XXI عاسىردىڭ باستى ۇستانىمدارىنىڭ ءبىرى – ءاربىر ادامنىڭ قوعامنان ءوز ورنىن تاۋىپ، تولىققاندى ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ. بۇل قاعيدا، اسىرەسە بالالارعا قاتىستى بولعاندا ەرەكشە ماڭىزعا يە. بۇگىندە قازاقستاندا ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار (ەببق) بالالارعا تەڭ قۇقىق پەن مۇمكىندىكتەر جاساۋ ماسەلەسى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزدى باعىتىنا اينالىپ وتىر. بۇل باعىتتا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مودەلى قولعا الىنىپ، زاڭنامالىق جانە ينستيتۋسيونالدىق نەگىزدەر قالىپتاسىپ كەلەدى.
ينكليۋزيا – تەك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەمەس، بۇكىل قوعامعا قاتىستى تۇسىنىك
قازاقستان 2008 جىلى بۇۇ-نىڭ مۇگەدەكتەردىڭ قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسياسىنا قوسىلدى، ال 2015 جىلى بۇل قۇجاتتى راتيفيكاسيالادى. كونۆەنسيادا مۇگەدەكتىگى بار ادامداردىڭ ءبىلىم الۋدا تەڭ مۇمكىندىكتەرگە يە بولۋى، ونىڭ ىشىندە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرگە قولجەتىمدىلىك، جەكە قولداۋ شارالارى جانە بەيىمدەلگەن وقۋ باعدارلامالارىمەن قامتاماسىز ەتىلۋى قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلگەن.
مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭى مەن «كەمسىتۋسىز جانە ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ تۇجىرىمداماسى» نەگىزىندە ينكليۋزيا قاعيداتتارى ەنگىزىلىپ، دامۋ كەزەڭدەرىنە سايكەس جاڭارتىلىپ وتىر.
قولدانىستاعى جۇيە مەن جەتىستىكتەرىمىز قانداي؟
ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2025 جىلعا قاراي ينكليۋزياعا باعىتتالعان 6 000-عا جۋىق مەكتەپ بار. بۇل ەلدەگى جالپى مەكتەپتەردىڭ 90 پايىزىنا جۋىعىن قۇرايدى. مۇنداي مەكتەپتەردە ەرەكشە بالالارعا ارنالعان جەكە وقۋ جوسپارلارى، بەيىمدەلگەن باعالاۋ جۇيەلەرى، ارنايى جابدىقتالعان سىنىپتار مەن قولداۋ كورسەتەتىن پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەر بار.
«بۇگىندە 90 مىڭنان استام بالا ينكليۋزيۆتى بىلىممەن قامتىلعان. ءبىز وقۋ پروسەسىنە يكەمدىلىك پەن بەيىمدەلۋ پرينسيپتەرىن ەنگىزدىك. وقۋ باعدارلامالارى ءار بالانىڭ قابىلەتى مەن ەرەكشەلىگىنە قاراي قۇرىلادى»، - دەيدى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ينكليۋزيۆتى جانە ارنايى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى جانيا قادىربايەۆا.
2024 جىلدان باستاپ كوللەدجدەردە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدارعا ارنالعان قابىلداۋ كۆوتاسى 1 پايىزدان 10 پايىزعا دەيىن ۇلعايدى. سونىمەن قاتار، «پەداگوگ-اسسيستەنت» ماماندىعى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ كلاسسيفيكاتورىنا ەنگىزىلدى.
ينفراقۇرىلىمدىق قولداۋ مەن كادرلار دايارلاۋ جولعا قويىلعان
«كەلەشەك مەكتەپتەرى» جوباسى اياسىندا جاڭا مەكتەپتەر پاندۋستارمەن، كەڭ ەسىكتەرمەن، ليفتتەرمەن، ارنايى سانيتارلىق توراپتارمەن جانە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋ كابينەتتەرىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى. 2024-2025 جىلدارى وسى مەكتەپتەردەگى 2000-نان استام پەداگوگ بىلىكتىلىگىن ارتتىردى. ونىڭ ىشىندە 60-قا جۋىعى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ماماندانعان ارنايى باعدارلاما بويىنشا وقىتىلدى.
بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋمەن «ورلەۋ» ۇلتتىق ورتالىعى اينالىسادى. وقۋ مودۋلدەرى پەداگوگتارعا بالانىڭ وقۋ جەتىستىگىن باعالاۋ، جەكە وقۋ باعدارلامالارىن جاساۋ، وقىتۋدىڭ بالامالى ادىستەرىن ەنگىزۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
ءالى دە شەشىمىن كۇتكەن ماسەلەلەر بار
دەگەنمەن، قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەرمەن قاتار، ەلدە شەشىمىن كۇتكەن تۇيتكىلدەر دە بار. ايتالىق، اۋىل مەكتەپتەرىندە ينكليۋزيۆتى ورتا ءالى دە ءالسىز. قالالىق ايماقتارمەن سالىستىرعاندا، شالعاي اۋىلداردا ءبىلىم بەرۋ ورتاسىنىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن كادرلىق قامتاماسىز ەتىلۋى تومەن.
ماماندار تاپشىلىعى انىق بايقالادى. لوگوپەدتەر، دەفەكتولوگتار، پسيحولوگتار، تيۋتورلار جەتىسپەيدى.
ءبىلىم بەرۋدەن تىس قولداۋ شارالارى تاعى كوڭىل كونشىتپەيدى. بالا ساباقتان شىققان سوڭ ۇيدە، قوعامدا نەمەسە سەرۋەن كەزىندە دە كەدەرگىسىز ورتا مەن قولداۋعا مۇقتاج.
ستيگما مەن تۇسىنبەۋشىلىكتى دە پروبلەما رەتىندە اتاپ ءوتۋ كەرەك. كوپتەگەن اتا-انالار مەن مۇعالىمدەر ينكليۋزيا ۇعىمىنىڭ ءمانىن تولىق تۇسىنە بەرمەيدى.
حالىقارالىق تاجىريبە: قازاقستان نەنى ۇيرەنۋ كەرەك؟
مىسالى، فينليانديادا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم جۇيەسى 1980-جىلدارى قالىپتاسىپ، بۇگىندە الەمگە ۇلگى بولىپ وتىر. وندا ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار وقۋشىلاردى ەرتە جاستان انىقتاپ، ارنايى ماماندار مەن مەكتەپ قاۋىمداستىعى تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيدى. ءار مەكتەپتە تولىققاندى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قىزمەت بار.
ال جاپونيادا وقۋشىلارمەن جۇمىس ىستەيتىن ارنايى دايىندىقتان وتكەن اسسيستەنتتەر جۇيەسى جاقسى جولعا قويىلعان.
قازاقستان وسى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن ۇلگى الا وتىرىپ، ينستيتۋسيونالدى ۇيلەستىرۋدى ارتتىرۋى، اتا-انالارمەن تىعىز جۇمىس جۇرگىزۋى جانە كوپسالالى قولداۋ جۇيەسىن كەڭەيتۋى قاجەت.
ينكليۋزيا – بولاشاققا سالىنعان كوپىر
ينكليۋزيۆتى قوعام – بۇل تەك ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ ادامگەرشىلىك دەڭگەيىن كوتەرەتىن قاعيدات. ەرەكشە بالا – قوعامنان وقشاۋلانۋعا ەمەس، ءوز قابىلەتىن دامىتۋعا لايىق تۇلعا.
ينكليۋزيا ساياساتىن دامىتا وتىرىپ، قازاقستان تەك ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا عانا ەمەس، جالپى قوعامدا ادىلەتتىلىك پەن تەڭدىككە باستار جولدى قالىپتاستىرادى.
«بالانى قوعامعا بەيىمدەۋ ەمەس، قوعامدى بالاعا بەيىمدەۋ» – ينكليۋزيا فيلوسوفياسىنىڭ وزەگى وسى.
