Dalanews.kz “نوۆايا گازەتاعا” سۇحبات بەرگەن اقىننىڭ حالىق پەن بيلىك تۋرالى تولعامدارىن ءتىلىپ الىپ وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى قۇپ كوردى.
80ء-شى جىلداردىڭ سوڭى تاۋەلسىزدىك الاردىڭ الدىندا سۇلەيمەنوۆكە قازاق كسر-ىنىڭ پرەزيدەنتى بولاتىن مۇمكىندىك بەرىلىپتى. باس تارتقان ەكەن. ول تۇس اقىننىڭ اتاق-داڭقى داۋىرلەپ تۇرعان كەزەڭ-تىن. ساياسي سالماعى دا سول تۇستاعى ءتىسققاقان ساياساتكەرلەردەن ەش كەم ەمەس-تۇعىن.
“ارينە، مۇنداي ۇسىنىستان باس تارتۋ قيىن. ونىڭ ۇستىنە مەن ارقالاعان ميسسياعا سەپتىگى تيەر دەپ ويلاعانىم راس. ءيا، مەنى الگى قىزمەتكە ۇسىندى. الدىمەن كرەملدىڭ الدىنان ءوتتىم. كولبيننىڭ ماسكەۋگە كوشەتىنىن، ونىڭ ورنىنا كىمدى لايىق كورەتىنىمدى سۇرادى. بىرنەشە ادامنىڭ اتىن اتاپ، ءتىزىمدى الدىما توستى. بارلىعىمەن تانىس-بىلىستىگىم بار، حال-قادەرىمشە باعامدى بەردىم”، – دەيدى اقىن.
…
سۇلەيمەنوۆ وسى كەزدەسۋدە نازاربايەۆقا جەكە-دارا توقتالىپ، وعان جوعارى باعا بەرگەنىن ايتادى. تىزىمدەگى توپتىڭ اراسىنان نازاربايەۆتىڭ اتى كوزىنە وتتاي باسىلعانىن، وسى كەزدەسۋدە تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ماقتاۋىن اسىرعانىن ايتىپ ءبىراز كوسىلگەن ەكەن.
“نازاربايەۆ وزگەلەرگە قاراعاندا مەماپپاراتتىڭ جۇمىسىنا قانىق. تاجىريبەسى تولىسقان. وسى سالادا ۇزاق جىلعى ستاجى بار. كومسومولدا دا، پارتيالىق جۇمىستا دا شىڭدالعان ازامات. بۇدان ارتىق كانديدات تاپپايسىزدار” دەپ سوڭعى ءسوزىمدى ايتتىم، – دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
…
90-شى كومپارتيا قازاق كسر-ىن باسقارۋعا لايىق ەكى ازاماتتى كوپ ىشىنەن ىرىكتەپ الادى. ءبىرى – نازاربايەۆتىڭ، ەندى ءبىرى – سۇلەيمەنوۆتىڭ ءسوزىن سويلەيدى.
“جەمە-جەمگە كەلگەندە تايقىپ شىقتىم” – دەيدى اقىن.
ايتۋىنشا جازۋشىلىعى جەڭىپ كەتكەن. ساياساتپەن اينالسۋعا كوڭىلى سوقپاي، كانسەلياريانىڭ قاپتاعان قۇجاتىن ساپىرىستىرىپ وتىرعاندى قالاماپتى.
“ونىڭ ۇستىنە نازاربايەۆپەن دارەجەلەس دەڭگەيىم دە، تاجىريبەم دە جوق-تىن. شىنى كەرەك، اسا ءبىر قۇلشىنىپ تا تۇرمادىم.
“مەندەي وراتوردان حالىققا قايىر جوق. شەشەنسىپ سويلەگەنمەن، ىسكە كەلگەندە شورقاقپىز. ەزگىدەن قۇتىلىپ، ەگەمەن اتانعان تالاي ەلدى ارالادىق. كوپشىلىگى بيلىك باسىنا شەشەنسىگەن، كوسەمسىگەن وراتورلاردى الىپ كەلدى. شىنايى ساياساتكەرلەر شەتتە قالدى. بۇل ەلدەردىڭ تالايى كريزيسكە ۇرىنىپ، كۇيزەلىسكە ءتۇستى. سوندىقتان مەندەي باسشىدان “نە قايىر، نە ءۇمىت” دەپ شىنىمدى ايتتىم”، – دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
…
اقىننىڭ ايتۋىنشا بيلىكتە ۇزاق وتىرعان ادامنىڭ سۇيكىمى كەتەدى. بەس جىل. ۇزاعاندا 10 جىل. مانداتتىڭ دا شەگى بار. جالپى تاققا تاس كەنەشە جابىسۋ سيندرومى كەيىنگىلەرگە ستاليننەن جۇققان دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
“بەس، ون جىل جەتكىلىكتى. حرۋششيەۆتىڭ تاعدىرىنا قاراڭدارشى. ءستاليننىڭ جولىمەن جۇرەمىن دەپ سورلادى. اقىرى تاقتان تايدىردى. برەجنيەۆ؟ وعان دا قۇت قونعان جوق. كەرىسىنشە بيلىكتە تىم-تىم ۇزاق وتىرعاننىڭ زاردابىن تارتتى. كەتەم دەسە دە، كەتىرمەدى. توڭىرەگى ءجىپسىز بايلاپ تاستادى. برەجنيەۆ كەتسە، ولار دا ورنىن بوساتۋعا ءماجبۇر بولار ەدى. برەجنيەۆ اقساقال اينالاسىنىڭ ايتقانىنان شىعا المادى. اقىر سوڭى كسرو-نى كۇيرەتىپ كەتتى. بيلىكتە ۇزاق وتىرعاننىڭ سالدارى وسىنداي بولادى…”، – دەيدى اقىن.
…
وسى ارادا ءتىلشى اقىننىڭ 2011 جىلى نازاربايەۆ تۋرالى ايتقانىن ەسكە سالىپتى. وسىدان 10 جىل بۇرىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ نازاربايەۆتى سايلاماي-اق، رەفەرەندۋم جولىمەن قايتا تاعايىنداۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، وسى باستامانىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن جۇرگىزگەن.
“نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءبارىبىر دە 90 پايىزعا جەتەقابىل داۋىس جينايدى. ونىڭ ۇستىنە امەريكا مەن رەسەيدىڭ الاۋىزدىعى اسقىنىپ كەلەدى. قازىرگىدەي جاعدايدا ات-كولىك اۋىستىرعان ءجون بە؟”، – دەگەن ەدى ولجاس مىرزا.
اقىن الگى ءسوزىن بىلايشا جۋىپ-شايىپتى:
“وسىدان ون جىلعى بۇرىنعى جاعداي ەمىس-ەمىس ەسىمدە. ۇمىتىپ تا قالدىم. ءبىر ادامنىڭ وتىز جىلعا سوزىلعان وزگەرىسسىز بيلىگى بىتپەستەي كورىندى عوي. سوندىقتان ول كەزەڭدى جىك-جىككە بولە المايمىن”، – دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
اقىن وتكەن وتىز جىلدا نازاربايەۆتى تالاي مارتە سىن ساداعىنا العانىن ايتادى. تۇڭعىش پرەزيدەنتكە كوڭىلى تولماعاندا نازاربايەۆتىڭ قاي تۇستا قاتەلەسكەىن، قاي ارادا اعاتتىق جاساعانىن اشىق ايتۋدان قايمىقماعان.
سۇلەيمەنوۆ نازاربايەۆتى ءسوز ەتكەندە، ءاردايىم شىندىق جاعىندا بولعانىنا سەنىمدى.
“الايدا، – دەيدى ول. ءبىزدىڭ حالىق ءبىرىنشى باسشىنى دۇرىس تاڭدايتىن دەڭگەيگە جەتكەن جوق ءالى. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل، تولىسقان ۇلت دەپ ايتا المايمىن. ءبىزدىڭ قوعام مەن رەسەيلىك اۋديتوريانىڭ وي-ورەسى شامالاس. قاۋىمدىق تۇسىنىكتەن ارىلا الماي وتىرمىز. بارلىعى ورتالىقتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋى كەرەك دەگەن تۇجىرىم بار. مۇنداي قاۋىم ءبىرىنشى باسشىسى ءوز قالاۋىمەن تاڭداي الاتىن جاعدايدا ما؟”، – دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
اقىننىڭ وسى ارقىلى نە ايتقىسى ءبىز ءۇشىن جۇمباق كۇيىندە قالدى. بالكىم، ءسوي دەي وتىرا “پاتشا قارسى شىعۋ كۇنا” دەپ سويلەيتىن اۋديتوريانى بۇيىردەن ءبىر ءتۇرتىپ وتكەن بولار دەپ بولجادىق.
…
باسقاسىن باسقا اقىننىڭ رەسەيگە قاتىستى كوزقاراسى تاۋەلسىزدىك العالى بەرى تۇك وزگەرگەن جوق. پۋتين پروپاگانداسى توڭىرەگىن جايپاپ، شەڭگەلىنەن بوساپ شىقققىسى كەلگەن ەلدەرگە باسىپ كىرىپ جاتسا دا، سۇلەيمەنوۆتىڭ كرەملگە قاتىستى پوزيسياسى شايقالماعان ەكەن.
“وسى ويىمنان تايمايمىن. قازاقستان رەسەيمەن ماڭگىلىككە بىرگە بولۋى قاجەت. جۇبىمىز جازىلماي، بىرگە جۇرۋگە جازسىن. رەسەيمەن ارامىزدى اجىراتپاۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە قارسى شىقتىم.
توقايەۆ؟ پرەزيدەنت الگى ءالىپبيدى قولداۋعا ءماجبۇر بولدى. مەن ايتامىن، قاجەت ەمەس دەپ. كيريلليسانى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بالالارىمىزدىڭ ساناسىندا ساقتالسىن. ەكى ءالىپبيدى تەڭ مەڭگەرگەننىڭ ايىبى جوق”، – دەيدى ول.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
