ءبىز بارىنە تانىماو بولا باستاعاندا
وسى ساتتەن باستاپ، وتىز جىل بويى ءوزىنىڭ سىرتقى ساياسي باعىتىن بارلىق كورشىلەر مەن سەرىكتەستەرگە قاتىستى كوپ ۆەكتورلى، تەڭگەرىمدى ساياساتقا قاراي دامىتقاننان كەيىن قازاقستان بۇۇ-نىڭ جاھاندىق حالىقارالىق پروبلەمالاردى شەشۋدەگى قىزمەتى مەن كۇش-جىگەرىن بەلسەندى جانە تولىق قولدادى. سول سەبەپتەن دە ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ بەل ورتاسىنداعى ءرولى مەن ماڭىزى ۇنەمى ارتىپ كەلەدى.
حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى ساراپشى، جوو-دا حالىقارالىق قۇقىق ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى ءانۋار ساتبايەۆ وسى ونجىلدىقتاردا قازاقستان مەن بۇۇ بەرىك جانە ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتا الدى دەپ ەسەپتەيدى، بۇعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءارتۇرلى باعىتتاعى جوبالاردى جۇزەگە اسىراتىن بۇۇ-نىڭ 21 اگەنتتىگىنىڭ قاتىسۋى دالەل بولا الادى.
«وسى جەردە قازاقستاننىڭ 2030 جىلعا دەيىن بەلگىلەنگەن تۇراقتى دامۋدىڭ تاڭدالعان باعىتىنا بەيىلدىلىگىن ۇدايى كورسەتە وتىرىپ، الماتىدا بۇۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان ءۇشىن ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ وڭىرلىك ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەنىن ەسكە سالا كەتكەن ءجون. مۇنداي باستاما بۇۇ جۇمىسىن وزگەرتۋدىڭ، وسى جاھاندىق ۇيىمنىڭ ايماقتىق دامۋىنىڭ تاماشا ۇلگىسى بولىپ تابىلادى.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولا وتىرىپ، قازاقستان جەتەكشى حالىقارالىق قورلارمەن، قارجى اگەنتتىكتەرىمەن جانە وسى كوپجاقتى ۇيىمنىڭ باعدارلامالارىمەن تولىق بايلانىس ورناتۋعا، يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋعا، ەكونوميكا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، ەكولوگيا سالالارىنداعى ۇلتتىق مۇددەلەردى تابىستى قورعاۋعا مۇمكىندىك الدى. الەۋمەتتىك قورعاۋ باعىتىندا، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ وسى سالالارىندا ەلىمىزدىڭ جيناقتالعان وڭ تاجىريبەسىن جەتكىزۋگە دە جان-جاقتى جول اشىلدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ءانۋار ساتبايەۆ.
ونىڭ پايىمىنشا، قازاقستاننىڭ سيرياداعى سوعىستى توقتاتۋعا، سانكسيالاردى الىپ تاستاۋعا كومەكتەسۋى ءبىزدىڭ ءسوزسىز تابىستارىمىز دەپ ساناۋعا بولادى. ەريترەيادان بۇۇ-مەن ىنتىماقتاستىق سالاسى، ليۆانعا بىتىمگەرشىلىك كۇشتەرىن جىبەرۋ، اۋعانستانداعى ميسسيا جانە باسقا دا كوپتەگەن جاھاندىق باستامالارىمىز دا ءوزىنىڭ جەمىستى ناتيجەسىن كورسەتتى.
سيرياعا كەڭىرەك توقتالاتىن بولساق، بۇل ەلدەگى قاقتىعىستىڭ قارقىندىلىعىن تومەندەتۋدە قازاقستاندىق ديپلوماتيانىڭ ەڭ ماڭىزدى ءرول اتقارعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ديپلوماتتار سيرياداعى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن استانا پروسەسىنە باستاماشى بولدى. ول وسى ەلدىڭ اۋماعىندا قاقتىعىسۋشى تاراپتاردىڭ سوعىس قيمىلدارىنان ازات دەەسكالاسيا ايماقتارىن قۇرۋعا باعىتتالدى. بۇل باستامانىڭ ساتتىلىگى سيرياداعى ازاماتتىق سوعىس تاريحىندا ءبىرىنشى رەت بەيبىت كەلىسسوزدەر كەزىندە ەل بيلىگى دە، ولارعا قارسى شىققان سودىرلار دا بەيتاراپ اۋماقتا اياقتالدى.
ءارقاشان بەلسەندى جانە الداعىنى كورە بىلدىك
وسىدان وتىز جىل بۇرىن، قازاقستان ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە بۇۇ-عا كىرگەن كەزدە، رەسپۋبليكانىڭ وسى ەڭ ءىرى حالىقارالىق قۇرىلىممەن ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىعى باستالدى، ول وسى جىلدار بويى تابىستى جانە دايەكتى تۇردە دامىپ كەلەدى. وعان دالەل – بۇۇ الاڭىندا جاريالانعان ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن سىرتقى ساياسي جاھاندىق باستامالارىن ىلگەرىلەتۋى. بۇل باستامالار ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى حالىقارالىق كۇش-جىگەرىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسۋعا مۇمكىندىك بەردى.
سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ايگىلىسى – ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى (اوسشك) شاقىرۋ، ونىڭ يدەياسىن بۇۇ-عا كىرگەن جىلى – 1992 جىلى 5 قازاندا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىنعان بولاتىن. بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 47-سەسسياسى ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا سونىسىمەن قاتتالدى. ەندى، مىنە، وتىز جىلدان كەيىن اوسشك ازيا ايماعىنداعى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا ارنالعان ەڭ ماڭىزدى ديالوگ الاڭى بولىپ تابىلادى، وعان ءقازىردىڭ وزىندە 27 مەملەكەت قاتىسىپ جاتىر.
قازاقستاندى بۇۇ-نىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە تاعى نە ايشىقتايدى؟
«بىرىنشىدەن، ءبىز الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىنە يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ تۋرالى باستاما كوتەردىك، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى ءانۋار ساتبايەۆ، - سونىمەن قاتار ءبىز ازيادا سەنىم شارالارىن قۇرۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەي الدىق، وعان اقىرىندا ءۇش ونعا جۋىق مەملەكەت قوسىلدى. قازاقستان ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەردىڭ دامۋىنا تولىق ىقپال ەتتى، وركەنيەتتەر مەن دىندەر ديالوگىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. جانە بۇل قادامداردىڭ بارلىعىن مەملەكەتىمىز بۇۇ جارعىسىنىڭ ماقساتتارى مەن قاعيداتتارىنا سايكەس جاسادى».
ارينە، وسىنىڭ اياسىندا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىز بۇۇ-دا الەمدىك ماسەلەلەردى شەشۋدە سالماقتى جانە سىندارلى كوزقاراس ۇستاناتىن مەملەكەت رەتىندە كەڭىنەن تانىلدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ قارۋسىزدانۋ سالاسىنداعى انتيادرولىق باستامالارى بۇۇ قىزمەتىندە ەرەكشە ۇلەس بولىپ سانالادى. ال ءبىزدىڭ ەلىمىز يادرولىق ارسەنالعا يەلىك ەتۋدەن ءوز ەركىمەن باس تارتۋعا جانە ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا بولاتىنىن كورسەتىپ، بۇل ماسەلەدە ايرىقشا ۇلگى كورسەتتى.
مۇنىڭ ناقتى ايعاعى مىناۋ: بۇل بۇۇ-نىڭ ارنايى قارارىندا 29 تامىزدى حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىل كۇنى دەپ جاريالاۋ تۋرالى ءبىراۋىزدان شەشىم قابىلداۋىنا اكەلدى. سونداي-اق بۇل جەردە قاراردىڭ ءوزى قازاقستان باستاماشى بولعانىن جانە بۇۇ-نىڭ بارلىق مۇشەلەرىنىڭ قولداۋىن تاپقانىن ەرەكشە ايتا كەتكەن ءجون، بۇل دا ماڭىزدى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان ەكونوميكا، ەكولوگيا، الەۋمەتتىك دامۋ، ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ، سونداي-اق تەرروريزمگە، ادام ساۋداسىنا، ۇيىمداسقان قىلمىسقا جانە ەسىرتكىگە قارسى كۇرەستە بۇۇ-مەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدا جەتەكشى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى.
ءقاۋىپسىز بولاشاق ءۇشىن ەرەن ءىس تىندىردىق
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان مەن بۇۇ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى جاعداي قالاي؟ ءانۋار ساتبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ول قازىرگى ۋاقىتتا 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ جونىندەگى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزدەمەلىك باعدارلاماسى فورماتىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. ول ءۇش باعىتتاعى جۇمىستى قامتيدى – ادام ولشەمى مەن تەڭ قاتىسۋ، ءتيىمدى ينستيتۋتتاردى قالىپتاستىرۋ، ادام قۇقىقتارى مەن گەندەرلىك تەڭدىك، سونداي-اق قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق دامۋ سالاسى.
وسى ۇيىمنىڭ رەسپۋبليكاداعى تۇراقتى ۇيلەستىرۋشىسى نوريماس شيمامۋرا بۇۇ-نىڭ الماتىداعى وكىلدىگىنىڭ اشىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا ارنالعان سالتاناتتى شارا بارىسىندا اتاپ وتكەندەي، بۇل ءسات – بۇۇ-نىڭ قازاقستانداعى كومانداسى ءۇشىن تاريحي وقيعا.
«ءبىز قازاقستان ۇكىمەتىمەن جانە حالقىمەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭىنە اياق باسىپ وتىرمىز. مۇنىڭ سوڭى عاسىرلارعا سوزىلاتىن ىنتىماقتاستىققا، بىرلىككە جالعاساتىنىنا كامىل سەنەمىن. ءبىزدىڭ بىرىگىپ اتقاراتىن شارۋالارىمىز ءالى دە كوپ»، - دەدى ول.
سونداي-اق وكىل سوڭعى بىرنەشە جىلدا قازاقستان ۇكىمەتى مەن بۇۇ كومانداسى ۇلكەن كولەمدە بىرلەسكەن جۇمىس اتقارعانىن اتاپ ءوتتى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن جانە بيلىكپەن، ازاماتتىق قوعاممەن جانە جەكە سەكتورمەن ءونىمدى ءوزارا ءىس-قيمىل جولعا قويىلعان. ۇيىم قازاقستانعا قولداۋ كورسەتۋدى مەيلىنشە كەڭەيتە بەرۋگە مۇددەلى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشكە جولداعان جەدەلحاتىندا بىلاي دەيدى: «ءبىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جارعىسىندا بەكىتىلگەن نەگىزگى ماقساتتار مەن قاعيداتتاردى ساقتاۋعا جانە قورعاۋعا تىكەلەي جاۋاپتىمىز. قازاقستاننىڭ نەعۇرلىم تۇراقتى، ءقاۋىپسىز جانە ينكليۋزيۆتى بولاشاقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بۇۇ-نىڭ ءىس-قيمىلدارىنا بەرىك ۇستانىمىنا سەندىرۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر».
وسىنىڭ ءوزىنىڭ ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ادالدىعىن، بەلسەندىلىگىن، بەرىك دوستىققا نەگىزدەلگەن نيەتىن اڭعارۋعا بولادى.
