باياعىدا قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ ۋىعى قيسايسا، بۇكىل شاڭىراق تەڭسەلەتىن. ءقازىر دە ءدال سولاي. قوعام دەگەنىمىز – شاڭىراق. ونىڭ رۋحاني تىرەكتەرى – ۋىق. سول ۋىقتارعا ءدىن، ءتىل، تاريح پەن مادەنيەت جاتادى. قايسىسى مايىسسا دا، تۇتاستىق بۇزىلادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «ۇلتتىڭ بولاشاعى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرمەن عانا ەمەس، رۋحاني تۇتاستىعىمەن ولشەنەدى» دەگەندە ءدال وسى ىشكى ۇيلەسىم مەن يدەولوگيالىق سيممەتريانى مەڭزەگەنى انىق.
يسلام ءدىنى – قازاقتىڭ سەنىمى عانا ەمەس، ويلاۋ جۇيەسى. بۇل – «تاۋبە» مەن «ىسىراپ» ۇعىمىن تىرشىلىكتىڭ وزەگىنە اينالدىرعان دۇنيەتانىم. جاراتۋشى مەن ادام اراسىنداعى بايلانىستى پاراساتپەن ورنەكتەيتىن رۋحاني كوورديناتا. قازاق بالاسى دۇنيەگە كەلگەندە قۇلاعىنا ازان ايتىپ ات قويادى، ومىردەن وزعاندا جانازامەن شىعارىپ سالادى. وسى ەكى ارالىقتا ءجۇرىپ وتكەن بۇكىل عۇمىرىندا يسلامنىڭ ءىزى، ءيسى، ءمانى بار.
ون ەكى عاسىر بۇرىن كەلگەن يسلام ءدىنى تۇركىلەردىڭ دۇنيەتانىمىمەن قابىسىپ، حانافيتتىك مازحاب اياسىندا بىرەگەي ءداستۇرلى يسلام مودەلىن قالىپتاستىردى. مۇسىلمانشىلىق قازاققا جات بولعان جوق. ول – جالاڭ دوگما ەمەس، كەڭدىك پەن كەشىرىمگە، ىزگىلىك پەن تاربيەگە نەگىزدەلگەن ۇلى جۇيە.
تاريحتىڭ يىرىمدەرىندە قازاق ءدىنى مەن ءداستۇرى بىرگە ءورىلدى. تەك اتەيزمنىڭ ۇڭگىرىنە ءتۇسىپ كەتكەن كەڭەستىك كەزەڭ عانا بۇل ساباقتاستىقتى ءۇزىپ كەتتى. ەندى ءبىز رۋحاني بايلانىستاردى قالپىنا كەلتىرۋ ۇستىندەمىز. قايتا ورالۋ پروسەسى ءجۇرىپ جاتىر. ول – ءبىر كۇندە بولمايتىن ۇزاق جول. جول بويىندا بىزگە ءىلىم، يمان، پاراسات پەن سابىر سەرىك بولۋعا ءتيىس.
بۇگىندە قازاقستاندا جاڭا مەشىتتەر بوي كوتەرىپ جاتىر. ولار – ساۋلەت ونەرىنىڭ كەرەمەت ۇلگىسى عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ رۋحاني ساۋلەتىنىڭ دە كورىنىسى. «نۇر-استانا»، «حازىرەت سۇلتان»، جۋىردا اشىلعان باس مەشىت – بۇل ەلوردانىڭ رۋحاني ارتەرياسى. بۇل مەشىتتەر تەك قۇلشىلىقتىڭ ورنى ەمەس، مادەني، يدەولوگيالىق، اعارتۋشىلىق ورتالىققا اينالىپ ۇلگەردى.
ءدىن سالاسىندا ەكسترەميزممەن كۇرەس ءىسى دە جولعا قويىلدى. بۇل باعىتتاعى ءىس-شارالار قوعامدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرۋدىڭ ساياسي جانە رۋحاني ۇردىسىنە اينالدى. ەگەر ادام دۇرىس ءدىني ءبىلىم الماسا، ول «اقپاراتتىق جيھادتىڭ» قۇربانىنا اينالاتىنى بەلگىلى. بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جاستاردىڭ ءدىني ساناسىنا اسەر ەتەتىن مىڭداعان ۆيدەو، جازبالار بار. سولاردىڭ اراسىندا ءداستۇرلى يسلامعا قارسى تۇراتىن، ەلىمىزدىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن بۇزاتىن، ساياسي راديكاليزمدى ناسيحاتتايتىن كوزدەر بارشىلىق. سوندىقتان بىزگە ءداستۇرلى يسلامنىڭ ناقتى مودەلى قاجەت.
ول مودەل – حانافي مازحابى مەن ماتۋريديلىك سەنىم مەكتەبى. بۇل – قازاقستانداعى ءدىني ساياساتتىڭ ىرگەتاسى. سەبەبى وسى مەكتەپ قانا زايىرلى مەملەكەتتى مويىندايدى. وسى مەكتەپ قانا ءدىني پليۋراليزم مەن ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى قابىستىرا الادى. قازاقستاندا بۇل باعىتتى قولدايتىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بار. باسقارما مەشىتتەر مەن مەدرەسەلەردە وسى باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. ءبىراق بۇل – ءبىر باسقارمانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مىندەتى.
قۇربان ايتتىڭ رەسمي مەرەكە رەتىندە تانىلۋى – مەملەكەتتىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسىنىڭ كورىنىسى. بۇل – زايىرلى مەملەكەتتىڭ دىننەن باس تارتپاي، ونى مادەني قۇندىلىق رەتىندە قابىلدايتىن ساياسي جەتىلگەندىك بەلگىسى. سونداي-اق قازاقستان يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە يسلام الەمىندەگى ورتاق ماسەلەلەردى شەشۋگە اتسالىسىپ كەلەدى. بۇل – ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلىنىڭ دە، ىشكى تۇراقتىلىعىنىڭ دا كورىنىسى.
بۇگىنگى قازاق قوعامى ءدىني يدەنتيفيكاسيا كەزەڭىنەن ءوتىپ جاتىر. بۇل پروسەسس – ىشكى ترانسفورماسيامەن قاتار جۇرەدى. اسىرەسە جاستار اراسىندا ءدىني بىلىمگە سۇرانىس ارتتى. ءبىراق سۇرانىس ساپامەن قابىسپاسا، ول ۆاكۋۋمدى ەكسترەميستىك يدەولوگيا تولتىرادى. سوندىقتان مەكتەپتەر مەن جوو-لاردا ءدىنتانۋ ءپانىن كۇشەيتۋ، مەشىت يمامدارىنىڭ تەولوگيالىق دايىندىعىن ارتتىرۋ – ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ماسەلە.
پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇلتتىق يدەولوگياعا قاتىستى ۇستانىمى – ناقتى ءارى دايەكتى. ول ۇلتتىڭ بىرلىگى مەن بولاشاعى تەك ەكونوميكالىق رەفورمامەن ولشەنبەيدى دەيدى. راس، رۋحاني ءالسىز قوعام كەز كەلگەن اقپاراتتىق شابۋىلعا توتەپ بەرە المايدى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەت ءوزىنىڭ ءدىني ساياساتىن قايتا قۇرىلىمداپ جاتىر. بۇل – ۋاقىت تالابى.
ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز – قازاق رۋحانياتى، ونىڭ ىشىندە يسلام ءدىنى – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتىڭ باستى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. بۇل باعىتتا ءجۇرىپ كەلە جاتقان مەملەكەتىمىزگە پاراسات پەن سابىر، حالقىمىزعا يمان مەن ءبىلىم تىلەيىك. سەبەبى بۇگىنگى تاڭدا مەشىت – تەك قۇلشىلىق ورنى ەمەس، ول – مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى سەنىم كوپىرى. ال سەنىمسىز قوعام – تامىرسىز اعاش سەكىلدى. ءتۇبى شايقالادى. ال قازاق ەشقاشان تامىرسىز بولماعان.
