بالعوجا جاڭبىرشى ۇلى 1839 جىلى حورۋنجيي، 1848 جىلى ءجۇزباسى «سوتنيك»، 1850 جىلى ستارشينا اسكەري لاۋازىمىن العان. رەسەي وكىمەتى تاراپىنان «ىنتالىلىعى ءۇشىن» («زا ۋسەرديە») دەگەن التىن مەدالمەن ماراپاتتالعان. سونىمەن بىرگە پاتشا وكىمەتى وعان اتى جازىلعان ەكى تاپانشا مەن قوساۋىزدى مىلتىقتى سىيعا تارتقان. بالعوجا جاڭبىرشين - ءجۇزباسى، قىپشاق رۋىنىڭ ۇزىن تارماعىن باسقارعان. تورعاي، توبىل جانە ايەت وزەندەرى ارالىعىندا كوشىپ-قونعان ورىنبور شەكارا كوميسسياسىنىڭ پىكىرىنشە ول "ادامداردى باسقارۋ جاعىنان دا، جالپى وردا ىستەرى جونىنەن دە، ءوز رۋلاستارى الدىندا وتە بەدەلدى بولعان. ول بي رەتىندە شىعىس وردادا عانا ەمەس، وزگە وردالاردا دا ءىستى قاراۋعا شەبەر، بىلگىر ادام سانالعان" (قروما، 4-قور، ى-تىزبە، 3404ء-ىس، 310-بايلام، 83-86 پاراقتار، 1850). ىبىرايدىڭ اتاسى بالعوجامەن بىرگە تۋعان حانقوجانىڭ اقداۋلەت، قىلىشباي دەگەن ەكى بالاسى بولادى. ونىڭ بالاسى التىنسارى 1844 جىلى كوتەرىسشىلەر قولىنان قازا تابادى. وسىدان سوڭ نەمەرەسى ىبىراي دى ءوز تاربيەسىنە العان.
بالعوجا بي نەمەرەسىن 1850 جىلى ورىنبور شەكارا كوميسسياسىنىڭ وسى قالادا قازاق بالالارى ءۇشىن اشقان جەتىجىلدىق مەكتەپ - ينتەرناتىنا وقۋعا بەرەدى. اتاسى ونى جاسىنان-اق ادالدىققا، تاپقىرلىققا، تۋراشىلدىققا، شەشەن-دىككە باۋلىعان. وزىمەن بىرگە جيىن-تويلارعا الىپ بارىپ، بيلىك ايتقىزىپ قاناتىن قاتايتقان. ىبىراي دا جاسىنان زەرەك بولىپ، اتاسىن جەرگە قاراتپاي العىرلىق تانىتىپ، كوپشىلىك قۇرمەتىنە بولەنەدى. ونىڭ بۇل تۋراشىلدىق، شەشەندىك قاسيەتتەرى تورعايدا سوت ىستەرىن جۇرگىزگەن كەزدەرىندە ايقىندالا تۇسەدى. قالاي دەگەندە دە ىبىراي داي ۇل ءوسىرىپ، تاربيەلەگەن بالعوجا ەسىمى ۇمىتىلماق ەمەس. ءبىراق ونىڭ ءاتى-جونى قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسىنا ەنبەگەن. تۋعان، ولگەن جىلدارى بەلگىسىز. شەگەن بي ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ناعاشى اتاسى.
شەگەن ءبيدىڭ ءومىرى، بيلىك جۇرگىزۋ مەزگىلى تاۋكە حان زامانىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ پىسىپ-جەتىلۋى، نىعايىپ اياعىنان تۇرۋى، تۇتاستىعىن ساقتاۋى، كورشىلەس ەلدەرمەن تەڭ ءومىر سۇرۋىمەن تىعىز بايلانىستى. شەگەن بي (شەربۇعا) بابامىز 80-90 جىلداي ءومىر سۇرگەن بولۋى كەرەك. ونىڭ ومىرگە كەلگەن مەزگىلىن حۆى عاسىردىڭ اياعى نە حۆىى عاسىردىڭ باسى دەپ بولجام جاسايدى. اتاقتى شەگەن بي اۋمالى-توكپەلى، تۇسىنىكسىزدەۋ مەزگىلدە ءومىر سۇرگەن. 1680-1688 جىلدار ارالىعىندا تاۋكە حان تاعىنا وتىرعاندا شەگەن جەتى رۋدىڭ اتاقتى بيلەرىنىڭ ءبىرى بولعانى بەلگىلى. ءبىرىنشى بولىپ قويىلعان ماسەلە – ەلدىڭ بىرلىگى. تاۋكە حان بيلىك جۇرگىزۋدىڭ بۇرىن بولماعان جاڭا ءتۇرىن ەنگىزۋدى ۇيعارعانى بولۋى كەرەك - ءبىرىنشى بولىپ بيلەر كەڭەسىن قۇراعان. بۇعان قازاقتىڭ ۇلى جۇزىنەن، ورتا جۇزىنەن، كىشى جۇزىنەن ءبىر-بىر بيدەن ەنگەن. كىشى ءجۇزدىڭ اتىنان شەگەن بي سايلانعان.
شەگەن بي جاعالبايلى تايپاسىنان شىققان، ازان شاقىرىپ قويعان اتى – شەربۇعا. ءتۇبى مەلدە ءبيدىڭ ۇرپاعى. ەل اۋزىندا: «ەلدى ەل ەتكەن مەلدە بي» دەگەن ءسوز قالعان. شەگەن سول زامانداعى عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ ورتالىعى بولعان بۇحارا، سامارقاننان تالىم-تاربيە العان. جالپى، شەگەن بي تۋرالى ەل اۋزىنان ەستىگەنىمىز – ونىڭ مىنا ءتورت جول ايتقان ءسوزى: ەلدىڭ ەمى دالادا، دالانىڭ ەمى بالادا. بالانىڭ ەمى انادا، تىرشىلىك ءتۇبى اللادا. پروفەسسور امانجول كۇزەمباي ۇلى «قوستاناي جاڭالىقتارى» گازەتىنىڭ 2008 جىلدىڭ 26 تامىزىندا شىققان «قوعامعا قىزمەت ەتەتىن ءادىل بي» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەيدى: «…بي حالىقتىڭ اشىق داۋسىمەن سايلانعان. ەگەر بي ءوزىنىڭ شىنشىلدىعى جونىندە حالىققا سەنىمسىزدىك بىلدىرسە، وندا وعان ادامدار بارىپ شاعىنۋدى قويادى جانە ول بي بيلىكتەن شىعىپ قالادى. شەگەن بي نەشە ءتۇرلى سۇراقتاردىڭ شەشىمدەرىن ادالدىقپەن تاۋىپ بەرىپ وتىرعان. اسىرەسە، جەر كولەمى تۋرالى كوپ ماسەلەلەر شەشىمىن تاپقان. ول كەزدە جايلاۋ، قىستاۋ، سوسىن مال ۇستايتىن قازاققا مال سۋارۋ ءۇشىن وزەن كولدىڭ جاعالاۋىن جانجال شىقپايتىن قىلىپ، قىلداي ەتىپ ءبولىپ بەرۋ كەرەك بولعان. ءار رۋعا، تايپاعا بولىنگەن جەر ارادا الاۋىزدىق نە وكپە تۋدىرماعان. بۇل شەگەن ءبيدىڭ شەبەرلىگى مەن ونىڭ اركىمگە تارتپايتىن شىنشىلدىعىن كورسەتەدى». وسى عالىم «تاريح ءوز ولكەڭنىڭ تاريحىنان باستالادى» دەگەن ماقالاسىندا: «شەگەن بي ءوز مەزگىلىندەگى ەڭ اۋىر ماسەلە – شەكارا بەلگىلەۋ ماسەلەسىمەن اينالىسقان. بۇل ىسكە شىنشىلدىعىمەن، قايسارلىعىمەن، قاجىرلىلىعىمەن كىرىسىپ، ءوزىنىڭ ومىرىمەن قوشتاسقان. ورىستار قازاق جەرىن كوبىرەك الىپ قالۋ ءۇشىن شەگەن ءبيدى ساتىپ الۋ ماقساتىندا «سىيلىق» دەگەن اتپەن وعان التىن القا، التىن جۇزىك، التىنمەن كومكەرگەن شاپان، قىلىش بەرىپ، «شەكارانى قايتا قاراسىن» دەپ ۋاكىل ادام جىبەرگەن. سوندا شەگەن بي وعان: «التىنان القا، جۇزىك تاعاتىن قاتىن ەمەسپىن، قىلىش الاتىن جاۋىنگەر ەمەسپىن، شاپان جاباتىن سۇلتان ەمەسپىن»، – دەپ سىيلىقتارىن قايتارىپ جىبەرگەن.
ودان كەيىن شەگەن ءبيدى ۇستاپ الىپ، قاماپ كوندىرۋگە تىرىسقان. كوپ ۇستاي المايدى، سەبەبى بۇكىل التى الاشقا بەلگىلى، سۇراۋى بار. بوساتىپ جىبەرگەن، ءبىراق ەردىڭ قاسىن، قانجىعاسىن ۋلاپ اتتاندىرعان. سودان ۋلانىپ شەگەن بي قايتىس بولعان». شەگەن ءبيدى سول كەزدەگى قازاق حاندىعىنىڭ ورتالىعى بولعان تۇركىستانعا، قازاقتىڭ ارداقتى ادامدارىنىڭ قاسىنا جەرلەۋگە الىپ شىققانى، ءبىراق سۇيەك بۇزىلىپ كەتەتىن بولعاسىن، باسقا جەرگە جەرلەنگەنى باياندالادى. شەگەن ءبيدى قازاق حاندىعىنىڭ ءبىرىنشى زاڭىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى دەسەك، ونىڭ ونىنشى ۇرپاعى، اتاقتى زاڭگەر، ەگەمەندى قازاقستاننىڭ العاشقى ءمينيسترىنىڭ ءبىرى ناعاشىباي شايكەنوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى – ءبىرىنشى كونستيتۋسيانىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولعانىن حالىق جاقسى بىلەدى.
