ورتا ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندى الىسقا ۇزاتقىسى كەلمەيتىن كرەمل قازاقتانۋ پروسەسىنە قالاي تەجەۋ سالارىن بىلمەي داعدارۋدا. وتىز جىلدا وسىپ-ونگەن ۇرپاق نامازدى ماسكەۋگە قاراپ وقيتىن الدىڭعى بۋىنعا قاراعاندا سالت-ساناسى ازات. ولار ورىس ءتىلىن مىسە تۇتپايدى. ورىس الەمىنىڭ ونە-بويىنان مۇڭكىپ تۇرعان اگرەسسيا مەن پروپوگاندادان جيرەنەدى.
اقش، باتىسقا ۇمتىلاتىن كەيىنگى بۋىن ءۇشىن قازىرگى رەسەيدىڭ قۇندىلىقتارى ورتا عاسىردىڭ يدەولوگياسى ىسپەتتەس، تىم تۇرپايى، تىم جات. كرەملدى الاڭداتىپ وتىرعان دا وسى جايت.
ءورىستىلدى كەڭىستىكتىڭ تىنىسى تارىلىپ، ورىسشادان ماقۇرىم اۋديتوريانىڭ قالىپتاسىپ جاتقانى ماسكەۋ ءۇشىن ءقاۋىپتى تەندەنسيا.
سودان دا بولار ورىستىڭ ورتاسىنا كەتىپ، تانىمال اتانعان قازاقتاردى ساياسي ساۋداعا سالۋدا.
...
ماسەلەنكي كرەملگە قاراستى قارجى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى گيەۆورگ ميرزاياننىڭ ايتۋىنشا رەسەيلىك شوۋ-بيزنەستە اتاعى شىققان نۇرلان سابىروۆ، ءادىل جالەلوۆ سەكىلدى انشى-ارتىستەر ءورىستىلدى نارىقتىڭ ءتول ءونىمى. ءورىستىلدى ورتاسىز ولاردىڭ تانىمال اتانۋى نەعايبىل ەدى.
البەتتە مۇنىسى راس. وتاندىق شوۋ-بيزنەستە، قايرات نۇرتاس پەن تورەعاليدىڭ ورتاسىندا بۇل ەكەۋىنىڭ تاسادا قالارى اپ-انىق ەدى. جوق، تالانتىنىڭ كەمدىگىنەن ەمەس، ءورىستىلدى كەڭىستىكتىڭ اياسى تارىلىپ، ورىسشا تىڭدايتىن اۋديتوريانىڭ كەمىپ جاتقانىنان دەپ ۇعىنۋ كەرەك.
ءقازاقتىلدى اۋديتوريا ىلگەرىدەگى ەكەۋگە مۇحتاج ەمەس، ولاردىڭ كەتىسىن دە ەشكىم اڭعارعان جوق. اشىعىن ايتقاندا، بۇلار ءورىس ىزدەپ كەتتى، وزدەرى ءۇشىن كەتتى…
الايدا ميرزويان مىرزانىڭ مۇنىمەن كەلىسكىسى جوق. ورىس ءتىلى قازاقتىڭ تالانتىن تانىمال ەتەتىن، ەشبىر بالاماسى جوق، ەشكىمگە دەس بەرمەيتىن نارىق دەپ ەسەپتەيدى.
“ورىسشا سويلەيتىن 300 ميلليون ادام بار. ويلاپ قاراڭىزشى، ءبىزدىڭ اۋديتوريا تەلەگەي تەڭىز. قازاقستاندا وسىنى ۇعىنباي، ورىس تىلىنە قارسى شىعىپ جۇرگەن قاۋىمنىڭ تانىمىنا تاڭىم بار. ورىسشا بىلمەيتىن تالانتتىڭ ءورىسى تارىلادى، رەسەيدىڭ نارىعىنا شىعا الماي، وپىق جەيدى…”، – دەيدى ول.
…
ەرتەڭىن ويلايتىن ەل ورىس تىلىنە الابوتەن كوڭىل ءبولۋى كەرەك. ونسىز ءوسۋ دە، دامۋ دا جوق، تەك تۇرالاۋ. ورىس ءتىلى تالاي تالانتتىڭ توماعاسىن سىپىراتىن ترامپلين. ودان بۇرىن كول-كوسىر كاپيتال، ساتىپ الۋ قابىلەتى قالىپتاسقان قاۋقارلى اۋديتوريا.
ءسوي دەگەن ميرزايان مىرزا بالاسىن ورىسشا وقىتقان قازاق، سانالى قازاق دەپ سانايدى.
ايتۋىنشا قازاقستاننىڭ ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋىندە ۇلكەن ءمان بار. بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ ورىس الەمىنىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىن بىلدىرەدى، ورىس ءتىلىنىڭ پارقىن تۇسىنەتىنىمىزدى اڭعارتادى.
وسى ارقىلى رەسەي پروپاگانداسىنىڭ كەزەكتى پورسياسىن اقپاراتتىق شەكاراسى اشىق-شاشىق جاتقان قازاقستانعا قوتارا سالعان ميرزايان مىرزا مۇنىسىنا مارقايىپ وتىرعانىن جاسىرمايدى.
“90-شى جىلداردىڭ توپالاڭىندا ورىس تىلىنەن جيرەنۋ قالىپتى دۇنيە رەتىندە قابىلداندى. ەل ەيفورياعا بەرىلىپ كەتتى. ورتا ازيادا وزبەكتەر مەن قازاقتاردىڭ قارقىنى كۇشتى ەدى. وزبەك جاستارى ۇستازداردىڭ ورىسشا ءدارىس وقۋىنا قارسى شىقتى. قازاقتار دا قالىس قالعان جوق. ورىس الەمىنەن ىرگەنى اۋلاق سالۋ كەرەك دەيتىن اۋديتوريا قالىپتاستى. بۇل اۋديتوريا كوبەيمەسە، ازايماي وتىر. ءقازىر ورىسشانى قويا تۇرىپ، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۇگىتتەپ جاتىر. كرەملدىڭ ىقپالىنان شىعۋ ءۇشىن تۇرىكتەرمەن تىزە قوسۋعا، باتىسپەن اۋىز جالاسۋعا ءازىر. ءبارىبىر الىسقا ۇزاي المايدى…”، – دەيدى ميرزايان.
…
سەبەبى سانانى تۇرمىس بيلەيدى. ۇلت دەپ ۇرانداتقاندار حالىقتىڭ قارنىن تويعىزا الار قاۋقاردا ەمەس. ورتا ازيانىڭ حالقى جۇمىسسىز ءجۇر. ءبىر كەزدەرى رەسەيدەن تەرىس اينالعانداي بولعان وزبەكتەر پەن قىرعىزدار ورىستىڭ كوشەسىن سىپىرىپ، كارىزىن جوندەپ كۇنەلتۋدە.
“ورتا ازيادان كەلگەن جۇزدەگەن، مىڭداعان ميگرانت رەسەي نارىعىنان ءناپاقا تاۋىپ ءجۇر”، – دەيدى ساراپشى.
تۇسىنگەنىمىز، ميرزايان مىسال ەتكەن نۇرلان سابىروۆ پەن ءادىل جالەلوۆ جانە تاعى دا باسقا قازاقستاندىق انشى-ارتىستەردىڭ ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەپ كەلگەن قارا جۇمىسشىلاردان ەش ارتىقشىلىعى جوق. مۇنى اشىپ ايتپاسا دا، ءسوز اۋانىنان انىق اڭعاردىق.
ورىس ءتىلىنىڭ ىقپالىن كەڭەيتۋ ارقىلى ورتا ازيانى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعىسى كەلەتىن كرەمل بۇل ويىن ميرزاياننىڭ اۋزىمەن ايتقىزىپتى. ميلليونداعان ميگرانتتىڭ رەسەيدەن “پانا تاپقانىن” بۇلداپ، رەسەي بولماعاندا ورتا ازيا بۇراتىلىپ، اش-جالاڭاش قالار ەدى دەگەنگە مەڭزەگەن ەكەن.
ساراپشىنىڭ مالىمەتىنشە بىلتىر وزبەك ميگرانتتارى ۇيلەرىنە 913 ملن دوللار اۋدارعان. ال تاجىك جۇمىسشىلارى 350 ملن دوللارعا جەتەقابىل قاراجاتتى ەلدەگى اعايىن-تۋىسىنا جونەلتكەن.
“ءادىل مەن نۇرلان؟ 90-شى جىلدارى ومىرگە كەلگەن قازاق جاستارىنىڭ كوپشىلىگى بۇل ەكەۋىندەي ەمەس، ورىسشاسى ولقى. شالا-پۇلا سويلەيدى.
ءورىستىلدى نارىقتا تانىلۋدىڭ باسى شارتى – ورىسشا تازا سويلەۋ. ونسىز ءبىزدىڭ كەڭىستىككە كىرە المايسىڭ. ساعان جوعارى جالاقى تولەنبەيدى. ءتىپتى داياشى بولاتىن دارمەنىڭ جوق. كۇندەلىكتى تۇرمىستا اياققا وراتىلاتىن تىلدىك فاكتور قانشاما”، – دەيدى كەيىنگى قازاقتاردىڭ ورىس ءتىلىن كەرەك ەتپەيتىنىنە قىنجىلعان كرەمل ساراپشىسى.
…
ميرزاياننىڭ پىكىرىنشە ورتا ازيانىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ورىس تىلىنەن تۇبەگەيلى باس تارتىپ، ورىس الەمىمەن قاتىناستى شورت ۇزەتىن شاماسى جوق. كەرىسىنشە ورىس تىلىنە ورالۋ پروسەسى باستالۋى مۇمكىن.
ميگرانتتار ماسەلەسىندە كرەملگە بايلانىپ قالعان وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستان سەكىلدى ەلدەر ورىس تىلىنە قايتا كوڭىل بولۋدە. رەسەي استاناسىندا ايالداپ قالعان قارا جۇمىسشىلار ۇل - قىزدارىن ورىس مەكتەبىنە بەرۋدە. بۇلاردىڭ باسىنا تۋعان كۇن قازاققا دا كەلەدى دەپ بولجايدى ميرزايان مىرزا.
“قىرعىزستاندا بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرگىسى كەلەتىن اتا-انالار ۇزىنسونار كەزەكتە تۇر. وزبەكستاندا ورىسشا وقىتاتىن ۇستازدار جەتىسپەۋدە. تۇركمەنستاندا ورىسشا وقيتىن بالانىڭ ورنى بولەك. وعان ايرىقشا ستاتۋس بەرىلگەن. اتا-انالار بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى تولەيدى. 30 مىڭعا جۋىق تاجىك جاستارى رەسەي جوو-لارىندا ءبىلىم الۋدا”، – دەيدى ول.
ءسوي دەگەن ميرزايان كرەملدىڭ ورىس ءتىلىنىڭ قۇلاشىن كەڭەيتۋگە قاتىستى ۇلى جوسپارى جۇزەگە اسارىنا كامىل سەنىمدى. “رەسەيگە وقۋ ىزدەپ كەلگەن ورتا ازيا جاستارىن فيلفاككا ءتۇسىرۋ قاجەت. ورىس ءتىلى ءمۇعالىمى اتانىپ، ەلىندە ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەسىن. جاردەمدەسەيىك…”، – دەيدى.
…
ءانشى-ارتىستىڭ ەميگراسياسى شوۋ-بيزنەس ءۇشىن كوز ۇيرەنگەن قالىپتى ءۇردىس. كرەملدىڭ جاعدايىندا بۇل كەزەكتى اقپاراتتىق پروپاگانداعا ازىق بولاتىن ارزانقول ناۋقان. وتاندىق ءورىستىلدى ونەر وكىلدەرىنىڭ رەسەيگە ۇمتىلۋى، سول جاقتىڭ شوۋ-بيزنەسىمەن قان-جىنى ارالاسىپ، اتاعى شىعۋى ورىس ءتىلىنىڭ ۇلىلىعىن بىلدىرمەيدى. كەرىسىنشە قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ ءورىسى تارىلىپ، ورىسشا كونتەنتكە سۇرانىستىڭ تومەندەپ جاتقانىن اڭعارتسا كەرەك. ەلىمىزدەگى ءورىستىلدى ونەر وكىلدەرىنىڭ اقىرعى ايالداماسى – رەسەي.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
https://dalanews.kz/del-qazir/86958-ardager-yenergetik-akhmetkarim-qurman
