭ تيىمدىلىگىنە قالاي اسەر ەتەدى جانە قاي باعىتتارعا باسىمدىق بەرۋ كەرەك؟
–قازاقستاننىڭ قولايلى گەوگرافيالىق ورنالاسۋى ونى جۇڭگو، ەۋروپا، تمد ەلدەرى مەن تاياۋ شىعىس اراسىنداعى ترانزيتتىك e-commerce حابىنا اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جەرگىلىكتى ينتەرنەت-دۇكەندەردىڭ كوبەيۋىنە، اۆتوماتتاندىرۋ مەن روبوتتاندىرۋ تەحنولوگيالارى ارقىلى ساقتاۋ ورىندارىنىڭ كەڭەيۋىنە ىقپال ەتەدى. ۋاقىت وتە كەلە اۋە جانە تەمىرجول تاسىمالىنا سۇرانىس ارتاتىندىقتان، حالىقارالىق سەرىكتەستەرگە باسەكەلەستىك تاريفتەر مەن جىلدام جۇكتەردى وڭدەۋدى ۇسىنۋ ماڭىزدى بولادى. لوگيستيكانى ءتيىمدى دامىتۋ ءۇشىن قازاقستان الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن بىرنەشە نەگىزگى باعىتتاردى اتاپ وتۋگە بولادى. جوعارىدا لوگيستيكانى سيفرلاندىرۋ تۋرالى ايتىپ ءوتتىم. جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارى مارشرۋتتاردى وڭتايلاندىرۋعا، سۇرانىستى بولجاۋعا جانە تاۋەكەلدەردى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ۇلكەن دەرەكتەردى تالداۋ ارقىلى لوگيستيكالىق جۇيەنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، اقىلدى جولدار مەن باعدارشامدار جول قوزعالىسىن باسقارۋعا، ال اۆتوماتتاندىرىلعان تولەم جۇيەلەرى جولداعى كىدىرىستەردى ازايتادى. «اقىلدى دالىزدەر» جۇكتەردىڭ ءقاۋىپسىز ءارى ءتيىمدى تاسىمالدانۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ال، قويما روبوتيزاسياسى تاۋارلاردى تاسىمالداۋدى جىلدامداتادى. پيلوتسىز كولىك قۇرالدارى مەن درونداردى سىناۋ ارقىلى تاسىمالداۋ پروسەسى اۆتوماتتاندىرىلىپ، تيىمدىلىگى ارتادى. بۇدان وزگە جۇكتەردى باقىلاۋ ءۇشىن IoT سەنسورلارىن پايدالانۋ ناقتى ۋاقىتتاعى اقپاراتتى الۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. كولىكتىڭ جاعدايىن باقىلاۋ ارقىلى تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋدى جوسپارلاۋعا بولادى. سونداي-اق ەكولوگيالىق تازا كولىك تۇرلەرىن ەنگىزۋ، ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن شەشىمدەر مەن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ كومىرتەگى ءىزىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى. قازاقستان حالىقارالىق لوگيستيكالىق پلاتفورمالارمەن ينتەگراسيالانىپ، الەمدىك جۇيەلەرمەن بىرىگۋى ءتيىس. بۇل ترانزيتتىك الەۋەتتى ارتتىرادى. ءارتۇرلى كولىك تۇرلەرى اراسىندا ءتيىمدى تاسىمالداۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ءبىرىڭعاي سيفرلىق ەكوجۇيە قۇرۋ قاجەت. بۇل مۋلتيمودالدى تۇيىندەردە تاسىمالداۋ پروسەسىن وڭتايلاندىرادى.
– جاھاندىق ەلەكتروندى ساۋدا-ساتتىقتىڭ قارقىندى ءوسۋى قازاقستاننىڭ لوگيستيكا سالاسى ءۇشىن قانداي جاڭا مۇمكىندىكتەر ۇسىنادى؟ بۇل مۇمكىندىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن قانداي ينفراقۇرىلىمدىق جانە تەحنولوگيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيسىز؟
–جاھاندىق ەلەكتروندىق ساۋدانىڭ (e-commerce) جىلدام ءوسۋى قازاقستان ءۇشىن جاڭا لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەر مەن پەرسپەكتيۆالار اشادى.
ە-commerce دامۋى تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ كوبىرەك كولەمىن تاسىمالداۋدى تالاپ ەتەدى، بۇل قازاقستانداعى جۇك تاسىمالداۋ كولەمىن ارتتىرادى.
قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى ونى ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى ماڭىزدى كولىك دالىزىنە اينالدىرادى، بۇل ەلدىڭ حالىقارالىق تاسىمالعا ءتيىمدى قاتىسۋىنا جول اشادى.
ەلەكتروندىق ساۋدا سالاسىنىڭ دامۋى جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشىپ، اسىرەسە كولىك جانە قويما سالالارىندا، سونداي-اق IT سەكتورىندا كادرلارعا سۇرانىس تۋدىرادى.
قازاقستان ءىرى e-commerce ويىنشىلارى ءۇشىن زاماناۋي فۋلفيلمەنت-ورتالىقتارىن قۇرۋ ارقىلى ماڭىزدى لوگيستيكالىق حابقا اينالا الادى.
E-commerce ءوسۋى ايماقتارداعى كولىك جانە قويما ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى، بۇل جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ تاۋارلار مەن قىزمەتتەرگە قولجەتىمدىلىگىن جاقسارتادى.
سۇحباتتاسقان جاننا جومارت
