Біз білетін Кинг көп жылдар бойы жарқындылықтың жаршысы ретінде көрінді, сыншылардың айтқандарына пысқырып та қарамайтын. Оқиғаларды әдемілеп жеткізу жолында оны ештеңе де мазалай алмады. Кинг «кәсіби жазушы» деген ұғым туралы белсенді ойланды және соған жетті.
Бұл жыл ол үшін өте қауырт өткен сияқты. Шілде айында өзінің кезекті туындысы «Кім тапса, сол алады» (Finders Keepers) кітабын шығарды және қараша айында қысқа әңгімелерінің жаңа жинағы жарық көрмекші. Жуырда президент Барак Обаманың қолынан Өнердің Ұлттық Медалі (National Medal of Arts)сыйлығын алды.
Анджела Аллан:
– Танымал маркеттер қалай ықпалды бола алады және өздерінің имиджін қалай қалыптастырады, «Кім тапса, сол алады» сияқты «бренд атты» қалай жасайды дегенге қатысты сіз тамаша үлгі жасадыңыз. Авторлық қожалық пен әдеби меншік туралы сұрақ бізді қызықтырады: жылдар бойғы сіздің жұмысыңызға қатысты өзіңіз үшін табысты деп санайтын имидж қалыптасты ма?
Стивен Кинг: – Жоқ. Мен осы негізгі жолымда өзімнің белгілі тұлғаға айналғанымды аңғардым. Бұл – жазушылар үшін ерекше дүние. Бірақ бұл, әрине, менің шығармашылығымның қалыптасып қалған бағытты жалғастыруға ниетсіздігімнің жемісі деп түсінемін. Шындығында, жазушылар құпия агент болуды ойлайды және біздер үздіксіз алға жылжып отырғандықтан бәрін көреміз, сосын оларды мүмкіндігінше сыртқа шығарамыз. Кейде баяғы нәрселерге қайта оралған кезде менің ойым өзгере бастайды, менің көргендерімнің бәрі түрін өзгерткен дүниелер екен, айтпақшы, халық та мені солай көреді. Мен әлі күнге дейін бұны әрі қарай терең зерттеуге тырысқан жоқпын, алайда, солай, бұл өзгерістер күннен күнге жалғаса берді.
Мысалы, кешкісін серуендеуге шыққанда сыртта жүрген халық кітаптарына қолтаңба сұрайды, тіпті қонақ үйдің сыртына шықсаң да олар тағы қолтаңба сұрап келіп жатады. Бірақ олар бұл әркеттерін өздерінің үлкен әжесі үшін немесе соқыр ұлдары үшін жасап жатқанын айтады, бірақ шындығына келгенде бұның барлығы eBay немесе Крейгслист, не осыған ұқсас интернет дүкендерінің пайдасы үшін ғана болатын. Бұл маркетингтің ерекше мінезінің бір түрі ғана, сен бұндай әртүрлі әдістермен айналаңдағы кино, тв, рок жұлдыздарын біріктіре аласың.
Бұл өмір терминологиясында әртүрлілікті құрайды. Бірде мен жазуға тиісті әңгімемен отырғанмын, менде бәрі жоғалып кетті. Мәдени араласулар, жанр туралы немесе сыншылардың көркемдік туралы болашақ пікірлері жайында да ештеңе ойламаймын. Бәрі жоғалып кетеді. Бірақ олар тек алғашқы жобада ғана ғайып бола тұратын. Сосын біраз уақыттан кейін сіз жазуға қайта оралғанда олардың шындығында маңызды екенін түсінесіз. Бұл – мен үшін жарқын арпалыс.
– Сіз медия тәжірибеңізде әртүрлі сайттарға инвестор болдыңыз, «Оқ үстінде атпен шабу» алғашқы электронды кітабыңыз болды, бұл «Өсімдік» сериясымен жарияланды. Соңғы шығарғаныңыз «Мастанған отты жұмыс» аудиокітап ретінде көрінді. Сондай-ақ сіз телевидение, кино және сахна үшін де жаздыңыз. Өзіңіз қалай ойлайсыз, өз аудиторияңыз осы оқиғалардың лебімен әрі қарай жалғасты ма?
– Біріншіден, бұлардың көбі негізінен «Оқ үстінде атпен шабу» шығармасымен бірге жасалды, электронды кітап, сосын сериялы романдар, бірақ бұның барлығы «81 миля» мен «Ур» жасау туралы жоспардан туған болатын. Басқаша айтқанда, бұл мен жұмыс бастағанда және көрсеткенде ішінде болмау технологиясының бір бөлігі ғана еді. Солай, бұл жерде табанды тәжірибе және егер мен бұған тырыссам не болады? Бұл неге ұқсайды? Бұл жаңа гүлге ұқсайтын шығар.
Және егер саған отбасың қолдау көрсетсе әрі табысты болсаң – бұл өте жақсы нәрсе. Банкке біраз ақша қойсаң, күннен күнге финанс жағынан бәрі дұрыс бола бастайды. Егер сен бір жаңа дүниені қаласаң, сен оған қол соза аласың.
Сірә, кино мен телевидениенің істеп жатқаны дұрыс емес. Олар мені алдын ала жасап қояды және үлкен кеңістікке құрып тастайды. Менің алғашқы редакторым Билл Томсон «Кэрри», «Салемнің жеребесі», «Нұр», «Түнгі кезек» жұмыстарына редактор болды. Оның «Кэрри» туралы былай дегені бар: «Бұл жазушы – өз миының жобалаушысы».
Осы шығармалардың көбі негізінен кино индустриясына сатылды, себебі олардағы ситуациялар қарапайым және визуальді кеңістікке жақын болды. Мен киномен өстім, бұл өнер менің бүкіл болмысымды қалыптастырды. Мен кино көріп отырып оны оқитынмын да. Мен әр нәрсені көру жүйесімен (визуальді түрде) қабылдайтынмын. Бұл сезіну мен колледж оқып жүргенде күшейе түсті. Ол уақытта көптеген поэтикалық курстарға қатысатынмын. Дәл сол кезде халық түсінігінде елестету немесе көру идеясы туып жатқан, яғни айтуға тиісті дүниелердің бәрін алдымен көру керек. Демек кейіпкердің көңіл-күйі нашар екенін сөзбен айтудың қажеті жоқ, оны көрсету керек, түсінікті болардай бірнәрсе көрсет, міне, керегі. Және бұл маған өте табиғи көрінеді. Көп фильмдердің сәтсіз шығатыны да сондықтан, яғни визуальді кеңістік жетпей жатады. «Мардымсыздық» және «Шоушенкадан қашу» сияқты қысқа шығармалар, меніңше, визуальді мүмкіндіктерді дұрыс пайдалана білді деп ойлаймын.
«Күмбез асты» телевидение сериалы, күмбезді негізгі идея етіп ала отырып жасалған туынды сәті түскендіктен қатарынан үш маусымын да шығарды. Бірақ бұл сәттіліктің кілті тек оның әдеби мықтылығында ма: характер, тақырып, дамуы, оқиғаның баяндалуы және тағы сол сияқты нәрселерге байланысты ма?! Сіз табысты бола алмасаңыз,әрине, бұларды сағынасыз. Мен көптеген фильмдерге жаздым және «Калейдоскоп қорқыныштары» өте табысты болды. Ал қалған кейбіреулері мүлде табыс әкелген жоқ. Мен минисериалдарды жақсы көремін, олар бар болғаны үш, төрт бөлімнен тұрады. Меніңше, ең сүйікті жұмысым және маған соншалықты табыс әкелген фильм – «Ғасыр дауылы». Бұл Фридрих Дюрренматтдың «Келу» шығармасына көбірек ұқсайды. Мен енді қайталанатын, оралатын дүниелерді жақсы көре бастадым. Бұл туралы ой «11/22/63» ішінде көрінді деп ойлаймын. Джеймс Франко ол оқиғаны қалай тамаша әңгімелеу керектігін біледі.
Телевидениедегі минисериалдар мен эпизодтардың барлығының әдеби нұсқасы бар. Мен өзімді алдыға қарай асыға тартамын, «Сындырар салмақтылық»,«Жүретін өлік», бұлардың барлығы өте керемет туынды деген бағасын алды, себебі оларда қызықтырғыш тартылыс пен тереңдік қатар тоғысқан болатын.
– Сіздің көптеген шығармаларыңыз әдеттегі жанр шекарасында әртүрлі ой туғызады. Жанр мәселесіне байланысты өзіңіз қалай ойлайсыз?
– Бұл бір мазаны кетіретін сұрақ. Себебі, мен өзімді белгілі бір жанрдың жазушысымын деп ойламаймын, бірақ мені халық хоррор, фантастикалық немесе ғылыми көркем әдебиеттің өкілі деп есептейді. Бұл – сен жеңе алмайтын күрес. Таза әдебиет пен коммерциялық әдебиет арасындағы қарсылық немесе американдық әдебиет пен жанрлық әдебиеттегі қарсылық, бұл – қалай болса да сен шын мәнінде қаламайтын күрес.
Жанр кітаптар тізімін жасайды, бұл маған да қатысты. Кездейсоқ оқырмандар былай дейді: «Мен романтика оқығым келеді». Иә, бұл қазір өте қолжетімді, қалаған романтикалық шығарманы кез келген Harlequin сияқты сайттардан оңай табуға болады. «Күңгірттіктің елу көлеңкесін» таба алатын шығарсыз немесе жаңа сериялдарды, тіпті эротикалық романтиканы да таба аласыз. Бірақ сіз не үшін бұлардың арасынан «Рэбекка» немесе «Уақыт саяхатшысының әйелі», болмаса «Жүзжылдық жалғыздық» сияқты романдарды көре алмайсыз. Олардың барлығында жанрлық әдебиеттің элементтері бар және бұл менің шығармаларыма да қатысты. Мен хоррор жанрындағы туындыларды оқып өстім. Роберт Блох, Ричард Мэтисон, Говард Филлипс Лавкрафт, Август Дерлет – осы авторлардың барлығын оқудан жалыққан емеспін. Мен әлі күнге дейін осы жанрды сүйіп оқимын, бірақ шынында тамаша дүниелер табу өте қиын. Мен блогтардан және интернет магазиндерден барық жанрды қарауға тырысамын, бірақ бәрін бірдей оқымаймын.
Мен өз басымда осы тақырыпта талас туғанда, Мерседес мырзаның идеясы ойыма оралады, сосын теледидар көремін. Мен Флоридадан осы Мэнге келіп Оңтүстік Каролинаға тоқтаған кезде теледидардан бір оқиға туралы айтып жатқандарын көрдім. Әңгіме қыз бен жігіттің арасындағы кішкентай нәрседен басталып, үлкен қылмыстық қанды оқиғаға айналады. Сонда мен өзіме «Бұл – нағыз детективті шығарманың желісіне арқау болар дүние, бірақ бұл менің қолымнан келмейді, мен жазатын оқиға емес» дедім. Біраз жылдар өткеннен кейін сен артыңа қарағанда өзің шындығында қалаған, бірақ жаза алмаған шығармалар болады. Себебі, ол сенің жанрыңа сәйкес келмеген еді. Әрине, мен сізге жанр маңызды емес деп айта аламын, бірақ бұл сенің әдебиеттегі дәрежеңді анықтайды ғой, сондықтан бұл маңызды екені анық. Қайткен күнде де мен алға қарай жылжи беремін және жаза беремін.
– Негізінен жанр туралы көп адам былай түсіндіреді, «жанр дегеніміз – бұл формаларды біріктіру, яғни шығарманың құрылымдар арқылы бір пішінге келуі». Ал бірақ сіздің «Қараңғы мұнараның ішінде» атты сериалыңызда сіздің жасаған характерлеріңіз шындығында ешқандай формаға бірікпейді. Бұл жерде сонда тек идеяны ойнату ғана жүзеге асып тұр ғой, солай ма?
– Бұл сұрағыңыз тағы жанр мәселесіне тіреліп тұр ма? Жақсы, сіз айтқан сол көп халықтың ойы тап бір кішкентай баланың әңгімесіне ұқсайды. «Мен мына тамақты жегім келмейді, себебі, бұған мен жақсы көрмейтін басқа бірдемелер араласып кеткен».
– Дұрыс. Маған «Калланың қатыгездігі» атты тарауы қатты ұнайды.
– «Қараңғы мұнара» кітаптары түгелдей дерлік төбелес. Бұл жерде вестерн бағытындағы сюжет негізгі роль атқарады. Сондай-ақ, фантастикалық және ғылыми көркем әдебиеттің де элементтері де жетерлік. Мен колледж оқып жүргенде бұл нәрселерден онша хабарым болмаған еді, кейін мифтік архетиппен жұмыс жасауды үйренгеннен кейін мендегі қызығушылық одан да күшейе түсті. Егер менің қолымнан бір нәрсе келсе, қашанда мен оны жасап қалуға тырысатынмын.
– Сіз жақында Нью-Йорк Таймсқа жазушылар және өнімді табыс туралы эссе жаздыңыз. Бұл жерде сіз еңбек ету формасы туралы жаздыңыз ба? Өзіңіз қалай ойлайсыз, жалпы жазушылық кәсіптің басқа жұмыстардан қандай айырмашылығы бар?
– Жақсы, бұл – мен үшін өте тамаша жұмыс. Себебі, мен күніне небәрі 4 сағат қана жұмыс істеймін. Жазушылар қандай уақытта болмасын әртүрлі болған. Энтони Троллоп әдетте таңғы сағат төртте орнынан тұрып, кешкі жетіге дейін жазумен айналысатын болған. Ал, Джон Ирвинг күні бойы жазумен отырған. Бірақ мен олар бұлай қалай өмір сүргенін еш түсіне алмаймын.
– Менің естуімше, Бальзак түні бойы жазумен айналысқан.
– Дұрыс. Томас Вулф та түні бойы жазумен отырған. Бірақ мен үшін қайта оралуды және қайта жазуды барынша азайту керек. Сонымен қатар, қазір менің де жасым келіп қалды. Бұрын жас кезімде көп жазатын едім, тіпті әртүрлі екі жобада қатар жұмыс жасай беретінмін. Мен жаңа дүниелерімді кейде таңертең, кейде түнде жазамын. Бірақ олар бастапқыда ешқандай табыс әкелмейтін. Кейін көп кешікпей экранизацияланатын болды. Содан кейін ғана олар жақсы бірдемеге айнала бастайды.
Менің новеллист екі ұлым бар – Джое Хилл және Овин Кинг. Джое балам маған көбірек ұқсайды. Ал, Олвин – аздап жалқаулау, әлсіздеу және әсершіл. Джое қазір попкорннан бас тартуға тырысып жүр. Ол маған өзімнің 30 жастағы кезімді есіме түсіре береді.
– Сіз публицистикалық шығармаларыңызда суық қаруларды бақылау мен салық салушылар туралы да ойыңызды ашық білдірдіңіз. Өзіңіз қалай ойлайсыз, сіздің романдарыңыздан қандайда бір саяси идеяларды табуға бола ма?
– Маған халықтың ашынып жазған хаттары жиі келіп тұрады. Олардың айтқандары шындыққа жанасатын. Иә, мен бүкіл өмірімді бір нүктеге арнадым. Әрине, түгелдей демей-ақ қояйын. Әйелім сізге болашақта менің 1968 жылғы сайлауда Ричард Никсонға дауыс бергенімді айтатын болады. Себебі, ол өз жоспарында біздің әскерді Вьетнам территориясынан шығаруға күш салатыны туралы баяндады. Иә, мен оның бұл уәдесіне сендім. Кейін ол маған былай деді: «Иә, менде ондай жоспар болғаны рас болатын, бірақ бұл сайлаудан бұрын айтылмады». Мен оған дауыс бердім, оның жоспары болашақтағы көп нәрселерді шиеленістіруге әкелді.
Мен – радикалды көзқарастағы тұлғамын. Менің саяси ұстанымым – қашанда жасалып жатқан әрекеттердің тек шынайы жағында болу. Мэн штатында өстім және менің бүкіл туыстарым республикашылдар еді. Олар республикалық партияға және демократияға серт бергендер болатын. Мен Вьетнам тақырыбында радикалды жақтамын. Және бұл саяси ойында көп балалар да радикалды көзқараста болды. Мен әлі күнге дейін оң қанаттардың жасап жатқандарын түсіне алмаймын, ақылыма сыймайды. Бәрібір де бұл халық өзінің христиан өкілі екенін білдіреді. Шынымды айтсам, мен әлі күнге дейін осы екі саяси стандартты түсіне алмай-ақ қойдым.
Мен республикалық кандидаттарды көргенде ерекше жүйкем тозады және Бен Карсон өте нашар. Ол біздің ұлттық қарызымыз және болашақтағы ұрпағымызға сол қарызды қалай мұра ететініміз туралы айтады. Олардың басым көпшілігі осы бітпейтін қарыздар туралы және соған ие болар балаларымыздың болашағы туралы ғана айта береді. Бірақ олардың ешқайсысы қоршаған ортаның қауіпсіздігі немесе біздің балаларымыз қорғаныш бет пердесін қалай киюі қажет сияқты дүниелерді айтпайды. Бұл мені қатты мазалайды.
Мен жазуға отырған кезде кейіпкерлеріме байланысты екіжақты көзқарасты да ашып көрсетуге тырысамын. Әр сюжет кейіпкер характерінен өрбиді. Бірақ мен деректі әдебиетке кіріскенде, бұл маңыздырақ болғандықтан әдеттегідей былай айтуға болмайды: «Мені біреулердің мазалағанын қаламаймын немесе әлеуметтік желілерге кірмеймін». Мен халықты қорқытқым келмейді, бұлар жай ғана менің көзқарастарым. Иә, жоғарыда айтылған суық қаруларды бақылауға қатысты нәрсе де осы менің жеке көзқарасымның қатарына кіреді. Мен Джон Леннонды өте жақсы көремін, ол: «Біз қолымыздан келгеннің бәрін жасаймыз» дейді.
– Жақында сіз Барак Обаманың қолынан Өнердегі Ұлттық Медальді алдыңыз. Бұл құрмет соңғы жылдары жазылған жұмыстарыңызға берілді және әдебиеттегі дәрежеңізді тағы да көтере түсті. Өзіңіз бұл туралы не айтасыз?
– Мен сахнада тұрғанда өзімнің шындығында жанрлық және халықтық жазушы екенімді көрдім. Мен бұл туралы ешқашан айтқан емеспін және ешқашан түсіндіруге бағытталған немесе ашуға толы хаттар жазған емеспін. Қазір мен өзімді барынша сабырлылыққа шақырып, әрі қарай жұмыс істеуге тырысудамын. Әрине, іштегіні сыртқа шығарып тұру маңызды ғой, бірақ сыни тұрғыдан келгенде, тыныштық сақтап әрі қарай жұмыс жасаған әлдеқайда дұрыс деп есептелінеді.
Әдебиет сынында егер сенің жазған дүниеңе адамдар бірдей көзқарас білдірсе онда бұл жерде бір шикілік бар деген сөз, демек сенің жұмысыңда бір үлкен қателік жатыр. Сен қате бірдеме жасап тұрып және жүйкең тозып былай дейсің: «Менікі дұрыс, ал қалғандарынікі қате». Бірақ әдетте қайта қарағаннан кейін не болады, бәрі басқаша айтып шыға келеді. Мен алғаш рет «Әртүрлі мезгілдерді» жарыққа шығардым, бұл төрт новелладан тұрды. Және әрбір шыққан сайын мен мынаны естідім: «Бұл өте жақсы кітап, тек мына бір жұмысты қоспағанда». Бірақ бұлар ешқашан ұқсас оқиғалар болған емес.
Көп сыншылардың көзқарасында әсіресе ескі көзқарастағы кісілердің ойында мен бұзушылардың қатарындамын. Хоррор жанрдағы жазушымын және сыншылар менен реал іздеп әуре болады. Және көп сыншылардың жұмыстары шынайы сын дәрежесіне жетпей қалады, содан кейін жоқ болады. Дәл қазіргі сыншылардың біразы менімен бірге өсті және олар менің шығармашылығыммен өте ерте кезден таныс болды. Олардың барлық жұмыстары мен еңбектерінде ашық ойлау тенденциясы бар. Бұл – негізінде өте маңызды нәрсе.
Харольд Блум сияқты ескі мектептің сыншыларының көзқарастары менің жүйкеме тиеді. Олар қазіргі Америка мәдениетін жақсы түсіне алмайтындай көрінеді. Олар әдебиеттегі эволюция Шервуд Андерсон кезеңімен тоқтап қалғандай қабылдайды. Иә, одан әрі 1953 жылға дейінгі шыққан Фолкнер және Хемингуэйді де мойындайды. Кезінде Джон Стейнбек те тамаша кітаптарымен сыншылардың үмітін ақтай алмаған. Теодор Драйзер, американ трагедиясы туралы айтса олар тек былай дейді: «Ол проза стилін ластаушы». Иә, ол сондай болған! Оның Керри әпкесін немесе Америка трагедиясын ешкім тарихтан алып тастай алмады. Бұлар Америка әдебиетінің нағыз жауһарлары болып қала берді. Немесе Фрэнк Норрис туралы ешкім айтпайды, бірақ артында қаншама тамаша кітаптар қалды. Стивен Крейнның да жағдайы дәл солай болған, ешбір сыншының ықыласына бөленбеген, себебі ол пролетариат жазушы болған.
Менің түсім көк. Мен көк түстілердің ішінен шықтым. Мен ресторанға бармадым, ол жерде мейілінше сақ болу керек ғой. Мен киім сияқты басқа заттарды да алмадым. Менің қолымнан оқу келді. Мен Америка әдебиетінде жұмыс жасап жатқан әрбір тұлғаны қатты құрметтеймін. Филип Рот пен Бернард Маламуд – мен шындығында бас иетін тамаша жандар. Харольд Блум сияқты сыншылармен келісе алмаймын, себебі олар Джим Томпсонды немесе Росс Макдоналдты өз дәрежелерінде бағалай алмады.
[caption id="attachment_15641" align="alignright" width="214"]
Мерей Қосын[/caption]
Бұл бір Бинго ойыны сияқты. Әрине, қалайда болмасын мен бұл құрметті сыйлыққа ие болғаныма өте қуаныштымын. Әдебиеттегі сыйлықтар жазушыларға әрі қарай жүруіне үлкен жігер береді. Харольд Блум сияқтылар бұған да қарсы. Бірақ бәрі өз жалғасын таба береді. Бұл – үлкен дискуссия тудыратын мәселе.
Сұқбаттасқан Анджела Аллан,
Гарвард университеті әдебиет тарихының оқытушысы
25.10.2015 LARB/The Los Angeles Review of Books
Аударған Мерей Қосын
