عاسىرلار بويى قازاق ايەلدەرى وتباسى مەن وشاق قاسىنىڭ ۇيىتقىسى بولىپ، ۇرپاق تاربيەسىن باستى مىندەت ساناپ كەلدى. الايدا قازىرگى زامانعى جاھاندانۋ مەن الەۋمەتتىك وزگەرىستەر ايەلدەردىڭ قوعامداعى ءرولىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. بۇگىندە عىلىم، ءوندىرىس، ەكونوميكا، ساياسات، بيزنەس جانە باسقا دا سالالاردا ءوز ورنىن تاپقان قازاق ايەلدەرىنىڭ سانى ارتىپ كەلەدى.
ايەلدەردىڭ تەك وتباسى شەڭبەرىندە عانا ەمەس، ەل دامۋىنا بەلسەنە اتسالىسۋى – پروگرەسسيۆتى قوعامنىڭ بەلگىسى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ايەلدەر عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قاتىسىپ، تەحنولوگيالىق جاڭالىقتار اشىپ، كاسىپكەرلىك پەن مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. بۇل – مەملەكەت جۇرگىزىپ وتىرعان ءتيىمدى ساياساتتىڭ ناتيجەسى. ەلىمىزدە ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭ قۇقىقتارى مەن تەڭ مۇمكىندىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. ەل كونستيتۋسياسى مەن ارنايى زاڭنامالار ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋعا كەپىلدىك بەرەدى. سونداي-اق، مەملەكەت گەندەرلىك تەڭدىكتى دامىتۋعا، ايەلدەردى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدا قولداۋعا ەرەكشە كوڭىل بولۋدە. قازىرگى قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولى، قازاقستاندا انالاردى الەۋمەتتىك قولداۋ مەن قورعاۋ، ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي شارالار جاسالىپ جاتقانى جونىندە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەۋرازيا تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، الماتى قالاسىنداعى دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ انالار كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى ماسىروۆا ريمما رامازانقىزىمەن سۇقباتتاسقان ەدىك.
– ريمما رامازان قىزى، سۇقباتىمىزدى قازىرگى قوعامداعى ايەلدەردىڭ رولىنەن باستاساق. بۇگىندە ايەلدەردىڭ الەۋمەتتىك، ساياسي جانە ەكونوميكالىق ومىرگە ارالاسۋ دەڭگەيى قالاي وزگەردى؟
– قازاقستاندا ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە ولاردىڭ قوعامداعى ءرولىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار شارالار ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. ولار، قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا بەلسەندى ءرول اتقارادى: ساياساتتا، ەكونوميكادا، مادەنيەتتە، عىلىمدا، ءبىلىم بەرۋ مەن مەديسينادا جەتەكشى ورىندارعا يە.
– قازاقستاندا ايەلدەرگە قانداي جاعداي جاسالعان؟
– بۇل ماسەلە بويىنشا ءبىرقاتار مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن زاڭنامالىق اكتىلەر قابىلدانعان. 2024 جىلعى 15 ءساۋىر – پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭدارىنا قول قويدى.
بۇگىندە مەملەكەت ايەلدەرگە ءبىرقاتار جاعدايلاردى جاساپ وتىر. ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ جانە ەڭبەك نارىعىنا توقتالساق، ايەلدەرگە ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى تەڭدەي قاراستىرىلعان، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ستۋدەنتتەردىڭ جارتىسىنان استامى – ايەلدەر. ەڭبەك نارىعىندا ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا ارنايى نورمالار بار. قازاقستاندا قىزداردىڭ ءبىلىم الۋىنا تولىق مۇمكىندىك جاسالعان، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ستۋدەنتتەردىڭ 60%-دان استامى – ايەلدەر.
عىلىم مەن يننوۆاسيا سالاسىندا ايەلدەردىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلەدى، ولار عىلىمي جوبالار مەن زەرتتەۋلەرگە بەلسەندى قاتىسادى.
كاسىپكەرلىك قولداۋ بويىنشا ايتسام، مەملەكەت ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋعا گرانتتار مەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر بولەدى. «اتامەكەن» ۇكپ ارقىلى ايەلدەرگە ارنالعان بيزنەس-كۋرستار ۇيىمداستىرىلادى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ بويىنشا انا مەن بالانى قورعاۋ سالاسىندا تەگىن مەديسينالىق قىزمەتتەر ۇسىنىلادى. ايەلدەرگە جۇكتىلىك جانە بوسانۋعا بايلانىستى اقىسى تولەنەتىن دەمالىس بەرىلەدى.
– ايەلدەردى الەۋمەتتىك قورعاۋ جاعى قالاي قاراستىرىلعان؟
– الەۋمەتتىك قورعاۋ – ادام قۇقىعى. مىسالى، ايەلدەردى الەۋمەتتىك قورعاۋ مۇمكىندىگىنشە بارلىق جاعدايدا قاراستىرىلىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، ەڭبەك قۇقىقتارى بويىنشا قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس، جۇكتى ايەلدەر مەن بالالى انالارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. انالار ءۇشىن جۇمىس ورنىن ساقتاپ قالۋ كەپىلدىگى بار. وتباسى جانە بالا كۇتىمىنە بايلانىستى كوپبالالى انالارعا مەملەكەتتىك جاردەماقىلار تولەنەدى. «التىن القا» جانە «كۇمىس القا» يەگەرلەرى ءۇشىن قوسىمشا الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر بار. ال، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس باعىتىندا 2023 جىلى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭ كۇشەيتىلدى. سونىمەن قاتار، ايەلدەردى قورعاۋ ماقساتىندا ارنايى داعدارىس ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى.
– قازاقستاندا ايەلدەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي وزگەرىستەر قاجەت دەپ ويلايسىز؟
– مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان ايەلدەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان جانە قوعامدىق ۇيىمدار دەڭگەيىندە كەلەسى وزگەرىستەر قاجەت. ەكونوميكالىق قولداۋ جانە ەڭبەك نارىعىنداعى تەڭدىك:
ايەلدەرگە ارنالعان كاسىپكەرلىك باعدارلامالارىن كەڭەيتۋ، گرانتتار مەن تومەن پايىزدى نەسيەلەر سانىن ارتتىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. گەندەرلىك ەڭبەكاقى تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ايەلدەردىڭ ەر ادامدارمەن تەڭ دارەجەدە قىزمەتتىك وسۋىنە جاعداي جاساۋ. دەكرەتتىك دەمالىسقا شىققان انالاردىڭ جۇمىسقا قايتا ورالۋىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار ازىرلەنسە قۇبا-قۇپ بولار ەدى.
الەۋمەتتىك جانە وتباسىلىق قولداۋ:
بالا كۇتىمىنە بايلانىستى جاردەماقىلار ءالى دە كوبەيتىلسە، ءار وڭىردە بالاباقشا سانىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ قولجەتىمدى بولسا، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك وسال توپتاعى ايەلدەرگە ارنالعان قولداۋ ورتالىقتارىنىڭ سانى ارتسا دەگەن ۇسىنىسىم بار.
تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس:
تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ سانىن كوبەيتۋ، ولاردىڭ جۇمىسىن كۇشەيتۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى ىستەردى قاراۋ مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرۋ جانە جازانى قاتاڭداتۋ، بۇدان وزگە حالىق اراسىندا گەندەرلىك تەڭدىك پەن ايەلدەرگە دەگەن قۇرمەت مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ، مەكتەپتەر مەن جوو-دا ارنايى تاربيە كۋرستارىن ەنگىزۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
– قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنداعى انالار كەڭەسى نەمەن اينالىسادى؟
– قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنداعى انالار كەڭەسى – وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ، انالاردى قولداۋ جانە جاستاردى تاربيەلەۋ ماقساتىندا قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىم. انالار كەڭەسى قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولىن ارتتىرۋ، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ جانە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەدى.
انالار كەڭەسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋ، انا مەن بالا قۇقىعىن قورعاۋ، وتباسىلارعا قۇقىقتىق، پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ. وتباسىنداعى تاربيەنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ بويىنشا ءىس-شارالار وتكىزۋ. ايەلدەردى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق قولداۋ، اتاپ ايتقاندا كوپبالالى انالارعا، جالعىزباستى انالارعا، الەۋمەتتىك وسال توپتاعى ايەلدەرگە كومەك كورسەتۋ، ايەلدەردى كاسىپكەرلىككە باۋلۋ جانە جۇمىسقا ورنالاسۋىنا ىقپال ەتۋ بولىپ تابىلادى. انالار كەڭەسى جاستار تاربيەسى جانە ۇلتتىق داستۇرلەردى ساقتاۋعا دا ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ماسەلەن، قىز بالا تاربيەسىنە، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى.ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى ناسيحاتتاۋ، انالاردىڭ قوعامدىق ومىرگە بەلسەندى ارالاسۋىن قولداۋعا كوڭىل بولەدى. ۇرپاقتار كەزدەسۋى: اعا ۇرپاقتىڭ ەتنوستىڭ مادەنيەتى مەن تاريحى تۋرالى اڭگىمەلەرى جانە ت. ب.
انالار كەڭەسىنىڭ اتقارىپ جاتقان ءىس-شارالارىنا توقتالار بولسام، ۇلگىلى وتباسىلاردى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا «مەرەيلى وتباسى» ۇلتتىق بايقاۋىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسادى. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرلەسكەن جوبالار وتكىزەدى. كوپبالالى جانە جالعىزباستى انالاردى قولداۋ شارالارىنا جاردەمدەسەدى. قىز تاربيەسىنە ارنالعان كەزدەسۋلەر مەن فورۋمدار، جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ وقۋشىلارىمەن، كوللەدج جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن جامان ادەتتەردەن بويىن اۋلاق ۇستاۋ تۋرالى اڭگىمە، دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىپ تۇرادى.
– دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعى انالار كەڭەسىنىڭ نەگىزگى قىزمەت ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋداعى جۇمىس فورمالارى مەن ادىستەرىنە توقتالساڭىز.
– دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعى انالار كەڭەسىنىڭ نەگىزگى قىزمەت ماقساتى – قازاقستان حالقىنىڭ ءپاتريوتيزمىن، ازاماتتىق جانە رۋحاني-مادەني بىرلىگىن قالىپتاستىرۋعا جانە تاربيەلەۋگە جاردەمدەسۋ؛ ۇلتارالىق كەلىسىمدى جانە جالپىۇلتتىق بىرلىكتى قامتاماسىز ەتۋ؛ تاريحتى، مادەنيەتتى جانە ۇلتتىق داستۇرلەردى ساقتاۋ؛ وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ، نەكە مەن وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ؛ قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعان بالالار مەن وتباسىلارعا كومەك كورسەتۋ جانە قولداۋ.
دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ انالار كەڭەسى قويىلعان ماقساتتاردى ءساتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەيدى. وتكەن جىلى «مەكتەپكە جول» اكسياسى اياسىندا انالار كەڭەسى الماتى قالاسى مەن وبلىسىندا تۇراتىن 500-دەن استام بالاعا كەڭسە تاۋارلارىن عانا ەمەس، كيىم-كەشەك تە الىپ بەردى. سونىمەن قاتار، قارتتار ۇيلەرى مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان ورتالىقتار، بالالار ۇيلەرى، حوسپيستەر مەن داعدارىس ورتالىقتارى دا انالار كەڭەسىنىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. كوماندامدا ون شاقتى جاناشىر ايەل بار، ولار ءار باستامامدى قولداپ وتىرادى. ءبىز قامقورلىعىمىزداعى جاندارعا مەرەكەلىك داستارحان جايىپ، ولارعا مورالدىق قولداۋ كورسەتۋگە تىرىسامىز. ويتكەنى ەڭ باستىسى – جىلى ءسوز بەن قامقورلىق. مىسالى، بالالار ۇيلەرىندە دۇنگەن تاعامدارىن ازىرلەۋ بويىنشا شەبەرلىك ساعاتتارىن وتكىزەمىز. بالالارعا الجاپقىش، باس كيىم، قولعاپ بەرەمىز. ولار كوكونىستەردى تۋراپ، قۋىرىپ، قايناتىپ، وتباسى جىلۋىن سەزىنەدى. ءبىز ءۇشىن بالالارمەن ۋاقىت وتكىزۋ، ولاردى پايدالى ىستەرگە ۇيرەتۋ جانە مەيىرىمگە بولەۋ اسا ماڭىزدى. داعدارىس ورتالىقتارىندا دا ايەلدەرگە دۇنگەن اسحاناسىنىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتەدى. سونداي-اق، انالار كەڭەسى وتكەن كوكتەمدە سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەككەن ءوڭىر تۇرعىندارىنا كومەك كورسەتۋ بويىنشا جالپىۇلتتىق باستامادان دا شەت قالعان جوق. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ انالار كەڭەسى «سالاۋاتتى سانا» رەسپۋبليكالىق جوباسىنا باستاماشىلىق ەتتى. اتالعان جوبا ناشاقورلىق، قۇمار ويىنعا اۋەستىك، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ۆانداليزم، ىسىراپشىلدىق سياقتى الەۋمەتتىك كەسەلدەرگە قارسى كۇرەسكە باعىتتالعان. جوبا اياسىندا اعا بۋىن وكىلدەرى جاستارعا رۋحاني تاربيە بەرىپ، ۇلتتىق جانە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتادى. ايتا كەتەيىك، جۋىردا الماتىدا «وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋداعى ايەلدەردىڭ ءرولى» اتتى سەمينار-ترەنينگ وتكىزدىك. بۇل شارا جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ءداستۇردىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى حاباردارلىقتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان
– سوڭعى كەزدە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تۋرالى جاڭالىقتار ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تۋرالى جاڭالىقتار بىرنەشە فاكتورعا بايلانىستى دەپ ەسەپتەيمىن. باستىسى–ماسەلەنىڭ اشىق كوتەرىلە باستاۋى. بۇرىن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كوبىنەسە جابىق تاقىرىپ بولدى، ال ءقازىر زارداپ شەككەندەر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ءجيى جۇگىنەدى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوز وقيعالارىن اشىق ايتادى.
زاڭنامانىڭ وزگەرۋى جانە قوعامدىق باقىلاۋدىڭ كۇشەيۋى. 2023-2024 جىلدارى قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭدار كۇشەيتىلدى، جازا قاتاڭداتىلدى. بۇل ماسەلەنى ب ا ق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر بەلسەندى تۇردە كوتەرە باستادى.
ايەلدەردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىنىڭ ارتۋى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن ايەلدەر ءوز قۇقىقتارىن جاقسى بىلەدى، زاڭگەرلەر مەن قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنا ءجيى جۇگىنەدى.
زورلىق-زومبىلىق دەڭگەيىنىڭ شىنىمەن دە ارتۋى تۇرتكى بولىپ وتىر دەپ ويلايمىن. الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق قيىندىقتار (جۇمىسسىزدىق، قارجىلىق قيىندىقتار، پاندەميا سالدارى) وتباسىنداعى جانجالداردىڭ كوبەيۋىنە اسەر ەتتى. كەيبىر ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، پاندەميا كەزىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق وقيعالارى ەداۋىر ارتتى.
– بۇرىنعى جاعدايلار شىنىمەن دە از بولعان با، الدە...
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءجيى ايتىلۋى بۇل ماسەلەنىڭ بۇرىن بولماعانىن ەمەس، قازىرگى تاڭدا قوعام وعان قارسى اشىق كۇرەسە باستاعانىن كورسەتەدى. دەگەنمەن، ەڭ ماڭىزدىسى – زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ جانە وتباسىنداعى تاربيەنىڭ ماڭىزدىلىعىن ناسيحاتتاۋ كەرەك دەپ سانايمىن.
– قازاقستاندا ايەلدەردىڭ قۇقىعى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قانداي قوسىمشا شارالار قاجەت دەپ ويلايسىز؟
– قازاقستاندا ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ مەن الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ باعىتىندا ۇكىمەت تۇراقتى تۇردە شارالار قابىلداپ كەلەدى. بۇل سالادا زاڭنامالىق نەگىز بار، ءبىراق ونى تولىق ىسكە اسىرۋ جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى جەتىلدىرۋ ءالى دە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ وتىر. گەندەرلىك تەڭدىكتى تولىق قامتاماسىز ەتۋ جانە ايەلدەرگە ارنالعان الەۋمەتتىك قولداۋدى كۇشەيتۋ ءالى دە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. كامەلەتكە تولماعان بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان ايەلدەردىڭ جۇمىس ۋاقىتىن قىسقارتۋ ماسەلە دە قاراستىرىلسا دەگەن ويىم بار.
– الداعى ماقسات-جوسپارلارىڭىزبەن بولىسسەڭىز.
– «وتباسى – ۇلت تىرەگى» جوباسى اياسىندا وتباسى قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋ بويىنشا عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيا وتكىزۋ.
ۇلتتىق داستۇرلەردى ساقتاۋ، انالاردىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى ءرولىن ارتتىرۋعا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىرۋ.
«انالار مەكتەبى» باستاماسىن دامىتۋ – جاس انالارعا بالا تاربيەسى، وتباسىلىق قارىم-قاتىناس تاقىرىپتارىندا كەڭەس بەرۋ.
الەۋمەتتىك وسال توپتاعى انالارعا (كوپبالالى، جالعىزباستى، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارى بار انالار) قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ.
«زورلىق-زومبىلىققا جول جوق!» اتتى اقپاراتتىق ناۋقان جانە مەكتەپتەردە، كوللەدجدەردە، جوو-دا ارنايى تاربيە ساباقتارىن وتكىزۋ.
«قىز تاربيەسى – ۇلت تاربيەسى» باعدارلاماسى اياسىندا ءجاسوسپىرىم قىزدارعا ارنالعان پسيحولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك ترەنينگتەر ۇيىمداستىرۋ.
قىز بالالاردى ەرتە تۇرمىسقا بەرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ولاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋ، ت. ب.
