ءبىز بىلەتىن كينگ كوپ جىلدار بويى جارقىندىلىقتىڭ جارشىسى رەتىندە كورىندى، سىنشىلاردىڭ ايتقاندارىنا پىسقىرىپ تا قارامايتىن. وقيعالاردى ادەمىلەپ جەتكىزۋ جولىندا ونى ەشتەڭە دە مازالاي المادى. كينگ «كاسىبي جازۋشى» دەگەن ۇعىم تۋرالى بەلسەندى ويلاندى جانە سوعان جەتتى.
بۇل جىل ول ءۇشىن وتە قاۋىرت وتكەن سياقتى. شىلدە ايىندا ءوزىنىڭ كەزەكتى تۋىندىسى «كىم تاپسا، سول الادى» (Finders Keepers) كىتابىن شىعاردى جانە قاراشا ايىندا قىسقا اڭگىمەلەرىنىڭ جاڭا جيناعى جارىق كورمەكشى. جۋىردا پرەزيدەنت باراك وبامانىڭ قولىنان ونەردىڭ ۇلتتىق مەدالى (National Medal of Arts)سىيلىعىن الدى.
اندجەلا اللان:
– تانىمال ماركەتتەر قالاي ىقپالدى بولا الادى جانە وزدەرىنىڭ ءيميدجىن قالاي قالىپتاستىرادى، «كىم تاپسا، سول الادى» سياقتى «برەند اتتى» قالاي جاسايدى دەگەنگە قاتىستى ءسىز تاماشا ۇلگى جاسادىڭىز. اۆتورلىق قوجالىق پەن ادەبي مەنشىك تۋرالى سۇراق ءبىزدى قىزىقتىرادى: جىلدار بويعى ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزعا قاتىستى ءوزىڭىز ءۇشىن تابىستى دەپ سانايتىن يميدج قالىپتاستى ما؟
ستيۆەن كينگ: – جوق. مەن وسى نەگىزگى جولىمدا ءوزىمنىڭ بەلگىلى تۇلعاعا اينالعانىمدى اڭعاردىم. بۇل – جازۋشىلار ءۇشىن ەرەكشە دۇنيە. ءبىراق بۇل، ارينە، مەنىڭ شىعارماشىلىعىمنىڭ قالىپتاسىپ قالعان باعىتتى جالعاستىرۋعا نيەتسىزدىگىمنىڭ جەمىسى دەپ تۇسىنەمىن. شىندىعىندا، جازۋشىلار قۇپيا اگەنت بولۋدى ويلايدى جانە بىزدەر ۇزدىكسىز العا جىلجىپ وتىرعاندىقتان ءبارىن كورەمىز، سوسىن ولاردى مۇمكىندىگىنشە سىرتقا شىعارامىز. كەيدە باياعى نارسەلەرگە قايتا ورالعان كەزدە مەنىڭ ويىم وزگەرە باستايدى، مەنىڭ كورگەندەرىمنىڭ ءبارى ءتۇرىن وزگەرتكەن دۇنيەلەر ەكەن، ايتپاقشى، حالىق تا مەنى سولاي كورەدى. مەن ءالى كۇنگە دەيىن بۇنى ءارى قاراي تەرەڭ زەرتتەۋگە تىرىسقان جوقپىن، الايدا، سولاي، بۇل وزگەرىستەر كۇننەن كۇنگە جالعاسا بەردى.
مىسالى، كەشكىسىن سەرۋەندەۋگە شىققاندا سىرتتا جۇرگەن حالىق كىتاپتارىنا قولتاڭبا سۇرايدى، ءتىپتى قوناق ءۇيدىڭ سىرتىنا شىقساڭ دا ولار تاعى قولتاڭبا سۇراپ كەلىپ جاتادى. ءبىراق ولار بۇل اركەتتەرىن وزدەرىنىڭ ۇلكەن اجەسى ءۇشىن نەمەسە سوقىر ۇلدارى ءۇشىن جاساپ جاتقانىن ايتادى، ءبىراق شىندىعىنا كەلگەندە بۇنىڭ بارلىعى eBay نەمەسە كرەيگسليست، نە وسىعان ۇقساس ينتەرنەت دۇكەندەرىنىڭ پايداسى ءۇشىن عانا بولاتىن. بۇل ماركەتينگتىڭ ەرەكشە مىنەزىنىڭ ءبىر ءتۇرى عانا، سەن بۇنداي ءارتۇرلى ادىستەرمەن اينالاڭداعى كينو، تۆ، روك جۇلدىزدارىن بىرىكتىرە الاسىڭ.
بۇل ءومىر تەرمينولوگياسىندا ارتۇرلىلىكتى قۇرايدى. بىردە مەن جازۋعا ءتيىستى اڭگىمەمەن وتىرعانمىن، مەندە ءبارى جوعالىپ كەتتى. مادەني ارالاسۋلار، جانر تۋرالى نەمەسە سىنشىلاردىڭ كوركەمدىك تۋرالى بولاشاق پىكىرلەرى جايىندا دا ەشتەڭە ويلامايمىن. ءبارى جوعالىپ كەتەدى. ءبىراق ولار تەك العاشقى جوبادا عانا عايىپ بولا تۇراتىن. سوسىن ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ءسىز جازۋعا قايتا ورالعاندا ولاردىڭ شىندىعىندا ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەسىز. بۇل – مەن ءۇشىن جارقىن ارپالىس.
– ءسىز مەديا تاجىريبەڭىزدە ءارتۇرلى سايتتارعا ينۆەستور بولدىڭىز، «وق ۇستىندە اتپەن شابۋ» العاشقى ەلەكتروندى كىتابىڭىز بولدى، بۇل «وسىمدىك» سەرياسىمەن جاريالاندى. سوڭعى شىعارعانىڭىز «ماستانعان وتتى جۇمىس» اۋديوكىتاپ رەتىندە كورىندى. سونداي-اق ءسىز تەليەۆيدەنيە، كينو جانە ساحنا ءۇشىن دە جازدىڭىز. ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، ءوز اۋديتورياڭىز وسى وقيعالاردىڭ لەبىمەن ءارى قاراي جالعاستى ما؟
– بىرىنشىدەن، بۇلاردىڭ كوبى نەگىزىنەن «وق ۇستىندە اتپەن شابۋ» شىعارماسىمەن بىرگە جاسالدى، ەلەكتروندى كىتاپ، سوسىن سەريالى روماندار، ءبىراق بۇنىڭ بارلىعى «81 ميليا» مەن «ۋر» جاساۋ تۋرالى جوسپاردان تۋعان بولاتىن. باسقاشا ايتقاندا، بۇل مەن جۇمىس باستاعاندا جانە كورسەتكەندە ىشىندە بولماۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءبىر بولىگى عانا ەدى. سولاي، بۇل جەردە تاباندى تاجىريبە جانە ەگەر مەن بۇعان تىرىسسام نە بولادى؟ بۇل نەگە ۇقسايدى؟ بۇل جاڭا گۇلگە ۇقسايتىن شىعار.
جانە ەگەر ساعان وتباسىڭ قولداۋ كورسەتسە ءارى تابىستى بولساڭ – بۇل وتە جاقسى نارسە. بانككە ءبىراز اقشا قويساڭ، كۇننەن كۇنگە فينانس جاعىنان ءبارى دۇرىس بولا باستايدى. ەگەر سەن ءبىر جاڭا دۇنيەنى قالاساڭ، سەن وعان قول سوزا الاسىڭ.
ءسىرا، كينو مەن تەليەۆيدەنيەنىڭ ىستەپ جاتقانى دۇرىس ەمەس. ولار مەنى الدىن الا جاساپ قويادى جانە ۇلكەن كەڭىستىككە قۇرىپ تاستايدى. مەنىڭ العاشقى رەداكتورىم بيلل تومسون «كەرري»، «سالەمنىڭ جەرەبەسى»، «نۇر»، «تۇنگى كەزەك» جۇمىستارىنا رەداكتور بولدى. ونىڭ «كەرري» تۋرالى بىلاي دەگەنى بار: «بۇل جازۋشى – ءوز ميىنىڭ جوبالاۋشىسى».
وسى شىعارمالاردىڭ كوبى نەگىزىنەن كينو يندۋسترياسىنا ساتىلدى، سەبەبى ولارداعى سيتۋاسيالار قاراپايىم جانە ءۆيزۋالدى كەڭىستىككە جاقىن بولدى. مەن كينومەن ءوستىم، بۇل ونەر مەنىڭ بۇكىل بولمىسىمدى قالىپتاستىردى. مەن كينو كورىپ وتىرىپ ونى وقيتىنمىن دا. مەن ءار نارسەنى كورۋ جۇيەسىمەن (ءۆيزۋالدى تۇردە) قابىلدايتىنمىن. بۇل سەزىنۋ مەن كوللەدج وقىپ جۇرگەندە كۇشەيە ءتۇستى. ول ۋاقىتتا كوپتەگەن پوەتيكالىق كۋرستارعا قاتىساتىنمىن. ءدال سول كەزدە حالىق تۇسىنىگىندە ەلەستەتۋ نەمەسە كورۋ يدەياسى تۋىپ جاتقان، ياعني ايتۋعا ءتيىستى دۇنيەلەردىڭ ءبارىن الدىمەن كورۋ كەرەك. دەمەك كەيىپكەردىڭ كوڭىل-كۇيى ناشار ەكەنىن سوزبەن ايتۋدىڭ قاجەتى جوق، ونى كورسەتۋ كەرەك، تۇسىنىكتى بولارداي بىرنارسە كورسەت، مىنە، كەرەگى. جانە بۇل ماعان وتە تابيعي كورىنەدى. كوپ فيلمدەردىڭ ءساتسىز شىعاتىنى دا سوندىقتان، ياعني ءۆيزۋالدى كەڭىستىك جەتپەي جاتادى. «ماردىمسىزدىق» جانە «شوۋشەنكادان قاشۋ» سياقتى قىسقا شىعارمالار، مەنىڭشە، ءۆيزۋالدى مۇمكىندىكتەردى دۇرىس پايدالانا ءبىلدى دەپ ويلايمىن.
«كۇمبەز استى» تەليەۆيدەنيە سەريالى، كۇمبەزدى نەگىزگى يدەيا ەتىپ الا وتىرىپ جاسالعان تۋىندى ءساتى تۇسكەندىكتەن قاتارىنان ءۇش ماۋسىمىن دا شىعاردى. ءبىراق بۇل ساتتىلىكتىڭ كىلتى تەك ونىڭ ادەبي مىقتىلىعىندا ما: حاراكتەر، تاقىرىپ، دامۋى، وقيعانىڭ باياندالۋى جانە تاعى سول سياقتى نارسەلەرگە بايلانىستى ما؟! ءسىز تابىستى بولا الماساڭىز،ارينە، بۇلاردى ساعىناسىز. مەن كوپتەگەن فيلمدەرگە جازدىم جانە «كالەيدوسكوپ قورقىنىشتارى» وتە تابىستى بولدى. ال قالعان كەيبىرەۋلەرى مۇلدە تابىس اكەلگەن جوق. مەن مينيسەريالداردى جاقسى كورەمىن، ولار بار بولعانى ءۇش، ءتورت بولىمنەن تۇرادى. مەنىڭشە، ەڭ سۇيىكتى جۇمىسىم جانە ماعان سونشالىقتى تابىس اكەلگەن فيلم – «عاسىر داۋىلى». بۇل فريدريح ديۋررەنماتتدىڭ «كەلۋ» شىعارماسىنا كوبىرەك ۇقسايدى. مەن ەندى قايتالاناتىن، ورالاتىن دۇنيەلەردى جاقسى كورە باستادىم. بۇل تۋرالى وي «11/22/63» ىشىندە كورىندى دەپ ويلايمىن. دجەيمس فرانكو ول وقيعانى قالاي تاماشا اڭگىمەلەۋ كەرەكتىگىن بىلەدى.
تەليەۆيدەنيەدەگى مينيسەريالدار مەن ەپيزودتاردىڭ بارلىعىنىڭ ادەبي نۇسقاسى بار. مەن ءوزىمدى الدىعا قاراي اسىعا تارتامىن، «سىندىرار سالماقتىلىق»،«جۇرەتىن ولىك»، بۇلاردىڭ بارلىعى وتە كەرەمەت تۋىندى دەگەن باعاسىن الدى، سەبەبى ولاردا قىزىقتىرعىش تارتىلىس پەن تەرەڭدىك قاتار توعىسقان بولاتىن.
– ءسىزدىڭ كوپتەگەن شىعارمالارىڭىز ادەتتەگى جانر شەكاراسىندا ءارتۇرلى وي تۋعىزادى. جانر ماسەلەسىنە بايلانىستى ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز؟
– بۇل ءبىر مازانى كەتىرەتىن سۇراق. سەبەبى، مەن ءوزىمدى بەلگىلى ءبىر جانردىڭ جازۋشىسىمىن دەپ ويلامايمىن، ءبىراق مەنى حالىق حوررور، فانتاستيكالىق نەمەسە عىلىمي كوركەم ادەبيەتتىڭ وكىلى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل – سەن جەڭە المايتىن كۇرەس. تازا ادەبيەت پەن كوممەرسيالىق ادەبيەت اراسىنداعى قارسىلىق نەمەسە امەريكاندىق ادەبيەت پەن جانرلىق ادەبيەتتەگى قارسىلىق، بۇل – قالاي بولسا دا سەن شىن مانىندە قالامايتىن كۇرەس.
جانر كىتاپتار ءتىزىمىن جاسايدى، بۇل ماعان دا قاتىستى. كەزدەيسوق وقىرماندار بىلاي دەيدى: «مەن رومانتيكا وقىعىم كەلەدى». ءيا، بۇل ءقازىر وتە قولجەتىمدى، قالاعان رومانتيكالىق شىعارمانى كەز كەلگەن Harlequin سياقتى سايتتاردان وڭاي تابۋعا بولادى. «كۇڭگىرتتىكتىڭ ەلۋ كولەڭكەسىن» تابا الاتىن شىعارسىز نەمەسە جاڭا سەريالداردى، ءتىپتى ەروتيكالىق رومانتيكانى دا تابا الاسىز. ءبىراق ءسىز نە ءۇشىن بۇلاردىڭ اراسىنان «رەبەككا» نەمەسە «ۋاقىت ساياحاتشىسىنىڭ ايەلى»، بولماسا «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» سياقتى رومانداردى كورە المايسىز. ولاردىڭ بارلىعىندا جانرلىق ادەبيەتتىڭ ەلەمەنتتەرى بار جانە بۇل مەنىڭ شىعارمالارىما دا قاتىستى. مەن حوررور جانرىنداعى تۋىندىلاردى وقىپ ءوستىم. روبەرت بلوح، ريچارد مەتيسون، گوۆارد فيلليپس لاۆكرافت، اۆگۋست دەرلەت – وسى اۆتورلاردىڭ بارلىعىن وقۋدان جالىققان ەمەسپىن. مەن ءالى كۇنگە دەيىن وسى جانردى ءسۇيىپ وقيمىن، ءبىراق شىنىندا تاماشا دۇنيەلەر تابۋ وتە قيىن. مەن بلوگتاردان جانە ينتەرنەت ماگازيندەردەن بارىق جانردى قاراۋعا تىرىسامىن، ءبىراق ءبارىن بىردەي وقىمايمىن.
مەن ءوز باسىمدا وسى تاقىرىپتا تالاس تۋعاندا، مەرسەدەس مىرزانىڭ يدەياسى ويىما ورالادى، سوسىن تەلەديدار كورەمىن. مەن فلوريدادان وسى مەنگە كەلىپ وڭتۇستىك كاروليناعا توقتاعان كەزدە تەلەديداردان ءبىر وقيعا تۋرالى ايتىپ جاتقاندارىن كوردىم. اڭگىمە قىز بەن جىگىتتىڭ اراسىنداعى كىشكەنتاي نارسەدەن باستالىپ، ۇلكەن قىلمىستىق قاندى وقيعاعا اينالادى. سوندا مەن وزىمە «بۇل – ناعىز دەتەكتيۆتى شىعارمانىڭ جەلىسىنە ارقاۋ بولار دۇنيە، ءبىراق بۇل مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى، مەن جازاتىن وقيعا ەمەس» دەدىم. ءبىراز جىلدار وتكەننەن كەيىن سەن ارتىڭا قاراعاندا ءوزىڭ شىندىعىندا قالاعان، ءبىراق جازا الماعان شىعارمالار بولادى. سەبەبى، ول سەنىڭ جانرىڭا سايكەس كەلمەگەن ەدى. ارينە، مەن سىزگە جانر ماڭىزدى ەمەس دەپ ايتا الامىن، ءبىراق بۇل سەنىڭ ادەبيەتتەگى دارەجەڭدى انىقتايدى عوي، سوندىقتان بۇل ماڭىزدى ەكەنى انىق. قايتكەن كۇندە دە مەن العا قاراي جىلجي بەرەمىن جانە جازا بەرەمىن.
– نەگىزىنەن جانر تۋرالى كوپ ادام بىلاي تۇسىندىرەدى، «جانر دەگەنىمىز – بۇل فورمالاردى بىرىكتىرۋ، ياعني شىعارمانىڭ قۇرىلىمدار ارقىلى ءبىر پىشىنگە كەلۋى». ال ءبىراق ءسىزدىڭ «قاراڭعى مۇنارانىڭ ىشىندە» اتتى سەريالىڭىزدا ءسىزدىڭ جاساعان حاراكتەرلەرىڭىز شىندىعىندا ەشقانداي فورماعا بىرىكپەيدى. بۇل جەردە سوندا تەك يدەيانى ويناتۋ عانا جۇزەگە اسىپ تۇر عوي، سولاي ما؟
– بۇل سۇراعىڭىز تاعى جانر ماسەلەسىنە تىرەلىپ تۇر ما؟ جاقسى، ءسىز ايتقان سول كوپ حالىقتىڭ ويى تاپ ءبىر كىشكەنتاي بالانىڭ اڭگىمەسىنە ۇقسايدى. «مەن مىنا تاماقتى جەگىم كەلمەيدى، سەبەبى، بۇعان مەن جاقسى كورمەيتىن باسقا بىردەمەلەر ارالاسىپ كەتكەن».
– دۇرىس. ماعان «كاللانىڭ قاتىگەزدىگى» اتتى تاراۋى قاتتى ۇنايدى.
– «قاراڭعى مۇنارا» كىتاپتارى تۇگەلدەي دەرلىك توبەلەس. بۇل جەردە ۆەستەرن باعىتىنداعى سيۋجەت نەگىزگى رول اتقارادى. سونداي-اق، فانتاستيكالىق جانە عىلىمي كوركەم ادەبيەتتىڭ دە ەلەمەنتتەرى دە جەتەرلىك. مەن كوللەدج وقىپ جۇرگەندە بۇل نارسەلەردەن ونشا حابارىم بولماعان ەدى، كەيىن ميفتىك ارحەتيپپەن جۇمىس جاساۋدى ۇيرەنگەننەن كەيىن مەندەگى قىزىعۋشىلىق ودان دا كۇشەيە ءتۇستى. ەگەر مەنىڭ قولىمنان ءبىر نارسە كەلسە، قاشاندا مەن ونى جاساپ قالۋعا تىرىساتىنمىن.
– ءسىز جاقىندا نيۋ-يورك تايمسقا جازۋشىلار جانە ءونىمدى تابىس تۋرالى ەسسە جازدىڭىز. بۇل جەردە ءسىز ەڭبەك ەتۋ فورماسى تۋرالى جازدىڭىز با؟ ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، جالپى جازۋشىلىق كاسىپتىڭ باسقا جۇمىستاردان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
– جاقسى، بۇل – مەن ءۇشىن وتە تاماشا جۇمىس. سەبەبى، مەن كۇنىنە نەبارى 4 ساعات قانا جۇمىس ىستەيمىن. جازۋشىلار قانداي ۋاقىتتا بولماسىن ءارتۇرلى بولعان. ەنتوني تروللوپ ادەتتە تاڭعى ساعات تورتتە ورنىنان تۇرىپ، كەشكى جەتىگە دەيىن جازۋمەن اينالىساتىن بولعان. ال، دجون يرۆينگ كۇنى بويى جازۋمەن وتىرعان. ءبىراق مەن ولار بۇلاي قالاي ءومىر سۇرگەنىن ەش تۇسىنە المايمىن.
– مەنىڭ ەستۋىمشە، بالزاك ءتۇنى بويى جازۋمەن اينالىسقان.
– دۇرىس. توماس ۆۋلف تا ءتۇنى بويى جازۋمەن وتىرعان. ءبىراق مەن ءۇشىن قايتا ورالۋدى جانە قايتا جازۋدى بارىنشا ازايتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ءقازىر مەنىڭ دە جاسىم كەلىپ قالدى. بۇرىن جاس كەزىمدە كوپ جازاتىن ەدىم، ءتىپتى ءارتۇرلى ەكى جوبادا قاتار جۇمىس جاساي بەرەتىنمىن. مەن جاڭا دۇنيەلەرىمدى كەيدە تاڭەرتەڭ، كەيدە تۇندە جازامىن. ءبىراق ولار باستاپقىدا ەشقانداي تابىس اكەلمەيتىن. كەيىن كوپ كەشىكپەي ەكرانيزاسيالاناتىن بولدى. سودان كەيىن عانا ولار جاقسى بىردەمەگە اينالا باستايدى.
مەنىڭ نوۆەلليست ەكى ۇلىم بار – دجوە حيلل جانە وۆين كينگ. دجوە بالام ماعان كوبىرەك ۇقسايدى. ال، ولۆين – ازداپ جالقاۋلاۋ، السىزدەۋ جانە اسەرشىل. دجوە ءقازىر پوپكورننان باس تارتۋعا تىرىسىپ ءجۇر. ول ماعان ءوزىمنىڭ 30 جاستاعى كەزىمدى ەسىمە تۇسىرە بەرەدى.
– ءسىز پۋبليسيستيكالىق شىعارمالارىڭىزدا سۋىق قارۋلاردى باقىلاۋ مەن سالىق سالۋشىلار تۋرالى دا ويىڭىزدى اشىق ءبىلدىردىڭىز. ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، ءسىزدىڭ روماندارىڭىزدان قاندايدا ءبىر ساياسي يدەيالاردى تابۋعا بولا ما؟
– ماعان حالىقتىڭ اشىنىپ جازعان حاتتارى ءجيى كەلىپ تۇرادى. ولاردىڭ ايتقاندارى شىندىققا جاناساتىن. ءيا، مەن بۇكىل ءومىرىمدى ءبىر نۇكتەگە ارنادىم. ارينە، تۇگەلدەي دەمەي-اق قويايىن. ايەلىم سىزگە بولاشاقتا مەنىڭ 1968 جىلعى سايلاۋدا ريچارد نيكسونعا داۋىس بەرگەنىمدى ايتاتىن بولادى. سەبەبى، ول ءوز جوسپارىندا ءبىزدىڭ اسكەردى ۆەتنام تەرريتورياسىنان شىعارۋعا كۇش سالاتىنى تۋرالى باياندادى. ءيا، مەن ونىڭ بۇل ۋادەسىنە سەندىم. كەيىن ول ماعان بىلاي دەدى: «ءيا، مەندە ونداي جوسپار بولعانى راس بولاتىن، ءبىراق بۇل سايلاۋدان بۇرىن ايتىلمادى». مەن وعان داۋىس بەردىم، ونىڭ جوسپارى بولاشاقتاعى كوپ نارسەلەردى شيەلەنىستىرۋگە اكەلدى.
مەن – راديكالدى كوزقاراستاعى تۇلعامىن. مەنىڭ ساياسي ۇستانىمىم – قاشاندا جاسالىپ جاتقان ارەكەتتەردىڭ تەك شىنايى جاعىندا بولۋ. مەن شتاتىندا ءوستىم جانە مەنىڭ بۇكىل تۋىستارىم رەسپۋبليكاشىلدار ەدى. ولار رەسپۋبليكالىق پارتياعا جانە دەموكراتياعا سەرت بەرگەندەر بولاتىن. مەن ۆەتنام تاقىرىبىندا راديكالدى جاقتامىن. جانە بۇل ساياسي ويىندا كوپ بالالار دا راديكالدى كوزقاراستا بولدى. مەن ءالى كۇنگە دەيىن وڭ قاناتتاردىڭ جاساپ جاتقاندارىن تۇسىنە المايمىن، اقىلىما سىيمايدى. ءبارىبىر دە بۇل حالىق ءوزىنىڭ حريستيان وكىلى ەكەنىن بىلدىرەدى. شىنىمدى ايتسام، مەن ءالى كۇنگە دەيىن وسى ەكى ساياسي ستاندارتتى تۇسىنە الماي-اق قويدىم.
مەن رەسپۋبليكالىق كانديداتتاردى كورگەندە ەرەكشە جۇيكەم توزادى جانە بەن كارسون وتە ناشار. ول ءبىزدىڭ ۇلتتىق قارىزىمىز جانە بولاشاقتاعى ۇرپاعىمىزعا سول قارىزدى قالاي مۇرا ەتەتىنىمىز تۋرالى ايتادى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى بىتپەيتىن قارىزدار تۋرالى جانە سوعان يە بولار بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى تۋرالى عانا ايتا بەرەدى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى قورشاعان ورتانىڭ قاۋىپسىزدىگى نەمەسە ءبىزدىڭ بالالارىمىز قورعانىش بەت پەردەسىن قالاي كيۋى قاجەت سياقتى دۇنيەلەردى ايتپايدى. بۇل مەنى قاتتى مازالايدى.
مەن جازۋعا وتىرعان كەزدە كەيىپكەرلەرىمە بايلانىستى ەكىجاقتى كوزقاراستى دا اشىپ كورسەتۋگە تىرىسامىن. ءار سيۋجەت كەيىپكەر حاراكتەرىنەن ءوربيدى. ءبىراق مەن دەرەكتى ادەبيەتكە كىرىسكەندە، بۇل ماڭىزدىراق بولعاندىقتان ادەتتەگىدەي بىلاي ايتۋعا بولمايدى: «مەنى بىرەۋلەردىڭ مازالاعانىن قالامايمىن نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىلەرگە كىرمەيمىن». مەن حالىقتى قورقىتقىم كەلمەيدى، بۇلار جاي عانا مەنىڭ كوزقاراستارىم. ءيا، جوعارىدا ايتىلعان سۋىق قارۋلاردى باقىلاۋعا قاتىستى نارسە دە وسى مەنىڭ جەكە كوزقاراسىمنىڭ قاتارىنا كىرەدى. مەن دجون لەننوندى وتە جاقسى كورەمىن، ول: «ءبىز قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز» دەيدى.
– جاقىندا ءسىز باراك وبامانىڭ قولىنان ونەردەگى ۇلتتىق مەدالدى الدىڭىز. بۇل قۇرمەت سوڭعى جىلدارى جازىلعان جۇمىستارىڭىزعا بەرىلدى جانە ادەبيەتتەگى دارەجەڭىزدى تاعى دا كوتەرە ءتۇستى. ءوزىڭىز بۇل تۋرالى نە ايتاسىز؟
– مەن ساحنادا تۇرعاندا ءوزىمنىڭ شىندىعىندا جانرلىق جانە حالىقتىق جازۋشى ەكەنىمدى كوردىم. مەن بۇل تۋرالى ەشقاشان ايتقان ەمەسپىن جانە ەشقاشان تۇسىندىرۋگە باعىتتالعان نەمەسە اشۋعا تولى حاتتار جازعان ەمەسپىن. ءقازىر مەن ءوزىمدى بارىنشا سابىرلىلىققا شاقىرىپ، ءارى قاراي جۇمىس ىستەۋگە تىرىسۋدامىن. ارينە، ىشتەگىنى سىرتقا شىعارىپ تۇرۋ ماڭىزدى عوي، ءبىراق سىني تۇرعىدان كەلگەندە، تىنىشتىق ساقتاپ ءارى قاراي جۇمىس جاساعان الدەقايدا دۇرىس دەپ ەسەپتەلىنەدى.
ادەبيەت سىنىندا ەگەر سەنىڭ جازعان دۇنيەڭە ادامدار بىردەي كوزقاراس بىلدىرسە وندا بۇل جەردە ءبىر شيكىلىك بار دەگەن ءسوز، دەمەك سەنىڭ جۇمىسىڭدا ءبىر ۇلكەن قاتەلىك جاتىر. سەن قاتە بىردەمە جاساپ تۇرىپ جانە جۇيكەڭ توزىپ بىلاي دەيسىڭ: «مەنىكى دۇرىس، ال قالعاندارىنىكى قاتە». ءبىراق ادەتتە قايتا قاراعاننان كەيىن نە بولادى، ءبارى باسقاشا ايتىپ شىعا كەلەدى. مەن العاش رەت «ءارتۇرلى مەزگىلدەردى» جارىققا شىعاردىم، بۇل ءتورت نوۆەللادان تۇردى. جانە ءاربىر شىققان سايىن مەن مىنانى ەستىدىم: «بۇل وتە جاقسى كىتاپ، تەك مىنا ءبىر جۇمىستى قوسپاعاندا». ءبىراق بۇلار ەشقاشان ۇقساس وقيعالار بولعان ەمەس.
كوپ سىنشىلاردىڭ كوزقاراسىندا اسىرەسە ەسكى كوزقاراستاعى كىسىلەردىڭ ويىندا مەن بۇزۋشىلاردىڭ قاتارىندامىن. حوررور جانرداعى جازۋشىمىن جانە سىنشىلار مەنەن رەال ىزدەپ اۋرە بولادى. جانە كوپ سىنشىلاردىڭ جۇمىستارى شىنايى سىن دارەجەسىنە جەتپەي قالادى، سودان كەيىن جوق بولادى. ءدال قازىرگى سىنشىلاردىڭ ءبىرازى مەنىمەن بىرگە ءوستى جانە ولار مەنىڭ شىعارماشىلىعىممەن وتە ەرتە كەزدەن تانىس بولدى. ولاردىڭ بارلىق جۇمىستارى مەن ەڭبەكتەرىندە اشىق ويلاۋ تەندەنسياسى بار. بۇل – نەگىزىندە وتە ماڭىزدى نارسە.
حارولد بلۋم سياقتى ەسكى مەكتەپتىڭ سىنشىلارىنىڭ كوزقاراستارى مەنىڭ جۇيكەمە تيەدى. ولار قازىرگى امەريكا مادەنيەتىن جاقسى تۇسىنە المايتىنداي كورىنەدى. ولار ادەبيەتتەگى ەۆوليۋسيا شەرۆۋد اندەرسون كەزەڭىمەن توقتاپ قالعانداي قابىلدايدى. ءيا، ودان ءارى 1953 جىلعا دەيىنگى شىققان فولكنەر جانە حەمينگۋەيدى دە مويىندايدى. كەزىندە دجون ستەينبەك تە تاماشا كىتاپتارىمەن سىنشىلاردىڭ ءۇمىتىن اقتاي الماعان. تەودور درايزەر، امەريكان تراگەدياسى تۋرالى ايتسا ولار تەك بىلاي دەيدى: «ول پروزا ءستيلىن لاستاۋشى». ءيا، ول سونداي بولعان! ونىڭ كەرري اپكەسىن نەمەسە امەريكا تراگەدياسىن ەشكىم تاريحتان الىپ تاستاي المادى. بۇلار امەريكا ادەبيەتىنىڭ ناعىز جاۋھارلارى بولىپ قالا بەردى. نەمەسە فرەنك نورريس تۋرالى ەشكىم ايتپايدى، ءبىراق ارتىندا قانشاما تاماشا كىتاپتار قالدى. ستيۆەن كرەيننىڭ دا جاعدايى ءدال سولاي بولعان، ەشبىر سىنشىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنبەگەن، سەبەبى ول پرولەتاريات جازۋشى بولعان.
مەنىڭ ءتۇسىم كوك. مەن كوك تۇستىلەردىڭ ىشىنەن شىقتىم. مەن رەستورانعا بارمادىم، ول جەردە مەيىلىنشە ساق بولۋ كەرەك عوي. مەن كيىم سياقتى باسقا زاتتاردى دا المادىم. مەنىڭ قولىمنان وقۋ كەلدى. مەن امەريكا ادەبيەتىندە جۇمىس جاساپ جاتقان ءاربىر تۇلعانى قاتتى قۇرمەتتەيمىن. فيليپ روت پەن بەرنارد مالامۋد – مەن شىندىعىندا باس يەتىن تاماشا جاندار. حارولد بلۋم سياقتى سىنشىلارمەن كەلىسە المايمىن، سەبەبى ولار دجيم تومپسوندى نەمەسە روسس ماكدونالدتى ءوز دارەجەلەرىندە باعالاي المادى.
[caption id="attachment_15641" align="alignright" width="214"]
مەرەي قوسىن[/caption]
بۇل ءبىر بينگو ويىنى سياقتى. ارينە، قالايدا بولماسىن مەن بۇل قۇرمەتتى سىيلىققا يە بولعانىما وتە قۋانىشتىمىن. ادەبيەتتەگى سىيلىقتار جازۋشىلارعا ءارى قاراي جۇرۋىنە ۇلكەن جىگەر بەرەدى. حارولد بلۋم سياقتىلار بۇعان دا قارسى. ءبىراق ءبارى ءوز جالعاسىن تابا بەرەدى. بۇل – ۇلكەن ديسكۋسسيا تۋدىراتىن ماسەلە.
سۇقباتتاسقان اندجەلا اللان،
گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى ادەبيەت تاريحىنىڭ وقىتۋشىسى
25.10.2015 LARB/The Los Angeles Review of Books
اۋدارعان مەرەي قوسىن
