2005 جىل. تۆ-دا ءجۋرناليسپىن. "التىن ساقا" مەن ساۋلەنىڭ "ءاقجۇنىسى" ءبىر بولمەدە وتىرادى. اقجۇنىسكە كەلەتىن حاتتا ەسەپ جوق. رەداكسياعا كۇن سايىن 100-گە جۋىق حات كەلەدى. ساۋلە ولاردى وقىپ ۇلگەرمەيدى. كەي كەزدەرى بىرنەشە قىز تاۋلىك بويى ۇيىقتاماي بۋما-بۋما حاتتاردى اشىپ وقىپ، مۇقيات سۇرىپتايدى. ءبىر كۇنى جۇمىسقا كەلسەم ۇستەلدە ىرىكتەلگەن حاتتار جاتىر ەكەن. ءبارى دە جىرتىلىپ اشىلعان. ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن كەي حاتتاردى وقىپ وتىرمىن. كوبى قايعىسى مەن مۇڭىن ايتىپ، ساۋلەگە سولاردى جارىققا شىعارىپ، جان جاراسىنىڭ جەڭىلدەۋىنە جاردەم سۇرايدى. ءبىر كەزدە سۇمدىق حاتتىڭ ۇستىنەن ءتۇستىم. ەسىمدە قالعان مازمۇنى بىلاي.
«قۇرمەتتى ءاقجۇنىس! سالاماتسىز با؟ مەن تۇركىستان قالاسىندا ۋنيۆەرسيتەتتە وقيتىن ستۋدەنت قىزبىن. (ۇمىتپاسام ول وتىرار اۋدانىنىڭ ءبىر اۋىلىنان كەلگەن) مەن ءبىرىنشى كۋرستى بىتىرگەن سوڭ كورشى اۋىلدىڭ ءبىر جىگىتى الىپ قاشتى. اتا-انام «تاعدىرىڭ وسى شىعار» دەپ ۇيگە قايتىپ اكەلمەدى. سول ۇيدە كەلىن بوپ قالدىم. ءبىراق مەنىڭ توزاققا بەرگىسىز ءومىرىم سول كۇننەن باستالدى. كۇيەۋىم دىم كورمەگەن جابايى. تاربيە كورمەگەن ناعىز تۇرپايعى تاعى دەرسىڭ. كۇندىز تاماق ءىشىپ، تۇنىمەن سەكسكە ماجبۇرلەگەننەن باسقانى بىلمەيدى. بارىنشا بارىنە كونىپ، جاقسى كەلىن اتانعىم كەلدى. شىداۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ول تەك بوقتاپ سويلەيتىن. كوپ ۇزاماي ءجون-جوسىقسىز سابايتىن بولدى. وعان دا ۇيرەنىپ قالعام. ءبىر كۇنى بولماشىعا اشۋلانىپ تەپكىلەپ تاستادى. بۇدان ءارى شىدامادىم. اجىراسىپ ۇيىمە كەلدىم. وقۋىمدى جالعاستىردىم. جاتاحقانادا تۇرىپ جاتتىم. كورىكتى قىز بولعاندىقتان ماعان قىرىندايتىن قازاق جىگىتتەرى كوپ ەدى.
ءبىراق جۇرەگىم ءبىر رەت شايلىعىپ قالعاندىقتان ەشبىرىنە كوڭىل بىلدىرمەدىم. كۇيەۋگە تيگەن سوڭ ءبارى دە وڭدىرماي سابايتىن سياقتى كورىندى. جاتاقحانادا ءبىر جۇڭگو جىگىتى تۇردى. ەسىمى ...... (دەپ قىتايشا جىگىتتىڭ اتىن تولىق جازعان.) كورشى تۇرعان سوڭ تانىسىپ ارالاستىم. ول ماعان سونداي ءىلتيپاتتى ەدى. مەنىڭ كوڭىلىم نە قالاپ تۇرسا سونى جازباي تانيتىن. كەي كەزدەرى ءبىر ىسكە ۇلگەرمەي جاتسام جاردەم قولىن سوزا قوياتىن. مەرەكە، مەيرامدا ءتۇرلى سىيلىقتار جاسايدى. وعان باۋىر باسىپ قالعانىم سونشا ءبىر كۇن كورمەسەم ساعىنىپ ىزدەيتىن بولدىم. وسىلايشا وڭاشا وتىرىپ سىرلاساتىن دا بولدىق. ول ەشقاشان اشۋلانۋدى بىلمەيتىن. كەيدە وتىرىك وكپەلەگەن بولامىن. ول سول كەزدە مەنىڭ كوڭىلىمدى تابۋ ءۇشىن بارىنە باراتىن. مۇنداي جىلى جۇرەكتى ناعىز جىگىتتى ومىرىمدە كورمەپپىن. اقىرىندا ءبىر بولمەدە بىرگە قوناتىن بولدىق. قۇشاقتاسىپ، ايمالاسىپ جاتتىق. ءبىر كۇنى مەن جىنىستىق قاتىناسقا بەرىلدىم. ونىمەن بولعان ءتۇنىم قاتتى ۇنادى. ول قازاق كۇيەۋىم سياقتى جابايى جولمەن جۇلمالامايتىن.
مەنى بارىنشا ايالاپ وتىرىپ، راقاتقا باتاتىن. وكىنىشكە وراي ونىڭ وقۋى ءبىتتى دە ەلىنە كەتتى. ءقازىر ونى ساعىنۋمەن، اڭساۋمەن كۇن كەشىپ ءجۇرمىن. ودان باسقاعا تۇرمىسقا شىققىم كەلمەيدى. قازاقستاندا كەلىن بوپ قالۋدان قاتتى قورقامىن. قۇرمەتتى، ساۋلە اپاي! سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم مىناۋ. ونىمەن قاتىناسقا بارعاندا ونىڭ جىنىس مۇشەسىنىڭ مۇسىلماندار سياقتى سۇندەتتەلمەگەنىن بايقادىم. بىزدە ونداي ادامدى كاپىر دەمەي مە، بىلۋىمشە؟ سودان بەرى مەنى ءبىر وي مازالايدى. «وسى مەن كاپىر اداممەن بىرگە بولدىم با، سوندا؟» دەگەن. وسىنىڭ جاۋابىن تاپپاي ميىم دال بولدى. ءسىز ەندى الماتىدا كوپ وقىمىستى اداممەن ارالاساسىز. سولاردان ءبىلىپ جاۋابىن جازىپ جىبەرىڭىزشى» دەپ حات اياقتالادى.
بۇل حات ەمەس، بومبا بولاتىن. سول كەزدە-اق بۇل ماسەلەدە باسقالاردان جەڭىلگەنىمىزدى ىشتەي مويىنداعام. ەندى قىزدىڭ حاتىنا تالداۋ جاسايىقشى. البەتتە، بۇل جەردە جۇڭگو جىگىتىنەن رىسار جاساۋعا بولمايدى. (بالكىم شىنىمەن دە رىسار شىعار) ول قۋلىقپەن دە سولاي جاسادى دەۋگە دە اقىڭىز بار. ياعني جىراقتا جۇرگەندە فيزيولوگيالىق مۇقتاجدىعىن وتەۋ ءۇشىن قازاق قىزىمەن بارىنشا سىپايى ارالاسىپ، جۇرەگىن جاۋلاپ الدى دا، كەرەگىنە پايدالاندى دەي سالايىق. اۋىلدان كەلگەن اڭقاۋ قىز سوعان ءتۇسىپ قالدى دەلىك. ءتىپتى قىزدىڭ حاتتى بانالنىي سۇراقپەن اياقتاۋىنا دا ءمان بەرمەي قويا سالايىق. ءبىراق سونىڭ وزىندە ءبىزدىڭ جۇرتتاعى ەر ازاماتتى تاربيەلەپ وسىرەتىن زيالى مەكتەپتىڭ جوقتىعى كورىنىپ تۇرعان جوق پا؟
«ونداي شىرىگەن جۇمىرتقا بىزگە كەرەك ەمەس. ولاردى ەلدەن الاستاۋ كەرەك» دەمەي تۇرا تۇرىڭىز. اۋەلى شىرىگەن جۇمىرتقانى انىقتاپ الۋ كەرەك. بۇلاردىڭ قايسىسى شىرىگەن جۇمىرتقا ءوزى؟ ۇيلەنبەستەن ەلىنە تايىپ تۇرعان جۇڭگو ما، جۇرەگىن الدىرىپ، قىتايدىڭ قۇشاعىنا قۇلاعان قازاق قىزى ما، قىزداي العان ايەلىن اياۋسىز تەپكىلەپ ۇيىنەن بەزدىرگەن ءبىزدىڭ جىگىت پە، الدە سول جابايى ۇلدى وسىرگەن اتا-انا ما؟ ەگەر الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزسە، قازاق جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ، اياۋسىز تەپكىنىڭ استىندا قالىپ، امالسىز باقىتسىز عۇمىر كەشىپ جاتقان قازاق قىزدارىن مىڭداپ تۇرىپ ساناۋعا بولادى. ولار وسى ازاپتان قۇتىلۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ەلگە كەلىن بوپ كەتۋگە دايىن.
جالپى قازاقستاندا ەر مەن ايەلدىڭ نازىك قاتىناسىنا قاتىستى ساۋات اشاتىن وقۋلىق تا جوق. مەكتەپتە بۇل جابىق تەما. ال، ۆۋز-دا بىلگەنىڭدى قىل. نەگىزى بۇل ماسەلەنى شەشۋمەن ۇكىمەت تە اينالىسۋى كەرەك. قالىڭ جۇرتتىڭ ساۋاتىن اشاتىن ارنايى باعدارلامالار، زەرتتەۋلەر بولۋ كەرەك ەدى. قوعامنىڭ قاي تۇسى اقساي باستادى، سوعان وراي دەرەۋ جوندەۋ جوبالارى قولعا الىنۋى كەرەك. ەگەر «مۇنداي ماسەلەنى اتا-انا عانا شەشەدى. بۇل وتباسىنىڭ ىشكى پروبلەماسى» دەسەك ۇكىمەتتىڭ، ءبىلىم سالاسىنىڭ نە كەرەگى بار؟ مادەنيەت مينيسترلىگى حالىقتىڭ مادەني ساپاسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن قۇرىلعان شىعار؟ بۇل پروبلەمانى شەشۋدە تۆ ارنالار وتە قاتتى ىقپال ەتەدى. ءبىراق بىزدەگى تۆ ارنالار سايقىمازاق شوۋلارمەن تولىپ كەتتى. بۇل ماعىناسىز شوۋلار شارۋاسى بىتۋگە اينالعان قازاق جاستارىن سوڭىنا دەيىن تۇرماستاي ەتىپ رۋحاني تۇرعىدا ۇرىپ ولتىرۋگە كىرىسكەندەي كورىنەدى.
كەي كەزدەرى باتىستا وسى ماسەلەگە وراي تۇراقتى تۇردە شىعىپ تۇراتىن عىلىمي ەڭبەكتەردى كورگەندە ءىشىم ۋداي اشيدى. ولار «نە ىستەسە ءسۇيىپ قوسىلعان ەكى ادامنىڭ ماحابباتى ۇزاق ساقتالادى؟» دەگەن تەمانى زەرتتەۋدەن ءبىر شارشامايدى عوي. ءبىر عانا گەرري چەپمەننىڭ «ماحابباتتىڭ بەس ءتىلى» اتتى ەڭبەگى نەگە تۇرادى؟! از جىلدا الەمنىڭ 36 تىلىنە اۋدارىلىپ، ميلليونداپ ساتىلىپ جاتىر. رەسەي ونى دەرەۋ ورىس تىلىنە اۋداردى. ءقازىر اعىلشىن تىلىنە جەتىك قازاق جاستارى وتە كوپ. بولاشاقپەن اقش پەن انگلياعا نەشەسى كەتىپ جاتىر. سولار وسى ءىستى قولعا السا عوي دەپ ارمانداپ كەتەم. ياعني ۇلتتىڭ ساپاسىن كوتەرەتىن ەڭبەكتەردى اۋدارۋعا نەمەسە سولارعا قاراپ قازاقشاسىن جاساپ الۋعا بولادى.
وسىدان ءۇش جىل بۇرىن شەتەلگە ءۇش ايعا وقۋعا بارعام. ءبىر كۇنى «پالەنشە دەگەن اقش عالىمى وتباسىلىق ءومىر تۋرالى عىلىمي ەڭبەگىن تانىستىرادى. قاتىسام دەگەنگە ەسىك اشىق» دەگەن حابارلاندىرۋدى كوزىم شالدى. كەشكە پرەزەنتاسياعا باردىم. كىتاپتىڭ اتى ۇمىتپاسام «50+50». ەر مەن ايەل وتباسى مىندەتىن تەڭدەي ەتىپ ءبولىپ السىن دەگەنى عوي.
شارا باستالدى. 45-تەر شاماسىنداعى قارا ءناسىلدى ايەل ادام اۋزى اۋزىنا جۇقپاي ءبىر جارىم ساعات لەكسيا وقىدى. وتباسىنداعى بۇكىل ماسەلەنى ەر مەن ايەل تەڭدەي ەتىپ ءبولىپ العاندا سەميانىڭ قالاي گۇلدەپ، قالاي وركەندەيتىنى تۋرالى نەشە ءتۇرلى دالەلىن ايتىپ جاتىر. ءبىر كەزدە اۋديتوريا سۇراقتى جاڭبىرشا جاۋدىردى. اناۋ ءبارىن ساتىرلاتىپ شاعىپ تۇر. ۇيدەگى مايدا-شۇيدە، ۇساق-تۇيەك شارۋانى دا ەكى جاق ءبولىپ الىپ، تەڭدەي اتقارعاندا بالا-شاعانىڭ دا وقۋدا وزات بولۋىنا وڭىنان ىقپال ەتەدى دەپ نەشە ءتۇرلى گرافيكتەر كورسەتتى. عالىم ايەل اقش-تى عانا ەمەس، الەمنىڭ بىرنەشە ەلدەرىن ارالاپ، مىڭداعان شاڭىراقتى ءسۇزىپ شىققان. ولاردىڭ بالا-شاعاسىنىڭ مەكتەپتەگى تابەلدەرىنە دەيىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الىپتى.
لەكسيانىڭ سوڭىندا ءبىر قىز «زەرتتەۋدى قاتىرىپسىز. ءوزىڭىزدىڭ وتباسىڭىز بار ما؟ كۇيەۋىڭىزگە، بالا شاعاڭىزعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟» دەدى. بۇل سۇراق قويىلعاندا اۆتوردىڭ كوزى جايناپ شىعا كەلدى. باقىتتى كۇيەۋى مەن وقۋدا وزات ەكى (بالكىم ۇشەۋ، انىعى ەسىمدە جوق) ۇلىن ايتىپ ءبىراز ماقتانىپ تا الدى. پرەزەنتاسيا بىتكەن سوڭ ەلدىڭ ءبارى كىتاپتى تالاسا تارماسا ساتىپ الىپ جاتتى.
1989 جىلى اقمولادا تۇراتىن اپكەم مەن جەزدەمە بولەم ەكەۋمىز قىدىرىپ بارعانبىز. ول كەزدە 15-تەگى بوزبالامىز. ءبىر كۇنى تۇستە اپكەم بولەم ەكەۋمىزگە كەلدى دە:
- تۇسكى اسقا بورشش پىسىرەم. مىنا كاپۋستانى تۋراڭدار، - دەدى. ءبىز:
- ءوي، كاپۋستا تۋراۋدى بىلمەيمىز. ۇلدار تاماق ىستەمەيدى عوي، - دەدىك.
اپكەم شارت ەتە قالدى:
- وسى نە ءسوز؟ جاستارىڭ 15-تەن استى، الىگە دەيىن كاپۋستا تۋراي المايسىڭدار. ەرتەڭ قاتىن الساڭدار ون جىلدا كۇڭ قىلاتىن شىعارسىڭدار؟ قاشان سەندەر ايەلدىڭ جۇمىسىن ءبولىسۋدى ۇيرەنەسىڭدەر؟
- ءبىز ايەل ەمەسپىز عوي. تاماقتى ايەلدەر پىسىرەدى. كەلىنشەكتى نە ءۇشىن الامىز؟ – دەيمىز ءبىز وزەۋرەپ.
- مىنە ادام وسىلاي نادان بولادى! سەندەر كۇڭ ەمەس، كەلىنشەك الاسىڭدار. انا ۇلكەن اعالارىڭنەن نەگە ۇلگى المايسىڭدار؟ داركەن جەڭگەلەرىڭ نە ىستەسە دە، بىلدەي ۆراچ اعالارىڭ دەرەۋ كومەك قولىن سوزىپ تۇرادى. سونىڭ ارقاسىندا جەڭگەلەرىڭ قاشان كورسەڭ جايناپ جۇرەدى. مىنا تۇرلەرىڭمەن سەندەردىڭ قاتىندارىڭ 40-قا جەتپەي كەمپىر بولادى،-دەپ ءبىرتالاي نارسە ايتىپ تاستادى.
ءقازىر قاراپ وتىرسام ادام دەگەن وسىلاي قالىپتاسادى ەكەن اۋ.
وسىدان ەكى اي بۇرىن ءبىر كلاستاسىم سۇندەت توي دەپ شاشىلدى. جول ءتۇسىپ تويىنا باردىم. جورا-جولداستارمەن ءبىر ۇستەلدە وتىرمىز. اراق اعىل-تەگىل. ءبىراق جىگىتتەردىڭ ەشقايسىسى اراق ءىشىپ وتىرعان جوق. سەبەبى ءبارى ينۆاليد بولعان. ەسكەرسەڭىز، جاستارى 42-43-تە. ءبارىنىڭ دەنساۋلىعى تىنعان. تۇردەن ءتۇر قالماعان. ىشىمنەن «وسىعان دا شۇكىر. اراقتى قويىپتى قايتا» دەپ ءسۇيسىنىپ وتىرمىن. ءبىراق مۇنداي كوڭىل-كۇي ۇزاققا سوزىلمادى. سەبەبى اراق ءىشىپ، ماس بولىپ بيلەۋگە ەندى ايەلدەرى كوشىپتى. كەلىنشەكتەرى اراقتى ءسىمىرىپ وتىر. ەكى بەتتەرى قىپ-قىزىل. جىرقىلداپ ءجون-جوسىقسىز كۇلە بەرەدى. ءبىراز قىزىپ العان سوڭ كەلىنشەكتەر باسقالارمەن سوعىستىرىپ ىشەمىز دەدى دە كورشى ۇستەلدەردى تەڭسەلە باسىپ ارالاپ كەتتى. ءار تانىسىنا ءبىر بارىپ «مەنىمەن سوعىستىرىپ ىشپەيسىڭ بە؟» دەپ تىقىلداپ تۇرىپ الادى. انالار سوعىستىرىپ قاعىپ سالادى. تويدا اتاسى، ەنەسى، اكەسى، شەشەسى ءبارى ارالاسىپ بىرگە بيلەپ ءجۇر. كىم كىنالى ەكەنىن ۇقپايسىڭ. ايەلدەرىندە تويدان باسقا قىزىق قالماعان. ماعىناسىز قارابايىر تۇرمىستان ءبىر ساتكە بولسىن قۇتىلىپ، ىشىندەگى پارىن شىعاراتىن جالعىز قۇتقارۋشى مەكەنى – تويحانا بولىپ قالعان. نازار اۋدارىڭىز! بۇل وقيعا قايماعى بۇزىلماعان قالىڭ قازاقتىڭ ءوڭىرى سانالاتىن مەنىڭ اۋىلىمدا بولىپ جاتىر. ەندى وسىنداي ايانىشتى حالدە وتىرىپ نەمەن كۇرەسۋگە بولادى؟ كىمگە بارىپ اقىل ايتاسىڭ؟ قالاعا بارىپ كوزى اشىلىپ، بوي جەتىپ، ابدەن ءپىسىپ جەتىلگەن قازاق قىزدارى دا تابيعاتتىڭ تالابىمەن تۇرمىسقا شىققىسى كەلەدى. تابىلسا، ارينە ەلدەگى باقىتىنا قوسىلعىسى كەلەدى. ءبىراق ولار تابىلماي تۇر عوي. بالا تۋىپ انا بولعىسى كەلەتىن ينستينكت ىشتەن ءبارىن بۇراپ جاتىر. ىشتەن شىعاتىن وسىنشاما تەگەۋرىندى قۋاتتى قۇر قارعىسپەن ياكي بولماسا جالاڭ ۇرانمەن توقتاتىپ قويۋ مۇمكىن بە ءوزى؟ ۇكىمەتتەن قايران جوعىن بىلگەن سوڭ امال جوق اركىم وزىنە جانە ءوزىنىڭ بالاسىنا بەكەم بولسىن دەگەنگە قايتا اينالىپ كەلەمىز. ءبىراق ول امال تەڭىن تاپپاي تەڭسەلىپ جۇرگەن قالىڭ قازاق قىزدارىن قۇتقارا الا ما؟
P.S: كەشە كەشكە كەلىنشەگىم اسۇيدەگى تاۋ بوپ ءۇيىلىپ جاتقان ىدىس-اياقتى كورسەتتى دە «مىنالاردى فەيريمەن جۋىپ بەرەسىڭ بە؟ مەن ۇلگەرە الماي جاتىرمىن. بالالاردىڭ ساباعىن قاراپ، سوسىن مەكتەپكە كيەتىن كيىمدەرىن ۇتىكتەۋىم كەرەك. ودان كەيىن ءۇيدى جيناپ الماسام شاشىلىپ كەتتى... ونىڭ ۇستىنە حيميا تيسە قولىمنىڭ تەرىسى جارىلىپ كەتەدى» دەدى. مەن ساسقام جوق. 50+50 دەدىم دە بۇكىل ىدىستى 20 مينۋتتا شوكولاد قىلىپ شايىپ بەردىم. جارقىراپ، جايناپ تۇرعان ىدىساياقتى كورگەن كەزدە كەلىنشەگىم ماعان قايتادان عاشىق بوپ قالدى. وسىلايشا 22 جاستاعى رومانتيكاعا قايتا ورالدىق. ال سەندەر بولساڭدار اسۇيدەگى ىدىس-اياقتان قاشاسىڭدار، جىگىتتەر!!! قارتايعاندا رومانتيكا اسۇيدەن باستالادى...
سانجار كەرىمبايدىڭ فەيسبۋكتاعى پاراقشاسىنان الىندى
