– ەلىمىزدەگى باعالاۋ قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋ جانە دامۋ تاريحى. باعالاۋشى ماماندىعىنىڭ كاسىبي قىزمەت سۋبەكتىسى رەتىندەگى ءرولى قانداي؟
– قازاقستاندا باعالاۋ قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى 1995 جىلى وبلىس پەن قالالىق دەڭگەيدەگى جىلجىمايتىن مۇلىكتى باعالاۋ جانە تىركەۋ باسقارماسىنىڭ قۇرىلۋىنان باستالادى.
1997 جىلى ق ر ءادiلەت مينيسترلiگiنiڭ جىلجىمايتىن ءمۇلiكتi جانە زاڭدى تۇلعالاردى تiركەۋ ءجونiندەگi اگەنتتiگi قۇرىلىپ، ونىڭ باستى قىزمەتى مەن مiندەتتەرiنە جىلجىمايتىن ءمۇلiكتi باعالاۋ جاتتى. كەيىننەن جىلجىمايتىن مۇلىكتى باعالاۋ جانە تىركەۋ باسقارماسى «ق ر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ جىلجىمايتىن مۇلىكتى جانە زاڭدى تۇلعالاردى تىركەۋ اگەنتتىگىنىڭ جىلجىمايتىن مۇلىك جونىندەگى ورتالىعى» مەملەكەتتىك كاسىپورنى بولىپ قايتا قۇرىلدى.
باعالاۋشى ماماندىعىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، 1997 جىلى ق ر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگi باعالاۋشىعا قويىلاتىن بiلiكتiلiك تالاپتارىن بەكiتكەن بولاتىن. وسىلايشا وسى كاسiپكە ەرەكشە مارتەبە بەرىلدi. ەل ومىرىندەگى جاڭا وزگەرىستەر مەن نارىقتىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا سايكەس، 2000 جىلعى 30 قاراشادا «ق ر باعالاۋ قىزمەتى تۋرالى» زاڭى قابىلدانىپ، ەلىمىزدەگى باعالاۋ قىزمەتى زاڭنامالىق تۇرعىدا ءوز قۇقىعىن الدى. باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان ق ر ادىلەت مينيسترلىگى.
جوعارى بىلىكتى مامانداردى دايارلايتىن ينستيتۋتتار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتتەرىنىڭ وقۋ باعدارلاماسىنىڭ تىزبەسىندە سالالار بويىنشا «باعالاۋ» ماماندىعى پايدا بولىپ، قازاقستاننىڭ ەكونوميكا سەكتورىندا جاڭا باعىت قالىپتاسادى.
2005 جىلعا قاراي بەلسەندى يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ جانە تۇتاستاي العاندا بانك سەكتورىن دامىتۋ پروسەسى باستالعانىن ەسكەرىپ، باعالاۋشى كاسىبىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى ۋاقتىلى جانە وزەكتى بولدى. باعالاۋشى قىزمەتىنىڭ جۇمىسى: شىعاراتىن قۇجات، باعالاۋ تۋرالى ەسەپ، قارىز قاراجاتىن بەرۋ ءۇشىن بانك جانە كرەديت مەكەمەلەرىنىڭ شەشىمدەرىن قالىپتاستىرۋ نەگىزىندە جۇرگىزىلدى، بۇل تيىسىنشە نارىقتىق ەكونوميكانىڭ دەربەس جانە ماڭىزدى ينستيتۋتى رەتىندەگى ماماندىقتىڭ ودان ءارى دامۋىن وزەكتەندىردى.
2018 جىلى ءوزىن-وزى رەتتەۋگە كوشۋ بويىنشا باعالاۋ قىزمەتى كاسىبي سالاداعى ءبىرىنشى قارلىعاش بولدى، 2018 جىلعى 10 قاڭتارداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى باعالاۋ قىزمەتى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا زاڭى قابىلدانعاننان كەيىن جانە زاڭدا بەكىتىلگەن جاڭا تالاپتار مەن تەتىكتەردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ەلەۋلى «پروبلەمالارعا» تاپ بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى مينيسترلىگى باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان بولدى.
بۇل وزگەرىستەر باعالاۋشىلاردىڭ كاسىبي قىزمەتىنە مەملەكەتتىك ارالاسۋدى شەكتەۋگە جانە تۇتاستاي العاندا ءوزىن-وزى رەتتەۋدى دامىتۋعا، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن، باعالاۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋعا، باعالاۋ قىزمەتى سۋبەكتىلەرىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا، باعالاۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا جانە باعالاۋ قىزمەتىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلتىرۋگە باعىتتالعان.
– باعالاۋ قىزمەتىنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا مەملەكەت تاراپىنان شارالار قاراستىرىلعان با؟ ءوزىن-وزى رەتتەۋدىڭ تۇتاستاي باعالاۋ ينستيتۋتىنىڭ دامۋىنا اسەرى قانداي؟
– بۇدان بۇرىن ايتىلعانداي، 2018 جىلى باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنا ەنگىزىلگەن ءوزىن-وزى رەتتەۋ – قازاقستانداعى باعالاۋ قىزمەتىن دامىتۋدىڭ جاڭا كەزەڭى بولدى.
باعالاۋ قىزمەتى نارىقتىق جۇيەگە تىكەلەي ىقپال ەتەتىن ەكونوميكانىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان سالالارىنىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، كاسىپكەرلىك جانە كاسىبي قىزمەت جۇيەسىندە ماڭىزدى رولگە يە بولۋدا.
باعالاۋشىلار پالاتالارىنىڭ قاتىسۋىمەن باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان باعالاۋ ستاندارتتارىن، قاعيدالارىن بەكىتۋ، ءوزىن-وزى رەتتەيتىن ۇيىمداردىڭ ءتىزىلىمىن جۇرگىزۋ، باعالاۋشىلار پالاتالارىنا ءوز مۇشەلەرىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا وكىلەتتىكتەر بەرۋ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جانە ت.ب. نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا قولداۋ كورسەتەدى.
ءوزىن-وزى رەتتەۋدى ەنگىزۋمەن باعالاۋشىلار پالاتالارى سالا ءۇشىن كادرلار دايارلاۋ جانە ونى جەتىلدىرۋ بويىنشا وقىتۋ، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ، ساپانى باقىلاۋ جانە ت.ب. ساياساتتى ءوز بەتىنشە جۇرگىزە باستادى.
ءقازىر باعالاۋشى دەپ باعالاۋشىلار پالاتالارىنىڭ ءبىرىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن جانە «باعالاۋشى» بىلىكتىلىگىن راستايتىن كۋالىگى بار جەكە تۇلعا تانىلادى.
ءبىزدىڭ باعالاۋشىلارىمىز بىلىكتىلىگىن ۇزدىكسىز ارتتىرۋدا جانە ءبىز دە ونى تالاپ ەتەمىز. قازاقستاندىق باعالاۋشىلار پالاتالارى گرۋزيا، ارمەنيا، بەلورۋسسيا، وزبەكستان، رەسەي جانە ت.ب. ەلدىڭ تانىمال ماماندارىن، عالىمدارىن ءدارىس وقۋعا شاقىرادى.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا 4 باعالاۋشىلار پالاتاسى تىركەلگەن.
زاڭنامانى، ەتيكالىق نورمالاردى ساقتاۋ بويىنشا باعالاۋشىلاردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى فۋنكسيالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن باعالاۋشىلار پالاتالارىنا كاسىبي قوعامداستىق ىشىندە تۋىندايتىن قاقتىعىستاردى ءوز بەتىنشە شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءارتۇرلى ىقپال ەتۋ جانە رەتتەۋ قۇرالدارىن قالىپتاستىرۋعا قۇقىق بەرىلدى.
ءوزىن-وزى رەتتەۋ ينستيتۋتى جۇمىستا جاڭا فورماتتاردى ەنگىزۋ، كاسىبي ماسەلەلەردى شەشۋدە جاڭا كوزقاراستار قالىپتاستىرۋ، سونداي-اق مەملەكەت پەن كاسىبي بىرلەستىك اراسىندا ارىپتەستىك پلاتفورماسىن قۇرۋ مۇمكىندىكتەرىن بەرە وتىرىپ، باعالاۋ سالاسىن دامىتۋعا جانە جەتىلدىرۋگە وڭ ىقپال ەتەدى.
– ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا (ەاەو)، تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا، شانحاي دوستاستىق ۇيىمىنا (شوس) جانە ت.ب. ينتەگراسيالىق ماسەلەلەردى دامىتۋدى ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىندە قازاقستاننىڭ باعالاۋشىلارى شەتەلدىك باعالاۋشىلارمەن لايىقتى باسەكەلەسۋگە دايىن دەپ ايتۋعا بولا ما؟ قازاقستاندىق باعالاۋشىلاردىڭ حالىقارالىق جوبالارعا قاتىسۋ جيىلىگى قانداي؟
– ارينە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىنىڭ دامۋى باعالاۋ قىزمەتىنە دە اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز.
كوپتەگەن ارىپتەستەرىمىز: كورولدىك سيۋرۆەيەرلەر قوعامداستىعى RICS، ەۋروپالىق باعالاۋشىلار قاۋىمداستىعى توبى (TeGOVA)، امەريكاندىق باعالاۋشىلار قوعامى (ASA) جانە ت.ب. حالىقارالىق كاسىبي ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى جانە باعالاۋ بويىنشا حالىقارالىق جوبالارعا ۇنەمى قاتىسادى. ءبىزدىڭ باعالاۋشىلار حالىقارالىق الاڭداردا وزدەرىن لايىقتى كورسەتىپ، قوعامدا جوعارى سەنىمگە يە بولۋدا.
الەمدە بولىپ جاتقان وزگەرىستەر، بيزنەس-الاڭداردىڭ جاڭا سەكتورلارىن قالىپتاستىرۋ، نارىقتىڭ ءىرى ويىنشىلارىن ازياعا، افريكاعا، لاتىن امەريكاسى ەلدەرىنە باعدارلاۋ ۇردىسىنە ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا، سونىڭ ىشىندە باعالاۋدا. ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى كوپىر بولىپ تابىلاتىن، ەجەلگى تۇركى تامىرى بار جانە ەگەمەن حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە قالىپتاسقان ەل رەتىندە ءبىز، ءسوزسىز، بەلسەندى قاتىسۋىمىز كەرەك ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
– ءسىز قازاقستانداعى باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى بىردەن-بىر ءىرى كاسىبي بىرلەستىكتىڭ جەتەكشىسى رەتىندە ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمى باعالاۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى حالىقارالىق فورۋمىن ۇيىمداستىرۋشىسى بولىپ تابىلاسىز. وسى ءىس-شاراعا جان-جاقتى توقتالىپ وتسەڭىز. ونىڭ كاسىبي سالا مەن جالپى قوعام ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟
– ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمى باعالاۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى حالىقارالىق فورۋمى – بۇل ىسكەرلىك ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ، ونىڭ ىشىندە باعالاۋ قىزمەتىندە دە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە جانە كەڭىنەن دامىتۋعا باعىتتالعان ءىس-شارا. تۇركى الەمىنىڭ تاريحي جانە مادەني مۇراسىن جانە تۇركى مەملەكەتتەرىمەن ىنتىماقتاستىق قاتىناستىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرە وتىرىپ، تۇركى مەملەكەتتەرى باعالاۋشى پالاتالارىنىڭ تىعىز جانە ۇيلەستىرىلگەن ءوزارا ءىس-قيمىلى تۋرالى پىكىرگە كەلدىك.
بۇل فورۋم 2023 جىلعى 01-03 ماۋسىم ارالىعىندا قاسيەتتى تۇركىستان قالاسىندا وتكىزىلەدى. تۇركىستان قالاسى كەزدەيسوق تاڭدالماعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق. توقايەۆ 2021 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وتكەن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ بەيرەسمي سامميتىندە تۇركىستان قالاسىن تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى رەتىندە رەسمي تۇردە جاريالاعانى بارشاعا ءمالىم. سوندىقتان دا ءبىز فورۋمدى كيەلى قالانىڭ تاريحي ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، قاسيەتتى تۇركىستاندا ونىڭ ۇلى مۇرالارىمەن باستاۋدى ءجون سانادىق.
تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعى ماسەلەلەرىنىڭ جاندانۋىنا – تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىن (OTگ) قۇرۋعا بايلانىستى ونىڭ شەڭبەرىندە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ بانكتىك قاۋىمداستىقتارى كەڭەسى قۇرىلدى.
ءبىرتۇتاس ساياساتتىڭ قالىپتاسۋ ءۇردىسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز دە كاسىبي قىزمەتتىڭ جاڭا سۋبەكتىسىن – تۇركى باعالاۋشىلار كەڭەسىن (TسO) قۇرۋ تۋرالى تۇجىرىم جاسادىق.
ورتالىق ازيا مەن تۇركى الەمىن باعالاۋشىلاردىڭ ءبىرىنشى حالىقارالىق فورۋمى اياسىندا تۇركيا، ءازىربايجان، قازاقستان، وزبەكستان جانە قىرعىزستاننىڭ باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى كاسىبي بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرى (TسO) قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويادى.
تۇركى باعالاۋشىلار كەڭەسىنىڭ قىزمەتى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ باعالاۋشىلار پالاتالارى مەن ولارعا مۇشە ۇيىمدار اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالاتىن بولادى: باعالاۋ قىزمەتى جانە قارجى سالاسىندا سامميتتەردىڭ، فورۋمداردىڭ، كونفەرەنسيالاردىڭ، سەمينارلاردىڭ، ۆەبينارلاردىڭ جانە ت.ب. جالپى پلاتفورمالارىن ۇيىمداستىرۋ؛ ترەنينگتەر مەن تاجىريبە الماسۋ باعدارلامالارىن ۇيىمداستىرۋدى؛ باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى اعىمداعى قارجىلىق، ەكونوميكالىق دەرەكتەرمەن، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرمەن جانە باسقا دا ءتيىستى اقپاراتپەن الماسۋ؛ قاتىسۋشىلاردىڭ ەكونوميكالىق كەڭىستىگىندە تاۋارلاردىڭ، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ جانە كاپيتالداردىڭ قوزعالىسىن جوعارى ساپالى باعالاۋ (باعالاۋ جونىندەگى كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى) سۇيەمەلدەۋدى كەڭەيتۋ ءۇشىن العىشارتتار قالىپتاستىرۋ؛ باعالاۋ قىزمەتىنىڭ ۇلتتىق نارىقتارىن ينتەگراسيالاۋ تۋرالى باستامالاردى ازىرلەۋ، جۇزەگە اسىرۋ/قولداۋ جونىندەگى ىنتىماقتاستىق؛ باعالاۋشىلاردى حالىقارالىق سەرتيفيكاتتاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق؛ جانە ت.ب.
بۇل ءبىزدىڭ باعالاۋشىلارعا وقىتۋ، سەرتيفيكاتتاۋ جانە تاجىريبە الماسۋ تۇرعىسىنان ۇلكەن كومەك بولادى دەپ ويلايمىن. تۇركى باعالاۋشىلار كەڭەسىن قۇرۋ جانە ونىڭ قىزمەتى ەلىمىزدە جانە جالپى وڭىردە باعالاۋ قىزمەتىن دامىتۋ ءۇشىن تاعى ءبىر قادام بولماق.
– ءبىزدىڭ ەلىمىزدە باعالاۋ ينستيتۋتىن ودان ءارى دامىتۋ جونىندەگى ءسىزدىڭ كاسىبي پايىمداۋىڭىز قانداي؟
– ارينە، نارىقتىق ەكونوميكا جۇيەسى باعالاۋ ينستيتۋتىنسىز جۇمىس جاساي المايدى، باعالاۋ قىزمەتى مەملەكەتتىك باعدارلامالىق قۇجاتتاردا ايقىندالعانداي ەكونوميكانىڭ باسقا ينستيتۋتتارىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىن تۇراقتى دامۋدى تالاپ ەتەدى. ال بۇل باعالاۋ قىزمەتىن رەتتەۋ ماسەلەلەرىندەگى مەملەكەت پەن كاسىبي قوعامداستىقتىڭ ءرولى مەن ورنىن زاڭنامالىق ايقىنداۋ قاجەتتىلىگىن تۋىنداتادى.
باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنا ەنگىزىلگەن ءوزىن-وزى رەتتەۋ كاسىبي قىزمەتتىڭ ناتيجەلەرى ءۇشىن جەكە جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋعا، قىزمەتتىڭ رەتتەۋشى ستاندارتتارى مەن ەرەجەلەرىن ازىرلەۋگە، كاسىپتىڭ اشىقتىعى مەن تۋىندايتىن داۋلار مەن پروبلەمالاردى دەربەس رەتتەۋگە باستاما بەردى.
ينۆەستيسيالىق جوبالاردا جانە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن باعالاۋ قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، سونداي-اق سەرپىندى دامىپ كەلە جاتقان ماماندىق بولا وتىرىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كاسىبي باعالاۋشىلار قوعامداستىعى ۇكىمەت الدىنا قويىلعان مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا كۇش-جىگەرىن جۇمسايتىنى جانە كاسىپكەرلىككە كاسىبي قولداۋ كورسەتەتىنى ءسوزسىز.
قازاقستاننىڭ 20 جىلدان استام دامۋ كەزەڭىندەگى باعالاۋ قىزمەتى سالادا جۇرگىزىلىپ جاتقان وڭ وزگەرىستەردى انىقتادى جانە نارىقتىڭ باعىتىنا سايكەس، كاسىبي باعالاۋشىلار مەن كاسىبي قوعامداستىقتاردىڭ ۇسىنىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، ودان ءارى جەتىلدىرۋگە دايىن.
