اشىق نقا سايتىندا ەكى قۇجات پايدا بولدى. اتاپ ايتقاندا، ۇكىمەتپەن، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىمەن كەلىسە وتىرىپ، ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ازىرلەگەن بۇيرىق جوبالارى. وندا جانار-جاعارماي ماتەريالدارى - بەنزين، ديزەل وتىنى جانە سۇيىتىلعان مۇناي گازى باعالارىن رەتتەۋ جانە تەجەپ ۇستاۋ تاسىلىنەن بىرتىندەپ باس تارتۋ جايى قامتىلعان. ساراپشىلار قاۋىمى قىمباتشىلىقتان حابار بەرەتىن بۇل وزگەرىستى تاريحي شەشىم دەپ باعالاپ، ونى جاقسىلىققا بالاپ وتىر. ونىڭ سەبەبىن Dalanews.kz سايتىنان وقىپ-بىلە وتىرىڭىزدار.
اتالعان قۇجاتتاردا وسى سالالاردى رەفورمالاۋ مەن ىرىقتاندىرۋ ماسەلەسىنىڭ پىسىپ-جەتىلگەنىن ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى بىلايشا ءتۇسىندىرىپ، كەلەسى فاكتىلەردى العا تارتادى:
"قازاقستاندا اي-92 جانار-جاعارمايىنىڭ ءبىر ءليترى 205 تەڭگە بولسا، رەسەي فەدەراسياسىندا – 288 تەڭگە، قىرعىزستاندا – 385 تەڭگە، وزبەكستاندا – 489 تەڭگە. قازاقستاندا ديزەل وتىنىنىڭ ءبىر ءليترى 295 تەڭگە بولسا، رەسەي فەدەراسياسىندا – 355 تەڭگە، قىرعىزستاندا – 427 تەڭگە، وزبەكستاندا 528 تەڭگە تۇرادى. وسى جاعىنان العاندا، اي-92 بەنزينى باعاسىنداعى ايىرماشىلىق 40%-دان 138%-عا دەيىن، ديزەل وتىنى 20%-دان 79%-عا دەيىن جەتەدى. بۇل، ءوز كەزەگىندە تاپشىلىقتى، سالانى جاڭعىرتۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن، وتىندى ءارتۇرلى زاڭسىز سحەمالار ارقىلى شەتەلگە تاسۋدى تۋدىرادى. وسىعان بايلانىستى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى باعانى قالىپتاستىرۋدىڭ تۇراقتى مودەلىنىڭ ساياساتىنا كوشەدى. ول سۇرانىس پەن ۇسىنىس اراسىنداعى نارىقتىق تەڭگەرىمدى قۇرۋعا، وتىن تاپشىلىعىن جويۋعا، مۇناي وڭدەۋ سالاسىن جاڭعىرتۋدى ىنتالاندىرۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا جانە ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيسيالاردى تارتۋعا باعىتتالعان".
ەكىنشىدەن، سۇيىتىلعان گازدىڭ 1 تونناسىنىڭ اعىمداعى قۇنى 65-تەن 75 مىڭ تەڭگەگە دەيىن، ال ءوندىرۋشى زاۋىتتار ءۇشىن شەكتى كوتەرمە باعا تونناسىنا 45،2 مىڭ تەڭگە دەڭگەيىندە بەلگىلەنگەن. وسىنداي شىعىندى باعالارعا بايلانىستى جىل سايىنعى جوسپارلى كۇردەلى جوندەۋ جانە جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە قاجەتتى قاراجاتقا كەلگەندە تاپشىلىق تۋىنداپ جاتادى. كەرىسىنشە، سۇيىتىلعان مۇناي گازى تۇتىنىسى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى: 2022 جىلى 1،8 ملن توننا بولسا، بۇل كولەم 2024 جىلى 2،4 ملن تونناعا دەيىن ءوستى.
"بۇيرىق جوباسىنا سايكەس، كوتەرمە ساۋداداعى سۇيىتىلعان گازدىڭ 1 تونناسىنىڭ شەكتى باعاسى 45،2 مىڭ تەڭگەدەن 52 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل رەتتە بولشەك ساۋداداعى شەكتى باعا وڭىرلەرگە بايلانىستى 6 تەڭگەدەن 21 تەڭگەگە دەيىن ۇلعايادى. بۇل شارا ىشكى نارىق سۇرانىسىن تولىق قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، گاز وڭدەۋ سالاسىنا ينۆەستيسيالار تارتۋ ءۇشىن جاعداي تۋدىرادى".
ەڭ باستىسى، قۇجاتتا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى بۇل ساياساتتىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى كەز-كەلگەن وزگەرىستەردىڭ بىرتىندەپ جۇرۋىنە جانە الدىن الا بولجامدى بولىپ تابىلۋىنا سۇيەنەتىنىن ايتادى. "ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى جالعاستىرىلادى، ال اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرى اشىق سحەمالار مەن قولايلى باعالار بويىنشا ديزەل وتىنىنا كەپىلدى قولجەتىمدىلىككە يە بولا الادى" دەپ ناقتىلايدى مينيسترلىك.
ەكونوميست-مامان عالىمجان ءايتقازينننىڭ ايتۋىنشا، وسى جاعىنان العاندا، قازاقستان ججم باعالارى مەن مۇناي ونىمدەرىن رەتتەۋ تۇرعىسىندا ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ بويىنشا قاتتى كەشىكسە دە ساياسي شەشىم قابىلداۋدا تاريحي ءساتتى باستان كەشىپ وتىر دەپ سانايدى.
"مۇنىڭ ءبارى، سايىپ كەلگەندە، وسى سالالاردىڭ قالىپتى دامۋىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ۇلكەن يگىلىكتەر مەن جاقسى پەرسپەكتيۆالارعا الىپ كەلەدى. ءبىراق مۇنداي وزگەرىستى مۇمكىندىگىنشە "جۇمساق" جۇرگىزۋ وتە ماڭىزدى، اسىرەسە حالىقتىڭ وسال توپتارى مەن تۇتىنۋشىلارى ءۇشىن. راس، مۇنداي تاريحي شەشىمدەردىڭ وزىندىك ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى بار: ويتكەنى بۇل قىسقا مەرزىمدە شىعىندار مەن ينفلياسيا تۇرعىسىنان اۋىر بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا فۋندامەنتالدى باعانى نارىق ايقىندايتىنداي ەتىپ، سونداي-اق ىشكى جانە سىرتقى ينۆەستورلار ءۇشىن ءبىرقاتار سالالاردىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا نەگىزى بولادى"، - دەيدى ول.
ەڭ باستىسى، مامان مەملەكەت كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور ارقىلى جىل سايىن وسى باعالاردى ۇستاپ تۇرۋ جانە شىعىندى وندىرىستەردى قولداۋ ءۇشىن تريلليونداعان تەڭگەنى "جاعۋعا" ءماجبۇر ەكەنىن ەسكە سالادى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى ارادان جاسالعان وراسان ۇنەم اقشانى بىزدە وزگە قاجەتتىلىكتەرگە جۇمساۋ مۇمكىندىگى تۋار ەدى.
ال Halyk Finance باسقارما تءوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى مۇرات تەمىرحانوۆ، ءتىپتى مەملەكەتتىك رەتتەۋگە جاتاتىن ججم باعالارىن ىرىقتاندىرۋدى بىرتىندەپ ەمەس، ءبىر مەزەتتە جۇرگىزۋ كەرەك دەپ سانايدى.
"ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ايتقانداي، بولشەك ساۋداداعى باعانى بىرتىندەپ بوساتاتىن بولسا، وندا وسى كەزەڭدە جەكە ينۆەستيسيالار ءتيىمسىز بولىپ قالا بەرەدى، ال الەۋمەتتىك شيەلەنىستىڭ بىرتىندەپ ارتۋىنا بايلانىستى باعالاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىرىقتاندىرۋ پروسەسى كىلت توقتاۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى بولادى. ال باستى بەنەفيسيارلار (وتىن باعاسىن سۋبسيديالاۋ)، كەرىسىنشە قالتالى شارۋاشىلىقتارعا اينالادى. وسى جاعىنان العاندا، جۇمسالىپ جاتقان ءۇلكەن بيۋدجەت قاراجاتى ءتيىمسىز جۇمسالىپ، ءىس جۇزىندە كەدەيلەردى قولداۋعا باعىتتالمايدى، سۋبسيديالاردى الىپ تاستاۋ اقشانى ۇنەمدەۋگە جانە الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن شىنىمەن قاجەتتى شارالارعا باعىتتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى"، - دەيدى ول.
