ءقازىر عالامنىڭ اقيقاتقا دەن قويعان تاريحشىلارى «ازيا – بارشا ادام¬زات¬تىڭ وتانى» دەگەن پىكىرگە امالسىزدان توقتاسىپ وتىر. ەۋرازيا قۇرلىعىن ەركىن جايلاعان كونە تۇركىلەر ادامزات اتاۋلىعا الدىمەن وركەنيەت ساۋلەسىن شاشتى. ۇلى دالامىزدا تۇڭعىش جازۋ مادەنيەتى، قالا تۇرعىزۋ ونەرى پايدا بولدى.
مەتاللۋرگيانىڭ وتانىنا اينالدىق، جىلقى باستاعان جابايى مالداردى تۇڭعىش قولعا ۇيرەتتىك، التىن ادامدى مۇسىندەدىك. ب.ە.د. ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا قوسوزەندە الەم وركەنيەتىنىڭ التىن بەسىگىنە اينالعان شۋمەرلەر عالاماتىن قولدان جاساعاندار – وسى ۇلى دالادان ىعىسىپ بارعان ءبىزدىڭ داڭقتى بابالارىمىز!
دەمەك، كونە تۇرىك ءتىلى ب.ە.د. ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا شۋمەر تىلىمەن قاتار قولدانىلعاندىعىن، ءتىپتى شۋمەر ءتىلى دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ ءوزى ناعىز تۇرىك ءتىلى ەكەن¬دىگى ايعاقتالدى ءدال بۇگىن. وركەنيەت اتاۋلى، مىنە، وسى ارادان مىسىرعا جانە ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ وزگە وڭىرلەرىنە جەتتى ەمەس پە! ال كورشىلەس قىتايىڭىزدا وركەنيەت وشاعى ب.ە.د. ەكىنشى مىڭجىلدىقتىڭ ەكىنشى جارتىسىندا عانا پايدا بولعاندىعىن ەسكەرسەڭىز، ەركىندىكتى ەنشىلەگەن ەرلەر ىسىنە ەسىڭىز كەتە تاڭداناسىز دا!
ىقىلىم زامانالاردان بەرى تاعدىر تالكەگىنە باتىلدىعى مەن بايىبىن، اقىل پاراساتىن قالقان ەتە بىلگەن ءباھادۇر بابالارىمىز انا سۇتىمەن دارىعان تۋعان ءتىلىمىزدى، مىناۋ ۇلى دالانى ميراس ەتىپ قالدىرا ءبىلدى.
تاريح تاجىريبەسىنە قاراپ وتىرساق، ءبىزدىڭ بابالارىمىز تۋعان تىلىمىزگە، سول ءتىل ارقىلى جاسالىناتىن رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزعا جەتە كوڭىل بولگەن. وسىلايشا، ۇلتتىڭ باستى بەلگىسى – ءتىلدىڭ قامىن كۇنىبۇرىن قامداعان. بۇگىندە الەم عالىمدارىنىڭ ءوزى جەر بەتىندە الدىمەن كونە تۇركى ءتىلى پايدا بولعاندىعىن مويىنداپ جاتىر.
الياسكا بەتكە العاش 30-40 مىڭ جىلداي بۇرىن وتكەن ادامداردىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى رەتىندە سانالىپ، بۇگىندەرى ورتالىق جانە وڭتۇستىك امەريكانى جايلايتىن ماييا، استەك، كەچۋا حالىقتارىنىڭ سوزدىك قورلارىندا تۇرىك تىلىنە جاقىن مىسالداردىڭ كەزدەسۋى ولاردىڭ تۇپ-تەك توركىنىنىڭ تاريحى تىم ارىدە، ازيالىق اتامەكەندەردە جاتقانىن كورسەتەدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ ەجەلدەن جازۋ، سىزۋ، ادەبيەت، ونەر، تاريحى، ەگىن ەگۋ، قالا سالۋ ارناسىنىڭ بار ەكەندىگى قازىرگى تاڭدا اق الەمگە ايگىلى بولىپ وتىر.
ارينە وسىنداي وركەنيەتىمىزدى ازىرشە تولىق مويىنداي قويماۋشىلار ۇشىراسادى.
الايدا مۇنىڭ ءبارى – ۋاقىتشا دۇنيە.تۇركىلىك سىنا جازۋى - الگى ايتقان كونە وركەنيەتتىڭ بۇلتارتپاس كورىنىسى. وسى ارادا مىسالعا، ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىنگى 5-4 عاسىرعا ءتان ەڭبەكشىقازاق اۋدانى ەسىك قالاسى ىرگەسىندەگى وبادان تابىلعان ءۇيسىن پاتشالىعى حانزاداسىنىڭ التىن بەينەسى جانە سونداعى كۇمىس زەرەننىڭ سىرتقى بەتىنە ەكى قاتار ەتىپ جازىلعان سىنا جازۋىنىڭ ءمان-ماعىناسى ەركىن ەلدىگىمىزبەن قاتار كەلەر ۇرپاق قامىن تەرەڭ تولعانا بىلەر ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتجاندىلىعىمىزدى بىلدىرەدى. دەمەك، مىناۋ ۇلى دالانىڭ يەلەرى بۇدان 2500 جىلدان استام مەزگىلدەن بەرى ءالىپبيى بار وركەنيەت ورىسىندە عۇمىر كەشكەن.
ال، يسلام قۇندىلىقتارىنىڭ باستى قاعيداتتارى قۇراندا كورىنىس تاپقان.
ۇلى دالامىزعا يسلام ءدىنى كەلگەندە اتا-بابالارىمىز ەتنيكالىق تابيعاتىمىزعا، ەڭ باستىسى ءداستۇر-سالتىمىزعا كەرەعار كەلمەيتىندىگىن بىردەن ءتۇيسىندى. ادەپكىدە توسىرقاي قاراعان حالقىمىز دا بىرتە-بىرتە اسىل ءدىننىڭ ىشكى بولمىسىنا دەندەدى.
اتا ءداستۇرى مەن يسلام ءدىنىن قوس قاناتىنا بالاعان جۇرتىمىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسىناۋ تەمىرقازىعىنان اينىپ كورگەن ەمەس.
ءسويتىپ، ءار پەندەنىڭ جان-دۇنيەسى، بولمىس[1]ءبىتىمىن پاش ەتەتىن مادەنيەتىمىز، ياكي ادەپتىلىك جۇيەمىز ءوزىنىڭ اسىل ارناسىن زامانا اعىمىنا ساي جاڭا ولشەمدەرمەن تولىقتىرا ءتۇستى. ءسالت-داستۇرىمىز ادامگەرشىلىك يماندىلىق، ار-ۇيات، كىسىلىك، كىشىلىك، ىزەتتىلىك سىندى ءاۋ باستاعى قاسيەتتەرىمىز ارقىلى ودان ءارى تامىرلاندى.
ءدىن مەن مادەنيەت قاتىناسى، تۇپتەپ كەلگەندە، حالىق رۋحىنىڭ اسقاقتاپ، ەلدىك، وتانشىلدىق سەزىمنىڭ كۇشەيۋىنە ىقپال ەتۋگە ءتيىس! ويتكەنى، قاي-قايسىمىزعا دا قاسيەتتى وتانىمىزدى گۇلدەندىرىپ، مىناۋ باعانالى بايتاعىمىزدى ۇرپاققا قالدىرۋدان، تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتۋدەن اسقان بورىش جوق!
مىنە، سول سەبەپتى دە، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» حالقىمىز ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ ەلىمىزدە ەتەك جايىپ بارا جاتقان يسلام ىشىندەگى ءدىنىي تەرىس اعىمدارعا زاڭمىن تىيىم سالۋ كەرەك دەگەن جۋىرداعى مالىمدەمەلەرىن ءبىراۋىزدان قولدايدى.
اۆتور: امىرە ءارىن
2023 جىلعى 4 قىركۇيەكتەگى №60
كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى شارتى اياسىندا كەلىسۋگە ۇسىنىلعان ەكسپەرتتىك ماتەريال
