فارماسيەۆتيكالىق بيزنەستە جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلعان جانە جاساندى ينتەللەكتتى وندىرىستىك پروسەستەر مەن ولاردىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگى تۇرعىسىنان كاسىپورىنداردى دامىتۋدىڭ باسقا فۋنكسيالارىنا بىرىكتىرۋ بارىسىندا الىنعان نەگىزگى پەرسپەكتيۆالارى انىقتالعان.

قوعامدىق دامۋدىڭ زاماناۋي كەزەڭىندە جاساندى ينتەللەكت قازاقستاندا جانە باسقا ەلدەردە يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق سەرپىلىستىڭ، اقپاراتتىق-تەحنولوگيالىق ىزدەنىستەردىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى جانە كاتاليزاتورى بولىپ سانالادى سونىمەن قاتار جاڭا ءداۋىردىڭ ("يندۋستريا 4.0") وزىندىك ينديكاتورى رەتىندە تانىلادى [1]. بۇل تۇراقتى زەرتتەۋلەر مەن تەحنولوگيالىق شەشىمدەردى كوپتەگەن حالىقارالىق جانە وتاندىق digital-كورپوراسيالار ءجيى باستايتىندىعىنا بايلانىستى، بۇل جاساندى ينتەللەكتتى ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا، سونىڭ ىشىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا جانە، ارينە، فارماسيەۆتيكاعا ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى [2].

فارماسيەۆتيكا سالاسى ەرەكشە سالا بولىپ تابىلادى، ويتكەنى ول دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن مەديسيناعا قاتىستى الەۋمەتتىك سۇرانىستاردى ورىنداۋعا جانە حيميا مەن بيوتەحنولوگيا سياقتى سالالارمەن جاناما تۇردە كوررەلياسيالاۋعا ارنالعان [3]. سونىمەن قاتار، فارماسيەۆتيكادا، ت. ە. موروزوۆا، ە. ن. حوسيەۆا، و. ا. ۆارتانوۆا، س. م. رىكوۆا ءدال اتاپ وتكەندەي، ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىكتى ەسكەرۋ قاجەت، ول قاتەلىكتەر، دالسىزدىكتەر مەن كونۆەنسيالاردىڭ الدىن الۋعا جانە الىپ تاستاۋعا نەگىزدەلگەن بەلگىسىزدىك فاكتورىنىڭ بولۋىن بولجايدى، ونى يننوۆاسيالىق وزىق تەحنولوگيالار جاعدايىندا عانا ونەركاسىپتىك كولەمدە قامتاماسىز ەتۋگە بولادى، ولاردىڭ ءبىرى قازىرگى ۋاقىتتا جاساندى ينتەللەكت بولدى [4]. ك.ۆ. بالاكيننىڭ وسى سالا ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن دالەلدەيتىن بىرلەسكەن اۆتورلارمەن پىكىرىنە سىلتەمە جاساۋ كەرەك، ولار بۇل سالا ءۇشىن جاڭا بۋىننىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق يننوۆاسيالارى، سونداي-اق دارىلىك جانە وزگە دە مەديسينالىق پرەپاراتتاردىڭ، اسىرەسە سىني جاعدايلاردا (COVID-19 پاندەمياسىنىڭ مىسالىندا) ءتيىمدى جانە جىلدام شىعارىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان smart-تەحنولوگيالار سياقتى كومپونەنتتەردىڭ ماڭىزدىلىعى دالەلدەنەدى [5]. ايتا كەتۋ كەرەك، قازىرگى ۋاقىتتا بۇكىل الەمدە فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالار جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندە ءار ءتۇرلى قۇرالداردى بەلسەندى قولدانادى [6].

جاساندى ينتەللەكت (جي) ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىنا ەلىكتەيتىن ماشينالار تۋرالى عىلىم رەتىندە كورىنەدى [7]. جاساندى ينتەللەكت ءوز قىزمەتىن ارنايى الگوريتمدەردىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرادى جانە تەرەڭ ماشينالىق وقىتۋ مۇمكىندىكتەرىمەن بىرىكتىرىلەدى، بۇل كۇن سايىن كوپتەگەن فارماسيەۆتيكالىق دەرەكتەردى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جاساندى ينتەللەكت ارتىقشىلىقتارعا دا، پروبلەمالارعا دا اكەلەدى.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرى قازىرگى زامانعى اكت جانە جاساندى ينتەللەكتتى بەلسەندى پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن جاھاندىق سيفرلاندىرۋدان تۋىندايتىن اقپاراتتىق تاۋەكەلدەرمەن بايلانىستى. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە جاتاتىندار: مەديسينالىق جانە قوعامدىق قاۋىمداستىقتاردىڭ جاڭا تەحنولوگيالارعا سەنىمسىزدىگى؛ كوپتەگەن فارماسيەۆتيكالىق جەتكىزۋشىلەردىڭ ينتەگراسيالىق باعدارلامالىق جاساقتامانى پايدالانۋعا دايىن ەمەستىگى؛ كوپتەگەن فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالاردىڭ بيۋدجەتىن شەكتەۋ جانە ت.ب. [8]. بەلگىلەنگەن جانە باسقا ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءارتۇرلى شەشىمدەردى تەز جانە ءدال قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن جاساندى ينتەللەكت جاعدايىندا قاۋىپسىزدىكتى باعالاۋ مەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان سەنىمدى جانە اۆتوماتتاندىرىلعان قۇرالدارى قاجەت.

فارماسيەۆتيكادا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋ پەرسپەكتيۆالارى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالار ۇلكەن دەرەكتەر بازالار مەن بولجامدى اناليتيكا قۇرالدارىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اۆتوماتتاندىرىلعان اقپاراتتىق پروسەستەردى ەنگىزۋ قاجەت ەكەنىن كوبىرەك تۇسىنەتىندىگىنە نەگىزدەلگەن. سونداي-اق، كوپتەگەن ءىرى فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالاردىڭ مىسالىندا جاساندى ينتەللەكت ولاردىڭ بيزنەسىن وزگەرتىپ قانا قويماي، اقپاراتتىق جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىندا دا بەلسەندى قولدانىلاتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. ولاردى قولدانۋدىڭ نەگىزگى مىسالدارىن اتاپ وتەيىك: جەلىلىك ترافيكتە اۋىتقۋلاردى انىقتاۋ؛ زياندى باعدارلامالاردى انىقتاۋ جانە ولاردى جىكتەۋ؛ پايدالانۋشىلاردى تانۋ جانە ولارعا قول جەتكىزۋدى باقىلاۋدى ورناتۋ؛ CNNS RNNS مەن GNNS ادىستەرى جانە ولاردى جۇيەلى تۇردە بىرىكتىرۋ؛ فيشينگتىك ەلەكتروندىق پوشتانى انىقتاۋ؛ پايدالانۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىن باعالاۋ جانە ىشكى قاۋىپتەردى انىقتاۋ؛ RNN كومەگىمەن قوسىمشالاردىڭ باستاپقى كودىن وڭدەۋ؛ تاۋلىك بويى مونيتورينگ جانە باسقالار [9]. ولاردى پايدالانۋ فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالارعا تۋىندايتىن ىقتيمال قاۋىپتەرگە تەزىرەك جانە بەلسەندى جاۋاپ بەرۋگە، سونىمەن قاتار كومپانيالاردىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىنە كىرەتىن قۇپيا دەرەكتەردى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسىلايشا، فارماسيەۆتيكادا جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋدىڭ ماسەلەلەرى مەن پەرسپەكتيۆالارىن بىلە وتىرىپ، بيزنەس پەن مەملەكەت ءۇشىن دە، فارماسيەۆتيكالىق قىزمەتتەردى پايدالاناتىن ادامداردى زاماناۋي كيبەرقىلمىسكەرلەردەن قورعاۋ ءۇشىن دە ۇلكەن ارتىقشىلىقتار الۋعا بولاتىندىعىن اتاپ وتۋگە بولادى. قازىرگى زامانعى جاساندى ينتەللەكت فۋنكسيالارى (كەڭ دەرەكتەر بازالارىن باقىلاۋ، تاۋەكەلدەردى ساندىق جانە ساپالىق باعالاۋ جانە باسقالار) فارماكومپانيالاردىڭ وندىرىستىك جانە كوممەرسيالىق قىزمەتىنىڭ بۇكىل ومىرلىك سيكلى بويى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ينتەللەكتۋالدى ينتەللەكتتى اقپاراتتىق جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك ەكوجۇيەسىنە ينتەگراسيالاۋ شارتتارىنداعى فارماكومپانيالاردىڭ ۇزاق مەرزىمدى ارتىقشىلىقتارىنا مىنالار جاتادى: ءجي-تىڭ ەرەكشە قابىلەتتەرى ارقىلى دەرەكتەردى جاقسىراق قورعاۋ؛ ەڭ نازىك شابۋىلداردى بەلگىلەۋ، بارلىق وقيعالارعا جاۋاپ بەرۋ مۇمكىندىگى؛ جاۋاپ بەرۋ جانە انىقتاۋ سيكلىنىڭ ۋاقىتىن ازايتۋ ارقىلى ۋاقىتتى ۇنەمدەۋدىڭ ءوسۋى؛ تاۋەكەلدەردى سالدارىن ازايتۋ بويىنشا اناليتيكالىق شەشىمدەر قابىلداۋدى جەدەلدەتۋ ارقىلى ولاردى تەز ارادا باعالاۋ؛ قاۋىپسىزدىك حاتتامالارىنا كومپانيانىڭ برەند بەدەلىن قورعاۋ جانە سەنىمدىلىكتىڭ ارتۋى؛ كليەنتتەر مەن قىزمەتكەرلەردىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ؛ باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتاردى ارتتىرۋ جانە ت.ب.

ديدار بيتمانوۆ، ىسكەرلىك اكىمشىلىك دوكتورى

ادەبيەتتەر:

1. يسكۋسستۆەننىي ينتەللەكت ي سيفروۆىە فابريكي: كاك ۆنەدريايۋتسيا ەلەمەنتى يندۋستريي 4.0 نا كازاحستانسكيح پرەدپرياتياح. https://primeminister.kz/ru/news/reviews/iskusstvennyy-intellekt-i-cifrovye-fabriki-kak-vnedryayutsya-elementy-industrii-4-0-na-kazahstanskih-predpriyatiyah


2. كيمادزە م.ي.، كوندراتوۆ س.يۋ. ترەندى ي پەرسپەكتيۆى پريمەنەنيا يسكۋسستۆەننوگو ينتەللەكتا ۆ ورگانيزاسيي فارماسيەۆتيچەسكوگو دەلا // ەكونوميك 2: توم 11. № 11ا. 2011. س. 343-350. DOI:


3. كونترول بەزوپاسنوستي لەكارستۆەننىح سرەدستۆ. پراكتيچەسكيە ۆوپروسى فارماكونادزورا، ت. ە. موروزوۆا، ە. ن. حوسيەۆا، و. ا. ۆارتانوۆا، س. م. رىكوۆا. مەديسينسكوە ينفورماسيوننوە اگەنتستۆو 2014 – 112 c


4. كۋزنەسوۆ د.ا.، كورجاۆىح ە.ا.، موشكوۆا ل.ۆ. ينفورماسيوننايا بەزوپاسنوست فارماسيەۆتيچەسكوي ورگانيزاسيي: پودحودى ك وسەنكە ي پروتيۆودەيستۆيۋ ۋگروزام. ۆەستنيك نوۆىح مەديسينسكيح تەحنولوگيي. 2012 https://cyberleninka.ru/article/n/informatsionaya-beopasnost-farmatsevticheskoy-organizatsi-podhody-k-otsenke-i-protivodeystviyu-ugrozam


5. بالاكين ك.ۆ.، ايگينين ا.ا.، يۆاششەنكو ا.ا. روسسييسكايا فارماسيەۆتيچەسكايا وتراسل ۆ گوريزونتە 2030: اناليتيچەسكيي وبزور. بيوفارماسيەۆتيچەسكيي كلاستەر «سيەۆەرنىي». 2021. – 62 س.


6. Wong، C. H.، Siah، K. W.، & Lo، A. W. (2019a). Estimating Clinical Trial Success Rates and Related Parameters in Oncology. In SSRN Electronic Journal. Elsevier BV. https://ssrn.com/abstract=3355022


7. بۋدۋششەە پروياسنياەتسيا: پروگنوز رازۆيتيا سەكتورا مەديكو-بيولوگيچەسكيح ناۋك ي زدراۆووحرانەنيا نا پەريود دو 2022 گودا. – Deloitte Centre for Health Solution، 2017. – 36 س.


8. پرونچيەۆ گ.ۆ. و پروبلەماح ينفورماسيوننوي بەزوپاسنوستي يسپولزوۆانيا ينفورماسيوننو-كوممۋنيكاسيوننىح تەحنولوگيي ي يسكۋسستۆەننوگو ينتەللەكتا ۆ سيفروۆوم زدراۆووحرانەنيي/: سوسيالنو-گۋمانيتارنىە زنانيا № 2: 2022 - 100 c


9. گۋسيەۆ ا.ۆ.، دوبريدنيۋك س.ل. يسكۋسستۆەننىي ينتەللەكت ۆ مەديسينە ي زدراۆووحرانەنيي // ينفورماسيوننوە وبششەستۆو. 2017. № 4-5. س. 78-93.


10. Artificial Intelligence Market Size، Share & Trends Analysis Report by Solution، By Technology (Deep Learning، Machine Learning، Natural Language Processing، Machine Vision)، By End Use، By Region، And Segment Forecasts،

2021-2028. – San Francisco: Grand View Research، 2021. – 125 p.