الداعى ۋاقىتتا جايىقتىڭ ماسەلەسىن رەتتەپ شەشپەسە، ونىڭ سوڭى ورىنى تولماس ەكولوگيالىق اپاتقا ۇرىندىرۋى مۇمكىن. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە بىرنەشە جىل قاتارىنان قۇرعاقشىلىق ورىن الىپ، سۋ تاپشىلىعى ورىن الدى. وسى رەتتە Dalanews.kz سايتىنا «قازسۋشار» باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا بولىمشەسىنىڭ باس گيدروتەحنيگى شىمبولات ەرماعامبەتوۆتىڭ جايىق وزەنىنە قاتىستى ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ ايتتى.
– 2019 جىلى ورال قالاسى ماڭىندا جايىقتىڭ دەڭگەيى 240 سم-گە دەيىن تومەندەپ كەتتى. سۋ شارۋاشىلىعى ماماندارى 1913 جىلدان بەرى جايىق وزەننىڭ سۋ دەڭگەيىنە قاتىستى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلە جاتاقانى بەلگىلى. سول ۋاقىتتان بەرى جايىقتا سۋ دەڭگەيىنىڭ مۇنشالىقتى تومەندەمەگەن ەدى. تەك 1965 جىلى وزەننىڭ سۋى 260 سم-گە تومەندەگەنىن بىلەمىز. ال قالعان ۋاقىتتا وزەندەگى سۋدىڭ دەڭگەيى بۇلايشا تومەندەگەن ەمەس. وڭىردەگى اۋىل شارۋاشىلىعىنى دامۋى جايىق وزەنىمەن تىكەلەي قاتىسى بار. بيىل ءبىزدىڭ باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جايىقتان 670 ملن تەكشە مەتر سۋ الۋعا رۇقسات بەرىلگەن-دى. بىزدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن بار بولعانى 304 ملن تەكشە مەتىر سۋ الدىق. جايىقتان العان سۋ كوزدەرىن شارۋاشىلىققا، مال سۋاراۋعا جانە ەكولوگيالىق ماقساتقا جۇمسالادى، – دەيدى شىمبولات ەرماعامبەتوۆ.
بۇگىندە جايىق وزەنىنىڭ جوعارى ساعاسىندا، ياعني، رەسەي اۋماعىندا ءۇش ءىرى سۋ قويماسى بار ەكەنىن بىلەمىز. سول سۋ قويمالارى جايىقتان جىل سايىن 4،5 ملرد تەكشە مەتر سۋ قورىن جيناپ الادى. وسى رەتتە «قازسۋشار» مەكەمەسىنىڭ باس گيدروتەحنيگىنە رەسەيدەگى سۋ قويمالارى بار سۋدى جيناپ العان جاعدايدا باتىس قازاقستان وبلىسىندا سۋ تاپشىلىعى ورىن الماي دەگەن سۇراعىمىزدى توتەسىنەن قويدىق.
– ءيا، رەسەيدەگى سۋ قويمالارى جايىق وزەنىنىڭ باستاۋىندا ورنالاسقاندىقتان ولار وزدەرىنە قاجەتتى سۋ قورىن جيناقتاپ الادى. ءبىراق رەسەيدەگى سۋ قويماسى كۇنى كەشە عانا پايدا بولعان جوق. سۋ قويمالارى وتكەن عاسىردىڭ 60 جىلدارىنان بەرى جۇمىس ىستەيدى. ءبىراق سول كەزدەردە قازىرگىدەي سۋ تاپشىلىعى بولعان ەمەس. 1993 جىلى جايىق وزەنىندە ۇلكەن سۋ تاسقىنى بولدى. سول كەزدە رەسەيدەگى سۋ قويمالارى بارلىق سۋدى جيناپ الماعان بولاتىن. سۋ تاسىقىنى ورىن العاندا ورال قالاسى ماڭىنداعى سۋدىڭ دەڭگەنى 850 سم-گە دەيىن كوتەرىلگەنى ەسىمدە. وسى جايتتاردىڭ ساراپتاعاندا جايىقتاعى سۋ دەڭگەيىنىڭ تومەن تۇسۋىنە رەسەي اۋماعىندا سۋ قويمالارى اناۋ ايتقانداي اسەر ەتىپ وتىر دەپ كەسىپ ايتۋعا بولمايدى.
جايىق وزەنىنە ءىرى 25 وزەن قۇيادى. سول وزەندەردىڭ سۋى جايىقتاعى سۋدىڭ بار بولعانى 30%-ىن عانا قۇرايدى. جايىق وزەنىندەگى قالعان 70 پايىز سۋدى 200 تارتا ۇساق وزەندەر مەن قار سۋى قۇرايتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ەگەر بىزدەر جايىقتىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشكىمىز كەلسەك، ءبىرىنشى كەزەكتە جايىققا قۇياتىن ۇساق سۋ كوزدەرىنە عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋىمىز كەرەك. مۇنى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ عالىمدارى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس. سول كەزدە كوكەيدە جۇرگەن كوپتەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ تاباتىن بولامىز، – دەدى شىمبولات ەرماعامبەتوۆ.
كەڭەس زامانىندا جايىقتى زەرتتەيتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ ءبارى رەسەيدە ورنالاسقان ەدى. ال كەيىننەن وداقتاس رەسپۋبليكالار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن ءار مەملەكەت ءوز جاعدايىن كۇيتتەپ كەتكەنى بەلگىلى. وسى جايتتى باسشىلىققا العان پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ رەسەي بيلىگىنە نازارىن ورتاق ماسەلەگە اۋدارۋى وتە ورىندى. جايىقتىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىن ەكى ەل بىرلەسىپ شەشۋى كەرەك. ترانسشەكارالىق وزەننىڭ ماسەلەسىن شەشىپ تاستاۋ ءبىر قازاقستاننىڭ قولىنان كەلمەيدى.
