– ەركىنتاي مارالباي ۇلى، سوڭعى كەزدەرى «وتانداس-ەل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جۇمىسى جاندانا باستاعانىن بايقادىق. ەستۋىمىزشە، بۇل بىرلەستىك 2009 جىلى قۇرىلعان ەكەن. «وتانداس-ەل» ناقتى قانداي جۇمىستى قولعا الۋدى كوزدەپ وتىر؟
– «وتانداس-ەل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى تۋرالى ايتپاس بۇرىن، ءسوزدى الدىمەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىن جانە بىرلەستىكتى قۇرۋعا ۇيتقى بولعان مۇقان مامىتحان اعامىزدان باستاعان دۇرىس بولار. وزدەرىڭىز بىلەسىز، قاۋىمداستىق ءتوراعاسى جازۋشى، قوعام قايراتكەرى قالداربەك نايمانبايەۆ بولاتىن. ال مۇقان اعامىز سول قالەكەڭنىڭ قاسىندا، قاۋىمداستىقتا قىزمەت اتقاردى. ول – قازاق كوشىنىڭ ءبىر قارقىنداپ تۇرعان كەزى ەدى عوي، الىستان كەلگەن اعايىندى اتاجۇرتىنا ورنالاستىرۋدا قاۋىمداستىقتىڭ اتقارعان جۇمىسى ۇشان-تەڭىز.
جۋىردا قاۋىمداستىقتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي شىعارىلعان «قازاق كوشى – قازاقتىڭ قاۋىمداسۋى» دەگەن شەجىرە كىتاپتى اقتارىپ شىقتىم. قالداربەك نايمانبايەۆتىڭ كەزىندە ۇكىمەت دەڭگەيىندە بەكىتىلگەن قاۋىمداستىقتىڭ ارنايى باعدارلاماسى بولىپتى. ونىڭ سىرتىندا، قاۋىمداستىق كوشى-قونعا بايلانىستى جۇمىستاردىڭ جاي قاتىسۋشىسى ەمەس، ۇيتقىسى، ۇيىمداستىرۋشىسى، كەرەك بولسا، رەتتەۋشىسى رەتىندە العى شەپتە ءجۇرىپتى. كوشى-قون ساياساتىمەن بايلانىسى بار بارلىق مينيسترلىكپەن تىعىز بايلانىستا بولىپتى جانە ولارعا ءسوزىن وتكىزە بىلگەن. الىستاعى بارلىق اعايىنعا قاتىستى مادەني شارالاردىڭ جوعارى دەڭگەيدە وتۋىنە، ونىڭ ءدۇبىرىنىڭ الىس-جاقىن شەتەلدەگى بار قازاققا جەتۋىنە بارىن سالعان. مىسالى، اقيىق اقىن تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ 100 جىلدىعى... ەلگە الدە نەشە مارتە كونسەرتتىك باعدارلامالارمەن قانداس ونەرپازداردان ۇيىمداسقان دەلەگاسيالار شاقىرىپتى. سوسىن قاۋىمداستىق قاسىنان اشىلعان باسپادان شىققا كىتاپتاردىڭ ساپاسىن ايتىڭىز...
[caption id="attachment_30379" align="alignleft" width="470"]
مۇقان مامىتحان[/caption]
2005 جىلى قالەكەڭ دۇنيە سالدى. مۇقان مامىتحان اعامىز قاۋىمداستىق ءتوراعاسىنىڭ جاڭا ورىنباسارى تالعات ماماشيەۆتىڭ كەڭەسشىسى، قاۋىمداستىق قاسىنان اشىلعان «مەكەن» بيزنەس ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى بولىپ، جۇمىسىن جالعاستىرادى. ءبىراق 3-4 جىلدان سوڭ، ول جۇمىستان كەتىپ، 2009 جىلى وسى «وتانداس-ەل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇرعان ەكەن.
مىنە، سودان بەرى دە سەگىز جىل وتە شىعىپتى. بۇل ارالىقتا كوشى-قون ساياساتىندا كۇردەلى وزگەرىستەر بولدى. ءتىپتى، كوش توقتاپ قالۋعا دەيىن بارعان كەزدەردىڭ كۋاسى بولدىق. سونداي ءبىر قيىن شاقتا جەكەلەگەن تۇلعالار بولماسا، قانداستارىمىز ەسەبىنەن قۇرىلعان ءبىر دە ءبىر قوعامدىق ۇيىم ءۇن شىعارا المادىق. ءبىر «وتانداس-ەل» عانا ەمەس، بارلىق ۇيىم سۋىرىلىپ شىعىپ، اشىق پىكىر بىلدىرۋگە جاراعان جوق. تەك، ءبىردى-جار ازاماتتار شىعىپ، قاتاڭ قابىلدانىپ كەتكەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ قالپىنا كەلۋىنە ىقپال ەتتى.
ەندى ءسىزدىڭ «بىرلەستىك ناقتى قانداي جۇمىستى قولعا الۋدى كوزدەپ وتىر؟» دەگەن سۇراعىڭىزعا كەلسەك، ءقازىر، قۇدايعا شۇكىر، ەلباسىمىزدىڭ ارقاسىندا كوشى-قون زاڭى ءوز ورنىنا كەلدى. سايابىرلاپ قالعان كوش قايتا جانداندى. دەگەنمەن، بۇرىنعىداي اعىلىپ جاتقان جوق. زاڭنامالارداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەردى كوشىپ كەلگەن اعايىن جەتىك ءتۇسىنىپ جاتپاعانى بەلگىلى. اتقارۋشى بيلىكتە دە تۇسىنبەستىكتەردىڭ بولىپ جاتقانىن جاسىرۋعا كەلمەيدى. سونداي-اق، كوشىپ كەلۋشىلەر مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى ۇكىمەتتىڭ ارنايى بەلگىلەنگەن جەتى وبلىسقا كوشىرۋ ساياساتىنىڭ دا ماڭىزى وتە زور ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. بۇل ساياسات قانداستارىمىزعا ءتىپتى پايدالى. تاۋەلسىزدىكتەن بەرى وتانىمىزعا الىس-جاقىن شەتەلدەن ۇلتقا كەرەك قانشاما ماماندار مەن قايراتكەر تۇلعالار ورالدى. سولاردىڭ ءبارى ءوز دەڭگەيىندە باعالانىپ، وتانىنان ماراپاتىن العان جوق. ونىڭ ۇستىنە، شەتەلدەگى بەس ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعانى اناۋ. ءتىپتى، ەلباسىمىزدىڭ باستاماسىمەن ەلىمىزدە الەمدىك دەڭگەيدەگى جوبالار ءوتىپ جاتىر، تىڭ باستامالار كوتەرىلىپ جاتىر، سونداي تاريحي كەزەڭدە، قۋانىشتى ءساتتى قۇتتىقتاپ، قولداپ، ەلدىگىمىزدى كورسەتەتىن، ىقىلاسىمىزدى بىلدىرەتىن، راحمەت ايتاتىن ءجونىمىز بار عوي... وسى سەكىلدى تولىپ جاتقان جۇمىستاردى بىر-ەكى كىسىنىڭ موينىنا ارتىپ قويىپ، قاراپ وتىرۋ جاراسپايدى. ءبىز ارعى بەتتەن ورالعان ءبىر توپ جىگىت سونىڭ ءبارىن ويلاسا كەلە، وسى شارۋالاردىڭ ءبىر شەتىنەن شىعايىق، بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنا دانەكەر بولايىق، قانداستارىمىزدىڭ ءوتىنىش-تالابىن بيلىككە جەتكىزەيىك دەگەن ماقساتپەن، جاڭا ءبىر ۇيىم قۇرعىمىز كەلدى. ويدا جوقتا مۇقان مامىتقان اعامىز كەزدەسىپ، «دايىن تۇرعان بىرلەستىكتى قايتا جانداندىرايىق تا!» دەدى. ءبىز مۇقاڭمەن قۋانا-قۋانا كەلىستىك. وسىلايشا جۇمىس جۇرگىزە باستادىق.
[caption id="attachment_30386" align="alignright" width="410"]
اۋىت مۇقيبەك[/caption]
– بىرلەستىكتە قانشا مۇشە بار؟
– جيىرمادان استام مۇشەمىز بار. جۇمىستىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن ءوز مويىندارىنا العان نەگىزگى توپ 9 ادامنان تۇرادى. وتكەدە «نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى م. قۇل-مۇحاممەدتىڭ اتىنا جازعان حاتىمىزدا دا ايتتىق، بىرلەستىك مۇشەلەرىنىڭ قاي-قايسىسى دا بىرەۋدەن بىردەمە دامەتەتىن، اتاق پەن ابىروي قۋعان جىگىتتەر ەمەس. ءبارىنىڭ مۇندا ءوز تىرشىلىگى، كۇنكورىس كوزى بار. ونىڭ سىرتىندا، ول جىگىتتەردىڭ ءبارى ارعى بەتتە وقىعان، جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان. مىسالى، بىرلەستىكتىڭ قۇرۋشىسى، زاڭدى ءتوراعاسى مۇقان مامىتحان اعامىز تۋرالى ايتار بولساق، ول كىسى – بىرىنشىدەن، بەلگىلى قالامگەر-جازۋشى، زەرتتەۋشى. ەكىنشىدەن، قىتايدا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. اتاجۇرتقا ورالعان سوڭ، قازاقستاننىڭ ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى. جوعارىدا ايتتىم عوي، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىندا جۇمىس ىستەدى دەپ. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ كوشى-قون كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى حابىلسايات ابىشيەۆ بولىپ تۇرعان كەزدە مۇقان مامىتحان ۇلىنىڭ كوميتەتتىڭ جۇڭگو باعىتىنداعى قىزمەتىنە قولعابىس ەتكەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون شىعار. ەكى ەلدە بىردەي دۇركىرەپ وتكەن تاڭجارىق اقىننىڭ 100 جىلدىعىنىڭ مەملەكەت دەڭگەيىندە وتۋىنە ىقپال ەتكەن كىسى – وسى مۇقان اعا. ءتىپتى، قالداربەك نايمانبايەۆتىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، الماتىداعى قاۋىمداستىق ءۇيىنىڭ ىرگە تاسىنىڭ قالانۋىنا، قارجى تاپشى كەزدە قالتالى ازاماتتاردان قارجى جيىپ، وسى كۇنگى كورگەنىڭىزدەي كوركەم عيماراتقا اينالۋىنا زور ەڭبەك ەتكەنى تاعى بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مۇقان اعا ۇلكەن قوعام قايراتكەرى.
[caption id="attachment_30380" align="alignleft" width="233"]
نۇربوسىن ىسقاق[/caption]
بىرلەستىك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە سايلانعان نۇربوسىن ىسقاق جانە ءبىر مۇشەمىز جۇبان ورالباي دەگەن ەكى ازامات بار. ەكەۋى دە ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ورگانى «ىلە» گازەتىندە قىزمەت ەتكەن. ەكەۋى دە ىسىلعان جۋرناليست. ءوزىم بولسام، بىرلەستىكتىڭ اتقارۋشى ءتوراعاسىمىن. ىلە وبلىستىق كادرلەر باسقارۋ مەكەمەسىندە باسشىلىق قىزمەتتە بولعام. حاتشىمىز جانبولات قۇرمان دا اقىن. وسىندا كەلىپ، جوو-نان ءبىلىم الدى. ول دا ارعى بەتتە ىلە ايماقتىق ءۋالي مەكەمەسىندە قىزمەت ەتكەن ازامات. سوسىن، شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىن قىزىل ديپلوممەن تامامداعان، شىنجاڭ عىلىم اكادەمياسىندا جەمىستى ەڭبەك ەتكەن، قازاقستانعا كەلىپ حيميا عىلىمىنان ءبىرىنشى بولىپ ورىس تىلىندە كانديداتتىق قورعاعان رايىس ءارىپجان اعامىزدى مۇشەلىككە ءوزىمىز اتتاي قالاپ شاقىرىپ الدىق. رەكەڭ ءبىزدىڭ ورتامىزدا وتە ءبىلىمدى، بەدەلدى تۇلعا. مۇقاتاي ابدوللا اعامىز جۇڭگو قازاقتارىنا تانىمال ءتىس دارىگەرى. ول كاسىبىن وسىندا دا وركەندەتىپ جاتىر. تاعى ءبىر بەلسەندى مۇشەمىز تۇرعانجان كاحاپ. ول شىڭجاڭ ولكەلىك ولشەم بىرلىكتەردى ستاندارتتاۋ مەكەمەسىندە قىزمەت ەتكەن، وسىندا كەلگەن سوڭ وقىپ، الماتىداعى قازاق اگرارلىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسەتەتتىڭ ماگيستراتۋراسىن ءبىتىرىپ الدى. نۇرتۇرعان نۇردانبەك دەگەن ءبىلىمدى دە، كىشىپەيىل ازامات بار. ارعى بەتتە ەسىمى ۇستازدىقپەن تانىلعان. ەلگە كەلگەن سوڭ ءوز كاسىبىن باستاپ، ورتاسىنا سىيلى ازاماتقا اينالدى. ەركىن سارسەنباي بولسا، ميليسيا بولعان. ءوزى ءبىلىمدى وتباسىندا وسكەن زيالى ازامات. جوعارى جالاقىسى بار قىزمەتىن تاستاپ ەلگە كەلدى.
قىسقاسى، بۇل جىگىتتەردىڭ ءبارى قىتايدا جوعارى ءبىلىم الىپ، قىزمەت اتقارۋمەن بىرگە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىققان. ەلگە كەلگەن سوڭ، مۇقان اعادان باسقاسى دەرلىك كاسىپكەرلىكپەن اينالىستى. ءقازىر ءبارىنىڭ جاعدايى جاقسى. بىرلەستىكتىڭ جۇمىسىن دوڭگەلەتىپ اكەتۋگە قارىمى دا، قاۋقارى دا جەتەدى.
[caption id="attachment_30381" align="alignright" width="290"]
جانبولات قۇرمان[/caption]
وسى جەردە تاعى ءبىر ەسىمدى ەرەكشەلەپ ايتا كەتكىم كەلىپ وتىر. ول – اۋىت مۇقيبەك. اۋىتتى ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز. سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ كولەمىندە تەك قانا كوشى-قون ساياساتىمەن اينالىسىپ كەلەدى. حات جازىپ، كوشتىڭ قيىن تاعدىرىن ەلباسىنا دەيىن جەتكىزدى. ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، «كوشى-قون» زاڭىنىڭ ايتارلىقتاي تولىقتىرىلۋىنا، وزگەرۋىنە ىقپال ەتتى. سويتە ءجۇرىپ، ءوزى دە زاڭگەر بولىپ كەتتى. ەلباسىنىڭ كوشى-قون ساياساتىن قازاق بيلىگىنىڭ قاپەرىنە سالۋدا، جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ورناتۋدا اۋىتتاي ەڭبەك ەتكەن ەشىم جوق بىزدە. قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋىنا ەڭ ءبىر قىرسىق كەدەرگى – «سوتتىلىق تۋرالى» انىقتاما ەدى، الىسىپ ءجۇرىپ، ونىڭ دا كۇشىن جويدى، دەمەك، اۋىت مۇقيبەك بۇل كۇندە ءوزىمىز باعالاي الماي جۇرگەنىمىز بولماسا، قازاق كوشىنىڭ ەڭ ءبىر جاناشىرىنا، تىزگىنۇستارىنا اينالدى. قىسقاسى، «كوشى-قون» زاڭىنىڭ 2013 جىلعى توقىراۋىنان باستاپ، قازىرگى كەمەلدەنگەن تۇسىنا دەيىن ول جىگىت ءبىر ساعات دامىلداعان جوق، ەلباسى ساياساتىن جان-تانىمەن قولداپ كەلەدى...
جاسىراتىنى جوق، «وتانداس-ەل» رقب-ىن قايتا جانداندىرۋ كەزىندە ءبىز بىردەن اۋىت مۇقيبەككە سۇيەندىك. ول ءبىزدى قۋانا-قۋانا قولدادى. بىزگە «بىرلەستىكتەرىڭىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعىندا جۇمىسىم جوق، ال ساياسي، اقپارات، بايلانىس جاعىنا، ءوزىمىزدىڭ بيلىكپەن جۇمىس ىستەۋ جاعىنا كومەكتەۋگە دايىنمىن!» دەدى. وسىلايشا جۇمىستى باستاپ كەتتىك. «وتانداس-ەل» ءرقب-نىڭ بىردەن جۇرت نازارىن اۋدارۋى، ەلدىڭ بىزگە ەلىكتەپ شىعا كەلۋى سودان. ءبىز ءقازىر اۋىت مۇقيبەككە «ءبىزدىڭ بىرلەستىككە كەل!» دەپ، قولقا سالىپ جاتىرمىز. ەگەر ول جىگىت كەلىسىم بەرىپ جاتسا، تەڭ ءتوراعانىڭ ءبىرى ەتىپ الامىز، ءبىر-بىرىمىزدى قولداپ، قۋاتتاپ جۇمىس ىستەمەكپىز. قارجىسىن بىرلەستىك اتىنان تولەپ، ونى ارنايى زاڭ ماماندىعى بويىنشا وقىتساق دەگەن دە ويدامىز. قۇداي قالاسا، بولاشاقتا بىرگە جۇمىس اتقارساق دەگەن ۇلكەن جوسپارلارىمىز بار...
– «بولاشاقتا بۇدان ۇلكەن جوسپارلارىمىز بار» دەپ جاتىرسىز. ارينە، جوسپارسىز جۇمىس – بوس اۋرە-سارساڭعا ۇرىندىرادى. كەيدە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ۇستانىمى بيلىكتىڭ كەيبىر ساياساتىمەن كەلىسپەي قالۋى دا مۇمكىن. بۇل – ازاماتتىق قوعامنىڭ تابيعاتىنا جات ەمەس جاعداي. جالپى، «وتانداس-ەل» ءرقب-نىڭ ۇستانىمى، جۇمىس باعىتى قالاي بولادى؟
[caption id="attachment_30382" align="alignleft" width="279"]
رايىس ءارىپجان[/caption]
– دۇرىس سۇراق قويىپ وتىرسىز. جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق، «وتانداس-ەل» رقب ەلباسىمىز جولعا قويعان كوشى-قون ساياساتىنىڭ شۋاعىندا اتاجۇرتىنا ورالعان جىگىتتەر جاعىنان قۇرىلىپ وتىر. الداعى اتقارايىن دەپ وتىرعان جۇمىسى دا سول كوشى-قوننىڭ توڭىرەگىندە بولماق. دەمەك، وتان ءۇشىن قىزمەت ەتۋدى كوزدەيمىز. «كەلىسپەۋ» قايدان شىعادى؟ ادىلەتسىزدىك پەن زاڭنىڭ دۇرىس قابىلدانباۋىنان! بۇل جاعىنان كەلگەندە، قازىرگى تاڭدا بيلىكپەن ءبىز كەلىسپەيتىن دانەڭە جوق. جوعارىدا ايتتىق قوي، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى ءبىز ارمانداعانداي بولىپ قابىلداندى. كەدەرگىلەر جويىلدى. مىنە، ەكى جىلعا تايادى، اتقارىلۋ ۇستىندە. تەك سول زاڭ مەن قاۋلى-بۇيرىقتاردىڭ ءوز دەڭگەيىندە اتقارىلۋى عانا قالدى. ءبىزدىڭ جۇمىس – سونى قاداعالاۋ، ورىندالماي جاتقان جەرىن بيلىككە جەتكىزۋ، ماسەلەنى شەشۋ. قالاي جەتكىزەمىز؟ قالاي شەشەمىز؟
مەن جاڭا وزىڭىزبەن وسى سۇحباتقا وتىرعاندا ءسوزدى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنان تەگىن باستاعام جوق. بيىل 23 ماۋسىمدا استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا ەلباسى «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ كەڭسەسىن الماتىدان استاناعا كوشىرەتىن ۋاقىت كەلدى. ول باسشىلاردىڭ جانىندا بولۋى كەرەك» دەي كەلىپ، الداعى ۋاقىتتا قۇرىلاتىن «وتانداستار» قورى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ، وتانداستارعا جان-جاقتى قولداۋ مەن كومەك كورسەتۋ ءىس-شارالارىن انىقتاپ، كەشەندى باعدارلاما ازىرلەۋى كەرەكتىگىن اتاپ ايتتى. ءوزىڭىز بىلەسىز، سول قۇرىلتايدا قاۋىمداستىققا جاڭا باسشىلار سايلاندى. زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ مىرزانىڭ وتە ىقپالدى، ىسكەر، ديپلومات تۇلعا ەكەنىن بۇكىل قازاق بىلەدى. داۋ جوق، ەندى بۇل ۇيىم جاڭا زامانعا ساي جوسپارلى، اۋقىمدى جۇمىس اتقارادى. ءبىز سول دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىمەن مۇقان مامىتحان اعامىزدان باستالعان سەلبەستىكتى قايتا جاڭعىرتۋدى ويلاستىرىپ، سوعان تالپىنىپ جاتىرمىز. ۇسىنىستار ءتۇستى، كەلىسسوزدەر باستالىپ كەتتى. ءسويتىپ، قاۋىمداستىق ارقىلى كوشى-قون ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇسىنىس-وتىنىشتەرىمىزدى اكىمدىكتەرگە، مينيسترلىكتەرگە، ۇكىمەتكە جەتكىزىپ وتىرساق دەيمىز. سول ماقساتتا جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ۇيىم مۇشەلەرىمەن جينالىس تا اشتىق.
[caption id="attachment_30383" align="alignright" width="219"]
تۇرعانجان كاحاپ[/caption]
سونداي-اق، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ بۇگىنگى تاڭدا اتقارىپ وتىرعان اۋقىمدى جۇمىستارىنا حالىق ريزا. سوڭعى جىلدارى rءوشى-قوننىڭ كوپ ماسەلەسى وسى ،اس پارتيا ارقىلى شەشىلىپ جاتىر. قازاقستان حالىقتارىنىڭ اسسامبلەياسى دا ىقپالدى ۇيىم. ونىڭ ۇستىنە بۇل ءۇش ۇيىمنىڭ دا ءتوراعاسى ەلباسىنىڭ ءوزى. ءبىزدىڭ يلەگەلى وتىرعان پۇشپاعىمىز دا سول ەلباسىنىڭ كوشى-قون ساياساتى جانە ونى قولداۋ. ەندەشە، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە وسى ءۇش ۇيىمعا سۇيەنەمىز دەگەن ويدامىز. «نۇر وتان» پارتياسىمەن ءقازىردىڭ وزىندە بايلانىس ورناتىپ، قوداۋ تابا باستادىق. جىبەرگەن وتىنىشتەرىمىزدى پارتيا مۇقيات قاراپ، قۇزىرلى ورىندارعا جىبەرىپ، ءتيىستى جاۋاپتار الىپ بەرۋدە. جۋىردا عانا الماتى وبلىسى ەڭبەكپەن قامتۋ باسقارماسىنىڭ شاقىرۋىمەن پاۆلودار وبلىسى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسى ەڭبەكپەن قامتۋ باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى الماتى وبلىسىنا كەلىپ كەتتى. اۋدان، اۋىل اكىمدەرى باستاعان توپتىڭ قاتىسۋىمەن «ەڭبەك كۇشىن تارتۋ» جوباسى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان باسقوسۋعا شەتەلدەن كەلگەن اعايىندار كوپ جينالدى. سولتۇستىككە كوشكىسى كەلەتىن وتباسىلاردىڭ ءوتىنىشىن «نۇر وتان» پارتياسى ارقىلى «وتانداس-ەل» رقب ۇسىنعان بولاتىن.
قىسقاسى، زامان تالابىنا ساي، وزدەرىڭىز سەكىلدى بەدەلدى اقپارات قۇرالدارىنا سۇيەنە وتىرىپ، قازاق كوشىنە قاتىسى بار ىشكى ىستەر، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، سىرتقى ىستەر، ادىلەت، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىكتەرىنىڭ بارىمەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك بىزگە.
– سوڭعى ايلاردا قىتايداعى قازاقتارعا ءتۇرلى قىسىم جاسالىپ جاتقانى جايىندا اقپارات ءجيى جاريالانىپ جاتىر. قازاقتاردىڭ پاسپورتتارىن جيناپ العانى تۋرالى بىرنەشە مارتە ايتىلدى. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە قىتايدان ارنايى دەلەگاسيا دا كەلىپ كەتتى. ەلىمىزدەگى قحر-نىڭ ەلشىلىگىندە سول دەلەگاسيامەن وتكەن باسقوسۋلاردا سىزدەردىڭ دە توبەلەرىڭىز كورىنىپ قالدى...
– جۇڭگو ءبىزدىڭ كورشىمىز. ءوزىمىز سول ەلدىڭ قارماعىنداعى قازاق جەرىندە تۋىپ وستىك. تۋىسقاندارىمىز سوندا تۇرىپ جاتىر. شەتتەگى قازاقتىڭ قوماقتى بولىگى سوندا قالىپ وتىر. سوڭعى كەزدەگى جاعداي قيىنداپ كەتتى. ونداعى قانداستارىمىز سوڭعى قىرىق جىلدا بولماعان قىسىمدى باستان كەشىرىپ جاتىر.
[caption id="attachment_30384" align="alignleft" width="268"]
ەركىن سارسەنباي[/caption]
جالپى ءوزىڭىز بىلەسىز، اتا زاڭ بويىنشا سىرتقى ساياساتتى پرەزيدەنت جۇرگىزەدى. قۇدايعا شۇكىر، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى بۇل جاعىنان قازاقستاندى كەلىسىم مەن دوستىقتىڭ التىن ۇياسىنا اينالدىردى.
ازامات بولعان سوڭ، ءبىر سەبى ءتيىپ قالا ما دەپ قحر-نىڭ وسىنداعى ەلشىلىگىندە وتكەن باسقوسۋلارعا بارعانىمىز راس. قىتايدان دەلەگاسيا كەلىپتى دەسە، ءبىز كادىمگىدەي ۇمىتتەنىپ، الاشاقپىن بولىپ جۇرىپتىك. جۇلقىنىپ جارىسسوزگە شىقتىق، جازىپ اپارعان وتىنىشتەرىمىزدى قولدارىنا ۇستاتتىق. ءتىپتى پەكينگە بارىپ كەلدىك... ءبىراق شىندىعىن ايتسام، ازىرگە وڭ شەشىلگەن ەشتەڭە جوق. قاراپ وتىرساق، سونىڭ ءبارى بوس ءسوز، بوس دالاقتاۋ بولدى. بىردەڭە ىستەگەنسىپ، كۇيبەڭدەگەنىڭمەن، حالىقتى الداي المايسىڭ عوي، جۇرت ءبارىن كورىپ وتىر. جۇڭگو بيلىگى شىڭجاڭداعى قازاق ماسەلەسىن قازاقستاداعى جۇڭگو ەلشىلىگىندە ەكى-ۇش قوعامدىق ۇيىم مەن ءبىر توپ قازاقتى جيىپ الىپ، شەشكەلى كەلىپتى دەسە، ايتىڭىزشى، اقىلعا سىيا ما!؟ سول كەزدەسۋلەردەن كەيىن جۇرت ءبىزدى كۇلكىگە اينالدىرا باستادى. جۇڭگو مەملەكەتتىك مۇعاجىرلار ۇيىمىنىڭ قازاق ماسەلەسىن شەشكىسى كەلسە، قازاقستاندا نەسى بار؟ شىڭجاڭعا بارماي ما؟! ودان قالا بەردى، ءتىپتى كۇيىنىپ بارا جاتسا، قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورىندارىمەن سويلەسپەي مە؟!
ەسىڭىزدە بولسا، استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا وسى ماسەلەنى كوتەرگەن ءومىرحان التىنعا ەلباسى «بۇگىن قىتايمەن قازاق ەلىنىڭ قارىم-قاتىناسى وتە جاقىن. ۇلكەن تۇسىنىستىكتە. ول جەردەگى سينسزياندا بولعان نەشە ءتۇرلى جاعدايلار بار. تەرروريزم دە، سەپاراتيزم دە بار. ءبىراق تا قازاقتارعا جاسالىپ جاتىر دەگەن قيانات مەنىڭ قۇلاعىما كەلگەن جوق. بار بولسا، ەلشىلىك ارقىلى ءبىلىپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى وعان ءبىز ءتيىستى كوڭىل اۋداراتىن بولامىز»، – دەگەن جوق پا؟!
[caption id="attachment_30385" align="alignleft" width="166"]
نۇرتۇرعان نۇردانبەك[/caption]
دەمەك، بۇل ماسەلە ەلشىلىك پەن قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ كەزدەسۋىمەن، «كەلىسسوزىمەن» بىتپەيدى. «ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگىپ» جەلپىلدەگەننەن گورى ءبىز قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىن ناقتىلى فاكتىلەرمەن ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ساۋاتتى ەتىپ جەتكىزە بىلسەك، ول ماسەلەنىڭ ەلباسى نازارىنا ۇسىنىلارى ءسوزسىز. ءسويتىپ، كورشى، دوس ەكى ەل باسشىلارىنىڭ كەزەكتى كەزدەسۋىندە بۇل ءتۇيىن ورتاعا تۇسەدى، شەشىلىپ قالادى دەگەن سەنىمدەمىز. ودان باسقا مەحانيزم جوق. ءبىز وسىعان توقتادىق.
الداعى جەردە «وتانداس-ەل» ءرقب-ىن شەتەل ەلشىلىكتەرى جينالىسقا، قوناققا شاقىرعان جاعدايدا، تەك قوناق رەتىندە بارىپ، تەڭ دارەجەدە سويلەسىپ، وتىنىشتەرىن ايتۋى مۇمكىن. ءبىراق ەكى ەل اراسىندا بولاتىن ساياسي جۇمىسقا ەشقاشان ارالاسپايدى. ەشبىر ەلشىلىكتىڭ وسىنداعى وكىلى دە، قولعاناتى دا بولمايدى. ەسەسىنە ءوزىمىز كاسىپكەر بولعاندىقتان، شەتەل كاسىپكەرلەرىمەن ساۋدا-ساتتىق بايلانىستى كۇشەيتۋگە كۇش شىعارامىز.
– سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت!
