بەلگىلى اقىن، جۋرناليست، «جەتىسۋ» ارناسىنىڭ راديو حابار تاراتۋ ءبولىمىنىڭ باس رەداكتورى اينۇر تولەۋ ءوز سالاسىنىڭ جەتىستىگى مەن قيىندىعى تۋرالى سۇحبات بەردى.

 

– جاڭادان اشىلعان «جەتىسۋ» ارناسىنىڭ راديو حابار تاراتۋ ءبولىمى جايلى ايتىپ بەرسەڭىز؟

– بيىل وبلىستىق «جەتىسۋ» تەلەارناسىنىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىل تولۋىنا وراي، الماتى وبلىستىق «جەتىسۋ» تەلەارناسىنىڭ نەگىزىندە وبلىستىق «جەتىسۋ» راديوسى اشىلىپ، 7 مامىر كۇنى ءوز جۇمىسىن باستاعان بولاتىن. اپتاسىنا بەس رەت تاڭعى ساعات 08:00-دەن كەشكى ساعات 22:00 ارالىعىندا، 8 ايدارمەن كۇنىنە ءتورت ساعاتتان ەفير شىعارىپ ءجۇرمىز.

راديو جاڭادان اشىلعاندىقتان، ءبارىن باسىنان قۇرۋعا، جاس مامانداردى دايىنداۋعا، راديونىڭ مۇمكىندىكتەرىن تۇسىندىرۋگە ءبىراز ۋاقىت كەتتى.

نەگىزى، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە لينگۆيستيكا  ءپانىن ارنايى وقىتپايدى. ال جۋرناليستەرگە ءبىر سەمەستردى فونەتيكاعا ارناپ ارنايى وقىتۋىمىز قاجەت.

سەبەبى وسكەلەڭ ۇرپاق ءارىپ قالاي تاڭبالانىپ جازىلسا، ءدال سولاي سويلەۋدى ادەتكە اينالدىرعان. وسى قاتەلىكتەرمەن ءبىراز جۇمىس جاسادىق. ءقازىر «جەتىسۋ» ارناسىنىڭ راديو حابار تاراتۋ ءبولىمىنىڭ راديوجۇرگىزۋشىلەرى ورفوەپيامەن تازا سويلەيدى دەپ ۇيالماي ايتا الامىن.

– راديونى كاسىبي ماماندار جۇرگىزىپ ءجۇر مە؟

– مەن 2007 جىلدان بەرى راديودا قىزمەت ەتىپ كەلەمىن. 11 جىلدىق عۇمىرىمدى راديو سالاسىنا ارناعان اداممىن. «جەتىسۋ» ارناسىنىڭ راديو حابار  تاراتۋ بولىمىنە ارنايى شاقىرتۋمەن الىندىم. جالپى، بۇل جەردە تەلەارنالاردا قىزمەت ەتكەن ماماندار دا الىندى. ارينە، باسىندا ول كىسىلەردە تەلەارنالىق ويلاۋ جۇيەسى بولعاندىقتان، راديو جۇيەسىنە كىرۋ قيىنىراق بولدى. ءقازىر كەمشىلىكتەردىڭ ورنىن تولىقتىرىپ، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋدەمىز.

– جالپى، باعدارلاماعا تاقىرىپ تاڭداۋدا نەگە سۇيەنەسىزدەر؟ تاقىرىپ تابۋ، ونىڭ اينالاسىندا اڭگىمە قۇرىپ، ىزدەنۋ وڭاي شارۋا ەمەس قوي…

– بىزدە قاتىپ قالعان ەرەجە مەن ءتارتىپ جوق. تىڭدارماندارىمىز الەۋمەتتىك جەلىدە نەنى كوپ تىڭدايدى، نەگە ءمان بەرەدى، سوعان ەڭ ءبىرىنشى ساراپتاما جاساي وتىرىپ، سونىڭ اياسىندا حابار دايىنداۋعا تىرىسامىز.تاڭعى ەفيرگە جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ تانىمال تۇلعالارىن شاقىرىپ، اق باتاسىن الۋدامىز. «ەل مەن جەر»، «ديدار-عايىپ» سەكىلدى باعدارلامامىزدا تاريح پەن ەتنوگرافيانى جەتىك مەڭگەرگەن، ميف پەن اقيقاتتىڭ اراسىن اجىراتا بىلەتىن مامانداردى شاقىرىپ، اڭگىمە وربىتەمىز.

– تىكەلەي ەفيردىڭ قيىندىعى مەن قىزىعى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز...

– راديو – جۋرناليستيكانىڭ ەڭ قيىن سالاسى. قيىن بولاتىن سەبەبى، بىرىنشىدەن تەلەارنادا  سويلەمىڭ قانشا قاتە نەمەسە ساۋاتسىز بولسا دا، ادامداردى ۆيجۋالمەن (ۆيدەومەن) الداۋعا بولادى. راديودا ونداي مۇمكىندىك مۇلدە جوق. ءبىر ارىپتەن قاتە جىبەرسەڭىز بولدى، تىڭدارمانىڭىز سول ساتتە باسقا تولقىنعا اۋدارىپ جىبەرەدى. تىڭدارمان كورگەننەن گورى، تىڭداۋعا تەز جالىققىش كەلەدى. ادەمى داۋىس ارقىلى تىڭدارماندى تارتۋعا بولادى.

تىكەلەي ەفير نە بولسا سونى  جوسىلتا سويلەپ، قىزىل تىلگە ەرىك بەرۋ ەمەس. ول – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. ماسەلەن، تەلەارنادا ءبىر باعدارلامانى ەفيرگە شىعارۋ ءۇشىن وعان تولىپ جاتقان ادام قىزمەت ەتەدى. ال راديودا وسىنىڭ بارلىعىن ءبىر عانا رەداكتور-جۇرگىزۋشى ءوزى اتقارادى. راديودا مەيلىنشە ۇعىنىقتى، حالىققا جاقىن تىلمەن سويلەۋ قاجەت. ال تىكەلەي ەفيردىڭ ءجونى مۇلدە بولەك. راديودا ۇعىنىقتى، حالىققا جاقىن تىلمەن سويلەۋ قاجەت. بارلىعى تەك ءۇن ارقىلى عانا جەتكىزىلەتىندىكتەن، داۋىسقا كوپ ءمان بەرىلەدى.

ءبىر كەزدە راديو ەڭ شۇعىل اقپارات جەتكىزۋ قۇرالى دەۋشى ەدىك، ونىڭ ورنىن ينتەرنەت وراپ كەتكەنىنە كەلىسەسىز بە؟

راديو – قازاقتىڭ ءۇنى. راديو قالاي سويلەسە، كۇللى قازاق سولاي سويلەيدى.

ادەبيەت نە ءۇشىن كەرەك؟ ادەبيەت ادامنىڭ تالعامىن وسىرەدى. ادەبي تالعام قالىپتاسپاعان ادامنىڭ سۋرەت ونەرىندە، تەاتردا دا تالعامى قالىپتى بولمايدى. سول سەبەپتى بالاعا كىشكەنتاي كەزىنەن ادەبيەتپەن سۋسىنداتۋىمىز كەرەك. مۇنى قوزعاعانىم، تالعامى بار ادام شۇعىل اقپاراتتى راديو ارقىلى  بەرەدى. اقپارات كوزى ادامعا قاجەتتىلىكتەن تۋادى. بۇگىندە جاستار web-قا كوپ ءمان بەرۋدە. ءبىراق بۇل الەمدىك دەڭگەيدە ەمەس. مىسالعا، تۇركيا مەملەكەتىنە بارا قالساڭىز، قالا تۇرعىندارى راديونى كوپ تىڭدايتىندىعىنا كوز جەتكىزەسىز. اقپارات دەگەن اعىلىپ جاتىر. ءبىراق راديو – ۇلتتىڭ ءۇنى ەكەنىن دە ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

– ەفيردەگى حابارلارعا دەگەن جۇرتتىڭ ىقىلاسى، ىنتاسى  ەرەكشە بولاتىنى بەلگىلى. دەگەنمەن سوعان قاراماستان تىكەلەي ەفير جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ ەڭبەگى ەلەنە بەرمەيدى. نەلىكتەن؟

– تىكەلەي ەفيردە ايتىلعان ءسوز سول جەردە قالادى. ەش جەردە ماقالا بولىپ جازىلىپ، جاريالانبايدى. تەلەارنادا تۇسىرىلگەن سيۋجەتتى ساقتاپ قويۋعا بولادى. راديودا ونداي جوق. سويلەگەن ءسوزىڭىز دەرەۋ تىڭدارمان قۇلاعىنا جەتىپ وتىرادى. مىنە، سوندىقتان راديو جۇرگىزۋشىسىنىڭ شەبەرلىگىنە، ويىنىڭ تەرەڭدىگىنە، تىكەلەي ەفيردە تىڭدارماندى ۇيىتىپ، تاقىرىپتى اشۋ تاسىلىنە باعا بەرىپ  جاتقان ەشكىم جوق.

– ءسىز سياقتى راديوجۇرگىزۋشى بولامىن دەيتىن جاس تولقىنعا قانداي اقىل-كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

– كوبىنە داۋسىڭ ادەمى بولسا بولدى، داۋسىڭ بار ەكەن راديوعا بار دەپ جاتادى. قازىرگى راديوجۋرناليستيكادا داۋىس شەشۋشى فاكتور ەمەس، ءبىر پايىز داۋسىڭىز بولسا دا، 99 %-ىن تالانتپەن تولىقتىرىپ، كىتابي ويلاۋ جۇيەڭىزدى قالىپتاستىرىڭىز. داۋسى ادەمى ادام دەپ جان دۇنيەسى رۋحاني تولىققان ادامدى ايتار ەدىم. جان-جاقتى بولىڭىز. بۇرىنعى ديكتورلار قالاي سويلەگەندىگىنە ءمان بەرىپ، ورفوەپيا مەن سينگارمونيزمدى قالاي قولدانعانىنا ءمان بەرسە دەر ەدىم.

–  سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

 

بالجان قايرات قىزى

الماتى وبلىسى