MakerSpaceء-تىڭ امباسسادور جوباسى بويىنشا مەكتەپ وقۋشىسى دانا ەرلانوۆا وتكەن جازدا ەكى رەت امەريكادا بولىپ، كوپ جاس باس سۇقپاق تۇگىلى تەك ساڭىلاۋىنان سىعالاپ قاراۋدى ارمان ەتەتىن عىلىمي تاجىريبەلەر الاڭى - سيليكون القابىندا بولىپ قايتتى.
«بۇل مەنىڭ ءومىرىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتكەن تاجىريبە بولدى!»، - دەيدى وقۋشى قىزدىڭ ءوزى دە.
ءبىرىنشى جوبا: SEQUENCE - اقىلدى ءدارى قورابى
نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ 12-سىنىپ وقۋشىسى دانا ەرلانوۆا 10 سىنىپتان باستاپ باعدارلامالاۋمەن اينالىسادى. ونىڭ ءىت سالاسىنداعى ءبىلىمىن بىلىكپەن ەڭ العاش ۇشتاستىرعان جەرى دە MakerSpace الاڭى بولعان. وقۋشى قىز مۇنداعى ءارتۇرلى سەكسيالاردا بولىپ، باعدارلامالاۋ قىرىن بايقاپ كورە باستاعان.
دەگەنمەن دانا بۇل تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋ كەرەكتىگىن ابدەن تۇسىنەدى. سوندىقتان ول ءبىر جىل بويىنا MakerSpace الاڭىنا كەلىپ، ونداعى اعىلشىن ءتىلدى جاستارمەن دوستاسىپ، ولارمەن تىعىز بايلانىستا بولعان.
ءبىر ايتا كەتەر جايت، بۇل كەڭىستىكتە ءبىلىمىن ۇشتاپ جۇرگەندەر ءۇشىن ءارتۇرلى عىلىمي تاقىرىپتاعى ماقالالار اقىسىز ۇسىنىلادى، ونىڭ ۇستىنە كومپيۋتەردى دە ەمىن-ەركىن پايدالانۋعا بەرەدى.
«مەن ۋاقىتتىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن ءتۇسىندىم، ماعان ءبارىن تەز ۇيرەنىپ، العا جىلجي بەرۋ كەرەك بولدى. سوندا بولاشاقتا نە ىستەيتىنىمدى، قاي ماماندىقتى تاڭدايتىنىم ايقىندالاتىن ەدى، سوندىقتان ماعان قولجەتىمدى MakerSpace رەسۋرستارىنىڭ بارلىعىن بارىنشا پايدالانۋ كەرەك دەپ شەشتىم.
11-سىنىپتا مەن ءوز جوبالارىمەن اينالىسا باستادىم، مەنىڭ العاشقى جوبام - السگەيمەر دەرتىنە شالدىققان ادامدارعا ارنالعان يننوۆاسيالىق تابلەتكا قورابى. مەنىڭ باسىمدا مۇنداي يدەيا كەزدەيسوق پايدا بولعان جوق، نەگىزىنەن، اجەم وسى اۋرۋدان زارداپ شەگۋشى ەدى»، - دەيدى ول.
دانا اقىلدى ءدارى قورابىن ءموبيلدى قوسىمشاعا جالعادى، وسى كەزدە «شيەۆرون» كومپانياسى حاكاتون بايگەسىن ۇيىمداستىردى. بۇل ءىس-شارانىڭ ىلەسپە حابارلاماسىندا «شيەۆرون» ۇزدىك جوبالاردى دامىتۋ ءۇشىن ءۇش جەڭىمپازعا 500 دوللاردان اقشالاي سىيلىق ازىرلەپ جاتقانىن جاريالادى.
«مۇنىسى كەرەمەت بولدى. سەبەبى مەندە ءدارى قورابىنا داچيكتەر جەتىسپەي تۇرعان. مەنىڭ يدەيامدى جۇزەگە اسىرىپ، الەمنىڭ كەز-كەلگەن نۇكتەسىنەن اجەمنىڭ ءدارى قابىلداعان-قابىلداماعانىن تەكسەرىپ، بىلە الاتىنداي بولۋىم ءۇشىن ماعان جوعارى ساپالى قىمبات داچيكتەر قاجەت ەدى. بايقاۋدا جەڭىمپاز اتانىپ، «شيەۆرون» ماعان جوبامدى جەتىلدىرۋ ءۇشىن 500 دوللار بەردى. مەن بىردەن بارىپ، Arduino جابدىقتاعىشتارىن ساتىپ الا باستادىم، بۇل - ءوز الدىنا بولەك ديۆايس قۇرۋعا ارنالعان داچيكتەردىڭ شابلونى»، - دەيدى دانا.
GOOGLESCIENCEFAIR جانە سيليكون القابى
مىنە، وسى ءبىر جەتىستىكتەن سوڭ دانا حالىقارالىق حاكاتونعا قاتىسۋ ءۇشىن جولداما الادى. وعان 6 ەلدىڭ وقۋشىلارى قاتىستى. سوندىقتان دانا ءى-ورىندى يەلەنۋ ءۇشىن ەدەۋىر تەر توگىپ، مىقتى باسەكەلەستەرگە تويتارىس بەرۋى كەرەك بولدى. بۇل ونىڭ قولىنان كەلدى. ءسويتىپ قازاق قىزى بايگە جۇلدەسى - 600 مىڭ تەڭگەنى ەنشىلەدى.
«مەن قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلدىم، ول كەزدە مەنىڭ نوۋتبۋگىم دا جوق ەدى. سوندىقتان، مەن بۇل اقشاعا ەڭ ءبىرىنشى نوۋتبۋك ساتىپ الدىم، ول قولىما تيگەندە مەن ءوزىمدى جوعارىلاپ كەتكەن ادام سەكىلدى سەزىندىم»، - دەيدى دانا.
سودان كەيىن (ونىڭ ايتۋى بويىنشا) - 13 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى بالالار اراسىندا GoogleScienceFair-دىڭ بايقاۋ وتكىزگەلى جاتقانىن كەزدەيسوق ءبىلىپ قالدىق. بۇل سايىستىڭ باستى ماقساتى - جاسوسپىرىمدەر اراسىندا عىلىمدى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ.
«ءبىز ول تۋرالى بايقاۋعا ءۇش اپتا قالعاندا عانا بىلدىك، كوپ قاعاز تولتىرىپ، ەسسە جازۋىمىز كەرەك ەدى، وندا دا ءبارىن اعىلشىن تىلىندە»، - دەيدى دانا.
- ءبىز ىرىكتەۋدىڭ ءۇش كەزەڭىنەن وتتىك، ءسويتىپ 2019 جىلدىڭ مامىر ايىندا ءبىز الەمنىڭ 20 ۇزدىك فيناليستەرى قاتارىنا ەندىك. ال وعان دەيىن ءبىزدىڭ كوماندا 100 فيناليست تىزىمىنە ەنگەن بولاتىن. مىنە، سول قاتارعا كىرگەندە-اق بىزگە ارنايى نوۋتبۋك بەرىلەتىنىن ايتقان، ءقازىر سونى كۇتىپ ءجۇرمىز. جازعان ەسسەمىزدە، نەگىزىنەن، بىزگە كىمدەر كومەكتەسكەنىن، عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىز تۋرالى جازدىق.
بۇل مەن جەڭىسكە جەتكەن ەكىنشى حالىقارالىق جارىس بولدى جانە ءبىز كاليفورنياعا جول تارتتىق، - دەيدى ول.
دانانىڭ كاليفورنياعا، سيليكون القابىنا ساپارى اتا-اناسىنسىز ءوز الدىنا بولەك شەتەلگە شىققان العاشقى كەزى بولىپتى. قىزدىڭ ساياحاتى 25 شىلدەدە باستالىپ، 2019 جىلدىڭ 1 تامىزىندا اياقتالدى. امەريكاداعى جارىسقا ءارتۇرلى ەلدەردەن دانا سياقتى 20 مىڭ ءجاسوسپىرىم كەلگەن.
ءى-ورىنعا بايقاۋدى ۇيىمداستىرۋشىلار كەز-كەلگەن امەريكاندىق ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم الۋ ءۇشىن 50 مىڭ دوللار تىككەن. بايقاۋدىڭ باسقا سەرىكتەستەرى، مىسالى، NationalGeographic، ScientificAmerica جانە باسقالارى، وزدەرىنىڭ باسقا جەكە سىيلىقتارىن دايىنداپتى. مىسالى، 15 مىڭ دوللار، يرلاندياعا ساياحات نەمەسە NatGeoWild-پەن بىرگە دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ، ساياحاتتاۋ سىندى.
«10-سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە سيليكون القابىندا بولسام عوي دەپ ارماندايتىنمىن، ءبىراق مەن ءۇشىن ول الىس بولاشاقتا مۇمكىن نارسە سەكىلدى كورىنەتىن، ويتكەنى وعان تەك كاسىبي جوعارى دەڭگەيلى ماماندار عانا كىرە الادى دەپ ويلاۋشى ەدىم.
بۇل مەنىڭ ءومىرىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتكەن سىناق بولدى! مەن سان-فرانسيسكودا بولدىم، الەمدى كوردىم، ءتۇرلى ستارتاپتارمەن تانىستىم، ءبىز بىرنەشە كومپانيالاردى ارالادىق»، - دەيدى دانا.
امەريكاداعى العاشقى كۇنى ولار كاليفورنيا، سان-فرانسيسكو قالالارىنا ساياحات جاساعان. دانا كوماندا قۇرامىنداعى قىزدارمەن بىرگە الدىمەن Google-دىڭ باس كەڭسەسىندە بولىپ، وندا قازاقستاننىڭ جاستارىن كەزدەستىرگەن. سونىمەن قاتار، سان-فرانسيسكودا دانا 2016 جىلى GoogleScience بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى بولعان ءبىر قىزدى كەزدەستىرىپتى، ءقازىر ول 20 جاستا ەكەن، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقيدى.
«سول قىز مەنى بايقاۋعا قاتىس دەپ ىنتالاندىردى، مەن وعان وزىمە تالىمگەر بولۋدى ءوتىندىم. ول باس تارتپادى، مەنى جارىسقا جاقسىلاپ دايارلادى، ءبارى تاماشا بولدى! مەن ودان ۋنيۆەرسيتەت تۋرالى، وعان قالاي تۇسۋگە بولاتىنىن سۇراستىرىپ، ءبىلىپ الدىم»، - دەيدى دانا.
جارىس باستالعانعا ءبىر كۇن قالعاندا دانا كومانداسىنىڭ قىزدارىمەن بىرگە ۋاقىت تاۋىپ، قالاعا سىتىلىپ شىعادى. ولار جەرگىلىكتى ءدام -بۋرگەر مەن شوكولاد جەپ، ايگىلى «التىن كوپىر» بويىمەن ءجۇرىپ، ChinaTown-عا ءبىر-اق بارعان، قالا ورتالىعىنداعى ۇيسىز-كۇيسىز جانداردى كەزىكتىرگەن. وسىلاي كۇنى بويى قالا ارالاعان قىزدار شامامەن 16 شاقىرىم جەردى جاياۋ جۇرگەن.
بايقاۋدا ءى-ورىندى مۇحيتتىڭ بەتىنەن ۇساق پلاستيك زاتتاردى جيناۋ جوباسى جەڭىپ الدى، ونىڭ اۆتورى – يرلانديا ءجاسوسپىرىمى. ول ءوز جوباسى تانىستىرىلىمىندا جىل سايىن ءوز ەلىندە تەڭىزدەگى قوقىستاردىڭ كەسىرىنەن ونداعان تاسباقا ولەتىنىن ايتتى. ونىڭ يدەياسى - ماگنيتتى پايدالانۋ ارقىلى مۇحيت بەتىندە قالىقتاپ جۇرەتىن شاعىن پلاستيك زاتتاردى جاعاعا الىپ شىعۋ.
بايقاۋ جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاۋعا اقش-تاعى ەڭ تانىمال بلوگەرلەردىڭ ءبىرى ديانا كوۆەرن قاتىسقان، ونىڭ جەلىدە ميلليوننان استام جازىلۋشىسى بار.
«مەن ونداي ادامدى كەزدەستىرگەنىمە، ونىمەن سويلەسكەنىمە وتە قۋانىشتىمىن. ديانا ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىن ءتامامداعان. ونىڭ YouTube-تە Thephysicsgirl دەگەن ارناسى بار، وندا ول فيزيكانى عىلىم رەتىندە ناسيحاتتايدى» ، - دەيدى دانا.
اقش-تاعى كۇندەرىنىڭ بىرىندە تاڭەرتەڭ ويانعان دانا ايگىلى بولىپ شىعا كەلگەنىن بىلمەپتى. سويتسە دانا جايلى Googleء-دىڭ باستى پاراقشاسىندا ماقالا جاريالانىپتى. قاركوز قىزىمىزعا سيليكون القابىندا بولعان كۇندەرى ءالى كۇنگە دەيىن بەينەبىر كورگەن ءتۇس سياقتى كورەدى. ءتورت جۇلدىزدى قوناق ءۇي، كۇن سايىن جاڭا وقيعالار، جاڭا سۋرەتتەر، كۇندە قالا ارالاتۋ، باستىسى وقۋشى قىز كۇندە Google كومپانياسىنىڭ باس كەڭسەسىندە بولا العان، ارينە بۇل كەز كەلگەن جاستىڭ ومىرىندە ۇمتىلماس ءسات.
«مەن عىلىمنىڭ كومەگىمەن باسقا ادامدارعا كومەكتەسۋ ارقىلى ۇلكەن جەتىستىككە جەتۋگە بولاتىندىعىن ءتۇسىندىم. ەڭ باستىسى – ءوز ءىسىڭىزدى ءسۇيىپ، ونى ىنتا-شىنتاڭمەن ورىنداۋ!»، - دەيدى دانا.
سيليكون القابىنا ەكىنشى ساپار. TECHNOVATIONCHALLENGE
اقش-تان ورالعاننان كەيىن دانا Technovationchallengeء-نىڭ قىزدارعا ارنالعان بايقاۋىنا قاتىسادى.
«ءبىزدىڭ كوماندا 4 قىز جانە تالىمگەردەن تۇردى. ءبىز بالالارعا ارنالعان Teco ويىنىن قۇراستىردىق، وندا قوقىستى وڭدەپ وينايدى جانە ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ سالدارى مەن شەشىمدەرى تۋرالى اقپارات الادى. مىسالى، ويىن كەزىندە قوقىستى ارنايى ىدىسقا تاستاعاندارعا ۇپايلار بەرىلدى. بۇل ۇپايلاردى كينو بيلەتتەرىنە نەمەسە قانداي دا ءبىر جەڭىلدىككە اۋىستىرۋعا بولادى. ءبىزدىڭ باسقا كومپانيالارمەن وسى باعىتتا بايلانىسىمىز بولدى»، - دەيدى دانا.
وسىلايشا ءبىزدىڭ قىزدار ءى-ورىنعا يە بولىپ، ايگىلى امەريكاندىق تەحنولوگيالار القابىنا تارتىپ كەتتى. بۇل ساپار 12 تامىزدان 24 تامىزعا دەيىن 12 كۇنگە سوزىلعان. اقش-تاعى جارىسقا ارنالعان باعدارلامانىڭ تانىستىرىلىم ءماتىنى مۇقيات دايىندالدى، قىزدار ءوز سوزدەرى مەن رولدەرىن جاقسىلاپ جاتتاپ الدى، ءتىپتى عارىشقا ارنالعان ارنايى كوستيۋم دە كيدى. اقىرى ولار ءىىى-ورىندى يەلەندى.
جارىستان كەيىن قىزدار قالانى ارالاپ، Uber، Facebook، NASA، Apple سياقتى اتاقتى كومپانيالاردىڭ كەڭسەلەرىندە بولىپتى. اسىرەسە، Facebookء-تىڭ زور عيماراتى قىزداردى تاڭ قالدىرعان. مۇندا جۇمىس ورنىنان بولەك كوۆوركينگ الاڭى، جەمىس-جيدەك سۋسىنى مەن كوفەحانالار، ءتۇرلى ۇلتتىق تاعامداردىڭ مەيرامحانالارى سامساپ تۇرعان. بالمۇزداقتى تەگىن جەپ، سۋىق باسسەينگە سۇڭگىپ الۋعا دا رۇقسات ەكەن مۇندا.
- بۇل ارمانداعى ءۇي دەپ ايتسا بولادى، - دەيدى دانا. ولارعا Facebook كومپانياسىنداعىلار وزدەرىنە جۇمىسقا تۇرعان جاسقا العاشقى ەكى ايدا ايلىقتان بولەك تاعى 70 مىڭ دوللار ۇستەماقى بەرىلەتىنىن ايتقان. مۇنى ولار كادر اعىمى بولماس ءۇشىن جاسايتىنعا ۇقسايدى. قىزدار كومپانيا قىزمەتكەرلەرىمەن سويلەسىپ قانا قويماي، ۆەلوسيپەدپەن دە سول تەرريتوريادا سەرۋەندەگەن.
Google كومپانياسىنداعىلار دا ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ جاعدايىنا كوپ كوڭىل بولەدى. مىسالى، مۇندا جۇمىسقا ءيتىڭىزدى الىپ كەلۋگە بولادى ەكەن، ءبىراق مىسىققا رۇقسات جوق. ءبىر قىزىعى، كومپانيانىڭ كەيبىر كەڭسەلەرى اتاقتى مىسىقتاردىڭ قۇرمەتىمەن اتالىپتى.
Apple كەڭسەسى مينيماليستىك جانە اسكەتيستىك جاعىنان ەرەكشەلەنەدى، ولاردا تەگىن تاماق دەگەن جوق، ويتكەنى ءبىر كەزدەرى كومپانيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى ستيۆ دجوبس اقىسىز تاماق تازارتىلماي، اقىرى ءۇيىندى قوقىسقا اينالادى دەپ ساناعان.
سيليكون القابىنا جاساعان ساپارى كەزىندە قازاقستاندىق كومانداعا قىزىعۋشىلىق كوپ بولعان، كوپتەگەن ايگىلى امەريكاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزدارمەن سۇحباتتاسىپ، ولار ءۇشىن ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتى قابىرعاسىندا وقۋ ورىنى تۋرالى ارنايى بايانداما جاساعان.
UNICEF-تەن باعدارلاما
الماتىعا كەلگەننەن كەيىن دە ءبىر ورنىندا تىنىش وتىرا المايتىن دانا UnicefSummerresidencyinternship باعدارلاماسىن كەزىكتىرەدى. ول DataScienceء-دى زەرتتەپ، سول ءبىلىمى ارقىلى ءموبيلدى قوسىمشانى قۇرۋ ءۇشىن دەرەكتەردى قالاي پايدالانۋ كەرەكتىگىنە باس قاتىرا باستايدى. دانا قاسىنا ەكى بالانى ەرتىپ، كوماندا جاساقتايدى. كاپيتانى ءوزى بولادى. ولار دامۋى تەجەلگەن بالالار پايدالانا الاتىن Yerekshe قوسىمشاسىن جاساپ شىعادى.
«وسىلايىنان ءۇش جوباعا قاتىسىپ، مەنىڭ جازعى دەمالىسىم كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىقتى. بۇل جىل مەن ءۇشىن جەمىستى بولدى، مەن جوبالاردى دامىتۋعا بار ۋاقىتىمدى جۇمسادىم. باستىسى، سۇيگەن ىسىممەن شۇعىلداندىم. جاز تاماشا بولدى!»، - دەپ كۇلەدى كەيىپكەرىمىز.
ازىرلەگەن، كامشات ساتييەۆا
