سوزدەردى توپتاستىرۋدىڭ بەلگىلى جۇيەگە ءتۇسىپ قالىپتاسقان نەگىزگى ءۇش پرينسيپىنە ساي، قازاق تىلىندەگى ەسىمدىكتەر دە لەكسيكا-سەمانتيكالىق سيپاتى، مورفولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى جانە سينتاكسيستىك قىزمەتتەرىنە بايلانىستى جەكە ءبىر دەربەس ءسوز تابى بولىپ تابىلادى. ەسىمدىك – زاتتىڭ اتىن، سىنىن، سانىن يا ولاردىڭ اتتارىن بىلدىرمەي، ولاردىڭ ورنىنا جۇمسالاتىن، ەسىمدەر توبىنا جاتاتىن ءسوز تابىنىڭ ءبىرى.

ا. ىسقاقوۆەسىمدىك — لەكسيكا-سەمانتيكالىق سيپاتى، مورفولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى جانە سيننتاكسيستىك قىزمەتتەرىنە بايلانىستى جەكە ءبىر دەربەس ءسوز تىم تابى. ەسىمدىكتەر ماعىناسى تىم جالپى سوزدەر.قازاق گرامماتيكاسى ەسىمدىكتەر – ءسوز تاپتارىنىڭ ءبىرى. بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ اتىن، سانىن، سىنىن اتاپ كورسەتپەگەندىكتەن، وسى ءسوز تابىنا ەنەتىن سوزدەردىڭ ناقتىلى ماعىنالارى، كوبىنەسە، كونتەكستە، ياعني وزدەرىنەن بۇرىن نە سوڭ ايتىلاتىن سوزدەرمەن بايلانىستى ايقىندالادى.

ءا. تولەۋوۆ لەكسيكا-سەمانتيكالىق سيپاتى ەسىمدىكتەردى دەربەس ءسوز تابى دەپ تانۋدا نەگىزىنەن لەكسيكا-سەمانتيكالىق پرينسيپ باسشىلىققا الىنادى. ويتكەنى ەسىمدىكتەردىڭ ماعىنالارى وزگە ءسوز تاپتارىنىڭ ماعىنالارىنا كوپتەگەن وزگەشەلىك ەرەكشەلىكتەرىمەن وقشاۋلانىپ، ايرىقشا كوزگە ءتۇسىپ تۇراتىن ءسوز ماعىنالارى بولىپ كەلەدى. ءبىراق ەسىمدىكتەردى جەكە ءسوز تابى دەپ تانۋدىڭ نەگىزگى ءپرينسيپى ولاردىڭ لەكسيكا-سەمانتيكالىق بەلگىسى دەگەندە، ەسىمدىكتەردىڭ وزىندىك كەيبىر گرامماتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن سىرت قالدىرۋعا بولمايدى.\r\n\r\nەسىمدىكتەر ماعىناسى جاعىنان تىم جالپى سوزدەر.

ەسىمدىكتەر سوزدەر سويلەمنەن تىس جەكە-دارا تۇرعاندا نەمەسە سويلەم ىشىندە قولدانىلعانىمەن وزىنە قاتىستى باسقا سوزدەر جانە وقيعالاردان بولەك الىنعاندا، ماعىنالارى قاشان دا ءدال ناقتىلى بولىپ كەلمەي، وتە جالپىلاما قالىپتا كەزدەسىپ وتىرادى. م.: مەن، سەن، ول، كىم؟نە؟ءوزى، ءبارى، بىرەۋ، ەشتەڭە. \r\n\r\nوزىندىك بەلگىسى – ولاردىڭ ءارقاشان سۋبەكتىمەن بايلانىستى بولۋى. ەسىمدىك سوزدەر ءارقاشان سويلەۋشى نەمەسە سويلەمدەگى سۋبەكتىنىڭ سۋبستانسيالارعا، قۇبىلىستارعا جانە ولاردىڭ ساپالارى مەن قاسيەتىنە قاتىناسىن كورسەتۋشى سوزدەر بولىپ تابىلادى. بۇل قاتىناستار تىكەلەي نۇسقاۋ، ارالىق قاتىناس، بەلگىسىزدىك ت.ب.بولىپ تابىلادى.مورفولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى.

ەسىمدىكتەردىڭ زاتتىق جانە زاتتىق بەلگىسى دەگەن ۇعىمداردى جالپىلاما بولسا دا، بويىنا ساقتاۋ قاسيەتىنە بايلانىستى، ەسىمدىكتەر اتاۋىش سوزدەر قاتارىنا جاتقىزىلادى. ەسىمدىكتەر تۇگەل العاشقى جالپى سوزدەر بولىپ تابىلادى دا، ول اتاۋلىق قاسيەت ءىشىنارا كۇردەلى ەكى جىككە بولىنەدى. م.: مەن، سەن جىكتەۋ ەسىمدىكتەرىنەن بۇل، سول سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىن، كىم؟نە؟قاي؟سۇراۋ ە سىمدىكتەرىن الايىق.

ەگەر وسى ەسىمدىكتەردىڭ نەگىزگى اتاۋلىق ماعىنالارىن تاپتاستىرىپ قارايتىن بولساق، زاتتىق ۇعىمداعى سوزدەر جانە زاتتىڭ بەلگىسى ۇعىمىنداعى سوزدەر بولىپ ىشتەي كۇردەلى ەكى جىككە بولىنەدى.

مەن، سەن، كىم؟نە؟زاتتىق ۇعىمداعى سوزدەر زاتتىق اتاۋلار، بۇل، سول، قاي؟ زاتتىق بەلگىسى ۇعىمىنداعى سوزدەر – بەلگى اتاۋلارى بولىپ شىعادى.

ماعىنالىق جىكتەر تاراپىنان زاتتىق ۇعىمداعى سوزدەر – سۋبستانتيۆتىك ەسىمدىكتەر، زاتتىڭ بەلگىلى ۇعىمىنداعى سوزدەر – اتريبۋتيۆتىك ەسىمدىكتەر دەگەن ەكى سالاعا بولىنەدى. مورفولوگيالىق جاعىنان ەسىمدىكتەر تۇرلەنەتىن سوزدەردىڭ توبىنا قوسىلادى.

ەسىمدىكتەردى وزگە ءسوز تاپتارىنان ءبولىپ، جەكە دارالاپ تۇراتىن مورفولوگيالىق ەرەكشە بەلگىسى – ەسىمدىكتەردىڭ بارىنە بىردەي، بارىنە تەڭ ورتاق زاڭدىلىق دەپ قاراۋعا بولاتىن بەلگىلى ءبىر فورمالار نەمەسە وزگەرۋ تاسىلدەرىنىڭ جوقتىعى.

ەرەكشەلىگى: — ەسىمدىكتەردىڭ كوپتەلۋ جانە سەپتەلۋ جۇيەلەرىندە. كوپتىك ماعىنانى ءبىلدىرۋشى ز مورفەماسى(ءبىز، ءسىز) جانە جىكتەۋ، سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىنىڭ سەپتەلۋ جۇيەسىندە ءتۇسىپ قالاتىن بارىس سەپتىگىندە پايدا بولاتىن ن دىبىسى جاتادى. بىرەن-ساران قوسىمشالار ارقىلى جاسالعان كەيبىر كونە سوزدەر جاسالمايدى(قازاق اكدەميالىق گرامماتيكاسى.

ءبىر ەسىمدىگى ءبىر سان ەسىمىنەن پايدا بولعان. بىرەۋ ءسوزى ءبىر جانە –ەۋ قوسىمشاسىنان قۇرالعان. ءار ەسىمدىگى «ءھار» دەگەن پارسى سوزىنەن پايدا بولعان.\r\n\r\nالدە ەسىمدىگى اراب تىلىندە ءىللا ءسوزىنىڭ العى ءى دىبىسىنىڭ ءا دىبىسىنا جانە ەكىنشى دىبىسىنىڭ د دىبىسىنا الماسىپ قولدانىلۋى نەگىزىندە پايدا بولعان.

پالەن ەسىمدىگى اراب تىلىنەن ەنگەن. بىردەڭە(نەمەسە بىر-دەڭە)، بىر-نەشە، كەيبىر، كەيبىرەۋ – كەيبىرەۋ، الدەقاي، الدەقايدا، الدەقاشان، الدەقالاي، اركىم، ارنە، ءارقايسى.