ەڭ العاشقى اياتتارى «وقى!» دەپ باستالاتىن اللا تاعالا تاراپىنان جىبەرىلگەن ەڭ سوڭعى كىتاپ – قاسيەتتى قۇران-كارىمنەن-اق يسلام دىنىندەگى ءبىلىم-عىلىمنىڭ ماڭىزى مەن ورنىن بايقايمىز.
دالىرەك ايتقاندا، «الاق» سۇرەسىنىڭ 1-5-اياتتارىندا اللا تاعالا بىلاي دەيدى: «جاراتقان راببىڭنىڭ اتىمەن وقى! ادامدى ول ۇيىعان قاننان جاراتتى. وقى! سەنىڭ ءتاڭىرىڭ ەڭ ارداقتى! ول قالاممەن جازۋ ۇيرەتتى. ادامدارعا بىلمەگەنىن ۇيرەتتى». ولاي بولسا، اللا تاعالا اماناتقا بەرگەن وي-ساناعا قيانات جاساماي، ءبىلىم ىزدەۋ – ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز.
مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.): «ءبىلىم ىزدەۋ مۇسىلمان ايەلگە دە، ەرگە دە پارىز»، «ءبىلىم مەن حيكمەت – مۇسىلماننىڭ جوعالتقان مالى، قاي جەردەن تاپسا سول جەردەن السىن»، – دەپ كەلەتىن حاديستەرىن كوكەيگە تۇيگەن مۇسىلماندار ءارقاشان ىلىمگە ۇمتىلعان. پايعامبارىمىز ءوز زامانىندا ون مۇسىلمانعا وقۋ-جازۋ ۇيرەتكەن تۇتقىنداردى بوساتىپ، ساحابالارىن مەشىتكە جيناپ، ىلىمگە ۇندەگەن. بىلە بىلسەك، العاشقى ءىلىم وشاعى وسىلايشا پايعامبار مەشىتىنەن باستاۋ العان.
ءبىلىمدى، ساۋاتتى بولۋ – يسلام ءدىنىنىڭ تالابى. سول سەبەپتى ءدىنىمىز ەڭ اۋەلى ادامزاتتى بىلىمگە شاقىرادى. قاسيەتتى قۇرانداعى «بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەر تەڭ بە؟» («ءزۇمار» سۇرەسى، 9-ايات)؛ «بۇلاردىڭ ىشىندەگى عىلىمعا بويلاعاندارعا زور سىي بەرەمىز» («نيسا» سۇرەسى، 162-ايات)؛ «سونداي-اق، قۇلدارىنان (ەڭ الدىمەن) عالىمدار اللادان قورقادى» («فاتىر» سۇرەسى، 28-ايات)؛ «راببىم، ءبىلىمىمدى ارتتىرا گور!» («تاھا» سۇرەسى، 11-ايات) سىندى اياتتار – ءسوزىمىزدىڭ ايعاعىنداي.
تاريحقا زەر سالساق، مۇسىلماندار ءدىن ىلىمىمەن عانا سۋسىنداپ قويعان جوق، بۇل دۇنيەلىك عىلىمدى دا يگەرىپ، ونى ادامزات يگىلىگىنە اينالدىرعان. اتاپ ايتقاندا، مەديسينا، ماتەماتيكا، استرونوميا، حيميا، فيلوسوفيا، تاريح، گەوگرافيا سەكىلدى عىلىمداردى دامىتقان. اسىرەسە، حاليفا حارۇن راشيد پەن ءمامۋن كەزەڭدەرىندە مۇسىلماندار بىلىمدە ەشكىمگە ات وزدىرماعان.
يسلامدى عىلىم ءدىنى دەپ بىلگەن ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، قوجا احمەت ياسساۋي، سۇلەيمەن باقىرعاني، حافيز اد-دين كەردەري، م.ح.دۋلاتي، حاسان ءالي جالايىري، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شالكيىز، اباي قۇنانباي ۇلى، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى، ىبىراي التىنسارين سەكىلدى دانالاردىڭ ەسىمدەرى ۇلتتىق تاريحىمىزدا وشپەس ءىز قالدىردى.
يسلام ءدىنى عىلىمعا ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايدى. مۇسىلماندار قاي عاسىردا دا عالىم سوزىنە ءىلتيپات بىلدىرگەن. شاكىرتتەرى ۇستازدارىنا ەكىنشى اكە رەتىندە قارادى. ومىردە العان ءىلىمىنىڭ پايداسى مەن بەرەكەسىن كورۋ ءۇشىن ۇستازدارىنىڭ اق باتاسىن الۋعا تىرىسقان.
ءتورت حاليفانىڭ ءبىرى حازىرەتى ءالي (ر.ا.): «كىم ماعان ءبىر ءارىپ ۇيرەتسە، سونىڭ قىرىق جىل قىزمەتشىسى بولۋعا بارمىن»، – دەسە، ءمازھابىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان يمام اعزام ءابۋ حانيفا: «ارامىزدا جەتى كوشە بولعانىنا قاراماستان ۇستازىم حاممادتىڭ ءۇي جاعىنا ادەپسىزدىك بولماسىن دەپ ەشقاشان اياعىمدى سوزىپ جاتىپ كورگەن ەمەسپىن. قانشا جىلدان بەرى ءار نامازدارىمنان كەيىن اتا-اناممەن قوسا ۇستازىمدى دا قايىرلى دۇعاما قوسىپ كەلەمىن»، – دەپ ۇستازعا، عالىمعا قانشالىقتى قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەكتىگىن بىلدىرگەن.
بۇگىنگى ءححى عاسىر – عىلىم مەن جاڭا تەحنولوگيالار دامىعان زامان. «وقۋسىز ءبىلىم جوق، ءبىلىمسىز كۇنىڭ جوق» دەگەن دانالىق ءسوز ءدال قازىرگى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە ارنالىپ ايتىلعانداي. نەگىزىندە ونەر، عىلىم-بىلىمگە قۇمارلىق مۇسىلماندارعا ءتان سيپات. ءدىنىمىز بىزدەن وسى نارسەلەردى قالايدى. ارداقتى پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «عيباداتتىڭ ەڭ ارتىعى – عىلىم ىزدەۋ»، – دەسە، ەندى ءبىر حاديسىندە: «قاراڭعى بىلىمسىزدەر مەن ءبىلىم تالابىنداعىنىڭ پارقى – ءولى مەن تىرىدەي»، – دەپ ءىلىم يەسىنىڭ ءاردايىم جوعارى تۇراتىندىعىن بىلدىرگەن.
ءيا، ءعىلىم-بىلىمسىز ءومىر جوق. وسى اقيقاتتى بۇگىنگى عاسىرىمىز دالەلدەۋدە. ونەر-بىلىمى بار، مادەنيەتى جوعارى ەلدەر مەن تەرەزەمىز تەڭ ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىز دە بىلىمگە كوڭىل قويۋىمىز قاجەت. ويتكەنى، ادام مەن ادامدى، ەل مەن ەلدى تەڭەستىرەتىن تەك قانا – ءبىلىم.
عاسىرلار بويى يسلام ءدىنىن ۇستانعان حالقىمىز: «جەمىستى اعاش جەرگە ءيىلىپ تۇرادى، ءبىلىمدى ادام ەلگە ءيىلىپ تۇرادى»، – دەپ ءبىلىمدىنىڭ بەرەرى كوپ ەكەنىن ايتقان. «يسلام ءدىن عانا ەمەس، ول – ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز»، – دەگەن ەلباسىمىز ن.نازاربايەۆ جىل سايىنعى ءداستۇرلى حالىققا جولداۋلارىندا ەلىمىزدىڭ جاستارىنا ايرىقشا سەرپىن بەرىپ كەلەدى.
قازىرگى تاڭدا ءدىن ءىلىمى مەن دۇنيەلىك ءبىلىمدى بىر-بىرىنەن ءبولىپ-جارماي، بىر-بىرىمەن ۇشتاستىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. كەيىنگى كەزدەرى تەرىس ءدىني اعىم جەتەگىنە ەرگەن جاستار دۇنيەلىك ءبىلىمدى تارك ەتۋدە. ونىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ءار زاماندا وتكەن قازاق زيالىلارى ايتىپ كەتكەن. ايتالىق، ماحمۇد قاشقاريداي دانامىز: «ءبىلىمدىنىڭ ءسوزىن تىڭدا، ايتقانىن ۇيرەن، ىسكە اسىر»، – دەسە، شال اقىن: «ءبىلىمىڭ بولساداعى ۇشان-تەڭىز، پايداسى جوق حالقىڭا قىزمەت ەتپەي»، – دەيدى. ال، حاكىم اباي ون سەگىزىنشى قارا سوزىندە: «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى. ونان باسقا نارسەلەرمەن وزدىم دەمەكتىڭ ءبارى دە – اقىماقشىلدىق...»، – دەپ، قازاق حالقىنىڭ دانالىعى ايتقانداي «بىلەكتىنىڭ ءبىردى، ءبىلىمدىنىڭ مىڭدى جىعاتىنىن» قۋاتتاي تۇسەدى. ارينە، «وقۋ ينەمەن قۇدىق قازعانداي». دەگەنمەن، ونىڭ ارتىقشىلىعى دا وسىندا.
مىنە،كۇنى ەرتەڭ مەكتەپ قابىرعاسىنان قانات قاققالى تۇرعان جاس تۇلەك ۇلكەن ءومىر ايدىنىنا، ءبىلىم ساپارىنا قادام باسقالى تۇر. ول اقتايتىن ءۇمىت كوپ. اتا-انا، مەكتەپتە ءبىلىم بەرگەن ۇستاز – ءبارى-بارى وعان زور سەنىممەن قارايدى.
سوندىقتان، جاس تۇلەك، ءومىردىڭ سىناعى مەن سوقپاعىنا ەش مويىماي، باتىل دا قايتپاس قايسارلىقپەن ءاردايىم ءبىلىم مەن عىلىمعا دەن قويىپ، بويىڭداعى كۇش-جىگەردى ەلدىڭ ەرتەڭىنە جۇمساي ءبىل!
باتىرجان مانسۇروۆ،
قمدب-نىڭ اتىراۋ وبلىسى بويىنشا وكىلى،
«يمانعالي» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى.
