ەل ەكونوميكاسىن وركەندەتۋدە ونەركاسىپتىڭ الاتىن ورىنى ەرەكەشە. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىزدە بەرىك ەكونوميكالىق ونەركاسىپتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە ناقتى مىندەتتەر جۇكتەگەن بولاتىن. سول سەبەپتى ءقازىر اتقارۋشى بيلىك وڭدەۋ سەكتورىنا باسا كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن ايرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى. ءقازىر ەلەمىزدە باسەكەگە قابىلەتتى، ەكسپورتقا باعىتتالعان وڭدەۋ ونەركاسىبىن قۇرۋ ساياساتى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. Dalanews.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى وسى باعىتتا اتقارىلعان جۇمىستارعا تالداۋ جاساعان ەدى. ەندى سوعان نازار اۋدارساڭىزدار.
تاياۋدا ورتالىق كوممۋنيكاسيالىق قىزمەتىندە جۋرناليستەردىڭ باسىن قوسىپ بريفينگ بەرگەن ق ر ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ۆيسە-مينيسترى ولجاس ساپاربەكوۆ ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپ قۇرىلىمىندا وڭدەۋ سەكتورىنىڭ ۇلەسى 47،4%-دى قۇراعانىن ايتتى.
– سوڭعى جىلدارى وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءوندىرىستىڭ وڭ ديناميكاسى بايقالۋدا. بۇل – كورسەتكىش ەكونوميكاعا جاعىمدى اسەر ەتۋدە. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءوندىرىس كولەمى 4%-عا ءوسىپ، 22 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. بيىلعى جىلدىڭ 9 ايىندا ءوندىرىستىڭ ءوسۋى 4،8%-دى قۇرادى، – دەدى ۆيسە-مينيستر.
وسى رەتتە ەلىمىزدە ونەركاسىپ سالاسىنىڭ قانداي سالالارى قانات جايىپ كەلەدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. ءوز كەزەگىندە ۆيسە-مينيستر سوڭعى جارتى جىلدىقتا جيھاز ونەركاسىبى – 17،9%-عا، حيميا ونەركاسىبى – 9،5%-عا، مەتاللۋرگيا – 8،3%-عا، ماشينا جاساۋ سالاسى – 4،2%-عا وسكەنىن العا تارتتى.
وسى اتالعان سالالاردىڭ اراسىندا ەلىمىزدىڭ جيھاز ونەركاسىبى جوعارى كورسەتكىشكە يە بولدى. سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە جيھاز ونەركاسىبىنىڭ وركەندەۋىنىڭ وزىنە ءتان سەبەپتەرى بار. قازاقستاندا جيھاز ونەركاسىبىمەن نەگىزىنەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى اينالىساتىنى بەلگىلى. سوندىقتان بۇل سالا نارىق زاڭدىلىعىنا ساي جۇمىس ىستەيتىنىن ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولادى. سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندە اشىلعان ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاردا جيھاز ءوندىرۋ ىسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىندار پايدا بولۋدا. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە جيھاز ونەركاسىبىن مەملەكەت تاراپىنان ناقتى قولداۋلار جوق.
ءبىراق جيھاز وندىرىسىمەن اينالىساتىن كاسىپورىندار وزدەرىنىڭ وندىرىستىك بازالارىن ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتىڭ بازاسىندا ورنالاستىرىپ، سول جەردەگى مەملەكەتتىك كاسىپكەرلەرگە كورسەتىپ وتىرعان قولداۋىن بارىنشا پايدالانىپ وتىر. ءبىر سوزبەن ايتساق، جيھاز وندىرۋشىلەر ۇكىمەتتىڭ جالىپى كاسىپكەرلىك سالاعا كورسەتكەن قولداۋلارىن پايدالانىپ، كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىر.
ماماندار قازاقستاننىڭ جيھاز ونەركاسىبى سوڭعى جىلدارى ايتارلىقتاي دامۋ قارقىنىن كورسەتۋدە. ايتالىق، 2021 جىلى ەلىمىزدە 1 491 شاعىن جانە ورتا كاسىپورىن جۇمىس ىستەپ، 10 اي ىشىندە 49،3 ملرد تەڭگەگە ءونىم وندىرگەن. ال 2024 جىلدىڭ العاشقى التى ايىندا جيھاز ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 31،2 ملرد تەڭگەگە جەتىپ، وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 130،4% ءوسىم كورسەتكەن. سونىمەن قاتار سالاعا 1،6 ملرد تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلعانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
ەلىمىزدە جيھاز ونەركاسىبىنىڭ ءوسۋى كەڭسە جانە ساۋدا ورىندارىنا ارنالعان جيھاز ءوندىرىسىنىڭ 1،4 ەسەگە ارتۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وتاندىق جيھاز ونىمدەرى رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان جانە بەلارۋس ەلدەرىنە ەكسپورتتالادى. 2021 جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارىندا ەكسپورت كولەمى 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا 1،5 ەسەگە ۇلعايعان. سولتۇستىكتەگى كورشىمىز رەسەيدىڭ باتىس ەلدەرى تاراپىنان سانكسياعا ۇشىراۋى دا ەلىمىزدەگى جيھاز وندىرىسىنە ءوز ىقپالىن تيگىزگەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. جالپى، وسى قارقىندى ساقتاساق قازاقستان ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى جيھاز ءوندىرىسى بويىنشا كوشباسى پوزيسياسىن جوعالتپايتىنى انىق.
وسى رەتتە ساراپشى ماماندار ەلىمىزدە جيھاز ونەركاسىبىنىڭ دامۋى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ بەلسەندىلىگىمەن دە بايلانىستىرۋعا بولاتىنىن العا تارتتى. سونىمەن قاتار سالاداعى باسەكەلەستىكتىڭ ءوسۋى جاڭا كومپانيالار مەن جەكە كاسىپكەرلەردىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتۋدە. ءقازىر قازاقستان جيھاز ونەركاسىبى ىشكى نارىقتاعى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرىپ قانا قويماي، ەكسپورتتىق الەۋەتىن دە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر.
ەلىمىزدىڭ وڭدەۋ سەكتورىندا سالاسىندا حيميا ونەركاسىبى ماڭىزى زور. سوڭعى ۋاقىتتارى ەلىمىزدىڭ حيميا ونەركاسىبى ايتارلىقتاي دامۋ قارقىنىن كورسەتىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى سەكتورنا اينالا باستاعانىن بايقاۋعا بولادى. ەندىگى كەزەكتە سالاداعى نەگىزگى كورسەتكىشتەر مەن جەتىستىكتەرگە از-كەم توقتالا كەتسەك. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا حيميا ونەركاسىبىندەگى ءوندىرىس كولەمى 4%-عا ءوسىپ، 22 ترلن تەڭگەنى قۇراعانا ەسىمىزدە. ال 2024 جىلدىڭ 9 ايىندا ءوندىرىس ءوسىمى 4،8%-دى قۇراعان. بيىل ۇكىمەت جىل سوڭىنا دەيىن حيميا ونەركاسىبى سالاسىندا جالپى قۇنى 12،9 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 8 جاڭا كاسىپورىن اشۋ جوسپارلاعان بولاتىن. اتالعان جوبالارعا سۇيىق ازوت، ناتريي ءپيروسۋلفيتى جانە حيميالىق رەاگەنتتەر ءوندىرىسى كىرەدى.
بۇدان باسقا ەلىمىزدىڭ حيميا ونەركاسىبى مينەرالدى تىڭايتقىشتار، بەيورگانيكالىق حيميالىق زاتتار، تۇرمىستىق حيميا ونىمدەرى جانە مۇناي-حيميا ونىمدەرىن وندىرۋمەن اينالىسادى. سالاداعى ءوندىرىستىڭ نەگىزگى كولەمىن «قازفوسفات» كومپانياسى، «اقتوبە حروم قوسپالارى زاۋىتى» اق، «قازازوت» اق جانە «Talas Investment Company» سياقتى ءىرى كاسىپورىندار قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
سالاداعى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – شيكىزاتقا قولجەتىمدىلىكتىڭ شەكتەۋلىلىگى جانە بازالىق حيميالىق ونىمدەرگە (مەتانول، اممياك، ەتيلەن، پروپيلەن، بەنزول، ەتيلەن توتىعى، كاۋستيكالىق سودا) قولجەتىمدىلىكتىڭ بولماۋى. بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن زاڭنامانى تۇزەتۋ، ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتاردا وندىرىستەردى ۇيىمداستىرۋ جانە قولجەتىمدى قارجىلاندىرۋ قۇرالدارىن ۇسىنۋ ۇسىنىلادى.
قورىتا ايتقاندا قازاقستاننىڭ حيميا ونەركاسىبى تۇراقتى دامۋ ۇستىندە، جاڭا كاسىپورىندار اشىلىپ، ءوندىرىس كولەمى ارتۋدا. دەگەنمەن، سالاداعى كەيبىر ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋ مەن ينۆەستيسيالاردى تارتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
