سوڭعى جىلدارى اۋىلدان قالاعا كوشۋشى جاستار سانى ايتارلىقتاي ارتتى. جاستار اراسىنداعى ىشكى كوشى-قون ءۇردىسى قوعام نازارىندا، ويتكەنى ونىڭ دەموگرافيالىق جانە الەۋمەتتىك سالدارى زور. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اۋىلداعى جاعداي جاقسارماسا، ۋربانيزاسيا ۇدەرىسى باقىلاۋسىز جالعاسۋى مۇمكىن.

اۋىل جاستارىنىڭ كوشى-قون سەبەپتەرىن بىلەمىز بە؟

اۋىلداعى ءومىر ساپاسىنىڭ تومەندىگى مەن مۇمكىندىكتەردىڭ ازدىعى جاستاردى ۇلكەن قالالارعا ءۇمىت ىزدەپ كوشۋگە يتەرمەلەيدى. الەۋمەتتانۋشىلار اۋىلداعى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ قۇلدىراۋى قالا حالقى سانىنىڭ ارتۋىنىڭ باستى فاكتورى ەكەنىن ايتادى. جاستار نەگىزىنەن ءىرى قالالاردا وقۋعا ءتۇسۋ، جۇمىسقا ورنالاسۋ ماقساتىندا قونىس اۋدارادى. كەيبىرى اۋىلداعى ماردىمسىز ەڭبەكاقىدان گورى قالادا بەيرەسمي جۇمىس ىستەسە دە كوپ تابىس تابامىن دەپ ۇمىتتەنەدى. الايدا، قالاعا كەلگەن جاستاردىڭ بارىنە بىردەي تۇراقتى جۇمىس تابىلا بەرمەيدى. ناتيجەسىندە ولاردىڭ ءبىرازى كۇندەلىكتى ۋاقىتشا جۇمىستارمەن نەمەسە قىزمەت كورسەتۋ، تاسىمال سەكىلدى تۇراقسىز سالالاردا ەڭبەك ەتۋگە ءماجبۇر. مۇنداي جاعدايدا جاستاردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋى تومەندەپ، قالالاردا كەدەيلىك دەڭگەيى وسەدى.

سونىمەن قاتار اۋىلدان بەزىنۋ شەكارا ماڭىنداعى ستراتەگيالىق ماڭىزدى ەلدى مەكەندەردىڭ بوس قالۋىنا الىپ كەلۋدە. بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا قاتەرلى قۇبىلىس رەتىندە قاراستىرىلۋدا. ماسەلەن، ساراپشىلار «قالالارعا جۇتىلۋ – دالانى يەسىز ەتۋ» دەپ دابىل قاعۋدا، ياعني اۋىل حالقى ازايسا، ۇلان-بايتاق جەردىڭ قوجاسى قالمايدى دەگەن ءسوز.

اۋىلدان قالاعا قونىس اۋدارۋعا اسەر ەتەتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى فاكتور – تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى. اۋىلدىق جەرلەردە جاس وتباسىلاردىڭ جەكە باسپانا الۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى، ال قالادا باسپانا جالداۋ قىمبات. كوپتەگەن جاستار اۋىلدا ءۇي سوعۋعا قاراجاتى جوق بولعاندىقتان نەمەسە تۇرمىس قۇرعاندا بولەك شىعاتىن ءۇي تابا الماعاندىقتان، قالاعا كوشۋدى تاڭدايدى. بۇعان قوسا، قالاداعى ءومىر سالتى، زامانداستارىمەن ارالاسۋ، مانساپتىق ءوسۋ پەرسپەكتيۆالارى جاستاردى قىزىقتىراتىنى ءسوزسىز.

جالپى، اۋىلدان قالاعا كەتۋشى جاستاردىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن بىلايشا توپتاستىرۋعا بولادى:

• جۇمىس پەن تابىس ىزدەۋ: اۋىلداعى جۇمىس ورىندارىنىڭ تاپشىلىعى، ەڭبەكاقىنىڭ تومەندىگى؛
• ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى: قالادا ساپالى جوعارى نەمەسە ارناۋلى ءبىلىم الۋ جەڭىلىرەك، اۋىلدا تاڭداۋ از؛
• ينفراقۇرىلىم جانە ءومىر ساپاسى: قالادا جول، جارىق، ينتەرنەت، مادەني ورىندار سياقتى ينفراقۇرىلىم جاقسىراق، ءومىر ءسۇرۋ قولايلىراق؛
• الەۋمەتتىك ورتا: قالادا ءوز قاتارلاستارىمەن ارالاسۋ، ءوزىن كورسەتۋ، جەكە دامۋ مۇمكىندىكتەرى جوعارىراق دەپ سانالادى.

جوعارىدا ايتىلعان سەبەپتەرمەن كەلىسەتىن جاستار سانى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. مىسالى، قوستاناي، ماڭعىستاۋ، الماتى وبلىستارىنىڭ جاستارى اراسىندا «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابۋ» ماسەلەسى 50-60 پايىزعا جۋىق رەسپوندەنتتى الاڭداتاتىنى انىقتالعان. بۇل دەرەكتەر اۋىل جاستارىنىڭ دەنى بولاشاعىن اۋىلدان تىس جەردەن ىزدەۋگە ءماجبۇر ەكەنىن ايعاقتايدى.

كاسىپكەرلىكتى قولداۋ شارالارى قولجەتىمدى مە؟

اۋىل جاستارىنىڭ تۇراقتى تابىس تاۋىپ، تۋعان جەرىندە قالا بەرۋى ءۇشىن مەملەكەت سوڭعى جىلدارى كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا باسا نازار اۋدارىپ كەلەدى. 2023 جىلى باستالعان «اۋىل اماناتى» جوباسى – سونىڭ ايقىن مىسالى. بۇل جوبا اياسىندا اۋىل تۇرعىندارىنا، اسىرەسە جاستارعا، جىلدىق 2،5 پايىزبەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ قاراستىرىلعان. ماقسات – اۋىلدا شاعىن بيزنەس اشۋعا مۇمكىندىك جاساپ، اۋىل ەكونوميكاسىن دامىتۋ، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ. 2024 جىلدىڭ باسىنداعى رەسمي ەسەپكە سۇيەنسەك، «اۋىل اماناتى» بويىنشا 12،7 مىڭ ادام 2،5 پايىزدىق شاعىن نەسيە العان، بەرىلگەن نەسيەلەردىڭ جالپى كولەمى 80 ملرد تەڭگەگە جۋىقتاعان. ۇكىمەت بۇل جوبانى 2029 جىلعا دەيىن كەڭەيتىپ، 1 ميلليون اۋىل تۇرعىنىن قامتۋدى جانە 350 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىر. جوبانىڭ تولىق قارجىلاندىرۋ كولەمى 1 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ۇلعايماق. مۇنداي قوماقتى قاراجات اۋىل كاسىپكەرلىگىنە بۇرىن-سوڭدى بولىنبەگەن، سوندىقتان بۇل باستاما اۋىل ەكونوميكاسىنا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ كۇتىلۋدە. ەگەر اۋىلدا شاعىن بيزنەس كوبەيىپ، جۇمىس ورىندارى اشىلسا، جاستاردىڭ اۋىلدان كەتۋ ءۇردىسى دە باسەڭدەۋى ىقتيمال.

جاستار كاسىپكەرلىگىن قولداۋ ماقساتىندا باسقا دا باعدارلامالار جۇزەگە اسۋدا. مىسالى، «باستاۋ بيزنەس» جوباسى شەڭبەرىندە مىڭداعان اۋىل تۇرعىندارى كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە وقىتىلىپ، بيزنەس-جوسپار جاساۋدى ۇيرەندى. كۋرستى ءساتتى اياقتاعان جاستارعا 400-500 مىڭ تەڭگە كولەمىندە قايتارىمسىز گرانت بەرىلىپ، ءوز ءىسىن باستاۋعا جاعداي جاسالۋدا.

2023 جىلدان مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن جاستارعا 2،5 پايىزبەن جەڭىلدەتىلگەن شاعىن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى. بۇل باعدارلاما بويىنشا 5-7 جىل مەرزىمگە 5 ملن تەڭگەگە دەيىن نەسيە الىپ، كاسىپ باستاۋعا بولادى. اتالعان مۇمكىندىكتەر اۋىل جاستارى اراسىندا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزۋدا. اۋىل-ايماقتاردا كاسىپكەرلىكتى ناسيحاتتاپ جۇرگەن ماماندار «جاستاردى نەگىزىنەن «باستاۋ بيزنەس» گرانتتارى مەن جىلدىق 2،5 پايىزبەن نەسيە الۋ مۇمكىندىگى قىزىقتىرادى» دەيدى. راسىندا، باستاپقى كاپيتالسىز كاسىپ اشۋ قيىن، ال مەملەكەت ۇسىنىپ وتىرعان تومەن پايىزدى نەسيە – كوپتەگەن جاس كاسىپكەرلەر ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك.

مەملەكەتتىڭ رەسمي قولداۋىنان بولەك، ازاماتتىق باستامالار دا اۋىل جاستارىنا دەمەۋ بولۋدا. «قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق قورى» سياقتى قوعامدىق ۇيىمدار 2023 جىلى اۋىل جاستارىنا بيزنەس جۇرگىزۋ بويىنشا ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جوبالارىن قولعا الدى. مىسالى، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اۋىلدارىندا ۇيىمداستىرىلعان كوشپەلى سەمينارلاردا 200-دەن استام جاس SMM، ينتەرنەت-كوممەرسيا، ماركەتينگ نەگىزدەرى بويىنشا تەگىن وقۋدان ءوتتى. الداعى ۋاقىتتا تۇركىستان وبلىسى مەن شىمكەنت قالاسى ماڭىنداعى اۋىل جاستارىنا دا وسىنداي كۋرستار جۇرگىزىلمەك. بۇل – اۋىل جاستارىنىڭ بويىندا كاسىپكەرلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا، ولاردىڭ ءوز كاسىبىن باستاۋىنا موتيۆاسيا بەرەتىن يگى ىستەردىڭ ءبىرى.

جەرگىلىكتى بيلىك تە جاس كاسىپكەرلەرگە قولداۋ كورسەتۋدە. كەي وڭىرلەردە وبلىس، اۋدان اكىمدەرىنىڭ گرانتتارى تاعايىندالىپ، جاس كاسىپكەرلەرگە 1-2 ملن تەڭگە كولەمىندە قايتارىمسىز قاراجات ۇلەستىرىلىپ جاتىر. مۇنداي گرانتقا يە بولعان اۋىلدىڭ جاس تۇرعىندارى مال شارۋاشىلىعى، قۇس ءوسىرۋ، ناۋبايحانا، شاشتاراز، تىگىن سەحى سياقتى ءتۇرلى كاسىپ تۇرلەرىن اشىپ، ءوز اۋىلىندا ەڭبەكتەنۋدە. ەكونوميست-ساراپشىلار اۋىلداعى بيزنەستى دامىتۋ ءۇشىن مۇنداي قولداۋلاردى تۇراقتى جانە كەشەندى تۇردە جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن اتاپ ايتادى. ويتكەنى، اۋىلدا كاسىپ جۇرگىزۋ قالاعا قاراعاندا قيىن، ينفراقۇرىلىم ءالسىز، نارىق اۋقىمى تار، بىلىكتى كادر تابۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان قارجى، كەڭەس بەرۋ، ماركەتينگ جاعىنان جاس كاسىپكەرلەرگە جان-جاقتى جاردەم قاجەت. سول كەزدە عانا اۋىل جاستارى اراسىنان تابىستى كاسىپكەرلەر شىعىپ، اۋىل ەكونوميكاسىن گۇلدەندىرۋگە ۇلەس قوسا الادى.

مەملەكەتتىك باعدارلامالار كادر تاپشىلىعىن شەشە الدى ما؟

جاستاردىڭ اۋىلدا تۇراقتاپ، قىزمەت ەتۋىن ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا بىرنەشە مەملەكەتتىك باعدارلامالار ىسكە اسۋدا. سونىڭ ءبىرى – «ديپلوممەن – اۋىلعا!» جوباسى. 2009 جىلى باستالعان بۇل باعدارلاما جوعارى نەمەسە ارناۋلى وقۋ ورنىن بىتىرگەن جاس مامانداردى اۋىلعا جۇمىسقا تارتۋدى كوزدەيدى. جوبا ىسكە قوسىلعالى بەرى اۋىلدىق ەلدىمەكەندەرگە بارىپ، جۇمىسقا تۇرعان 105 مىڭنان استام مامان ءبىرجولعى كوتەرمە جاردەماقى جانە تۇرعىن ءۇي الۋعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە تۇرىندەگى قولداۋعا يە بولدى. اتاپ ايتقاندا، اۋىلعا كەلگەن جاس مامانعا ءبىر رەت 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە جاردەماقى بەرىلەدى، سونىمەن بىرگە 0،01 پايىز جىلدىق مولشەرلەمەمەن 15 جىلعا دەيىن باسپانا ساتىپ الۋعا نەسيە قاراستىرىلعان. باستى شارت – سول اۋىلدا كەمىندە 3 جىل جۇمىس ىستەۋ مىندەتتەمەسى (العاشىندا 5 جىل بولعان، كەيىن 3 جىلعا قىسقاردى). بۇل باعدارلاما تالاي جاسقا اۋىلعا بارىپ، قىزمەت ەتۋگە تۇرتكى بولدى. مىسالى، 2020-2022 جىلدارى «ديپلوممەن – اۋىلعا!» ارقىلى اۋىلدارداعى دارىگەرلەر سانى 5،1 پايىزعا، ورتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرى 5،9 پايىزعا، مۇعالىمدەر 7،3 پايىزعا ءوستى. دەگەنمەن، سونىڭ وزىندە اۋىلداردا 2022 جىلى دا 3،9 مىڭ دارىگەر مەن 2240 ءمۇعالىم جەتىسپەيتىنى ايتىلدى. ياعني، باعدارلاما كادر تاپشىلىعىن تولىق شەشە العان جوق.

سونداي-اق، كەيىنگى جىلدارى باعدارلاماعا قىزىعۋشىلىق ازايعانى بايقالادى. 2020 جىلى جەڭىلدەتىلگەن تۇرعىن ءۇي نەسيەسىن 5 مىڭنان استام مامان السا، 2023 جىلى نەبارى 3518 مامان العان، شامامەن 30 پايىزعا تومەندەۋ. ساراپشىلار مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبىن اتايدى: بىرىنشىدەن، نەسيە سوماسىنىڭ باسپانا الۋعا جەتكىلىكسىزدىگى (ءۇي باعاسى قىمباتتاپ كەتتى)؛ ەكىنشىدەن، كوپتەگەن جاستىڭ بانكتەردەگى بۇرىنعى نەسيەلەرىنە بايلانىستى باعدارلامادان تىس قالۋى؛ ۇشىنشىدەن، كەي وڭىرلەردە باعدارلاما تۋرالى اقپاراتتىڭ جەتىسپەۋى. مىسالى، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الۋ ءۇشىن ۇمىتكەردىڭ باسقا بانكتە وتەلمەگەن نەسيەسى بولماۋى شارت، ال ءقازىر جاستاردىڭ كوبىندە نەسيە بار، سوندىقتان بۇل تالاپقا ساي كەلمەيدى. وسى جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەت باعدارلامانى جەتىلدىرۋ شارالارىن قولعا الدى. 2023 جىلدان باستاپ «ديپلوممەن – اۋىلعا!» بويىنشا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي نەسيەسىنىڭ شەكتى سوماسى ايتارلىقتاي ءوسىرىلدى: اۋدان ورتالىقتارىندا 1500 اەك-تەن 2500 اەك-كە (شامامەن 9،2 ميلليون تەڭگە)، باسقا اۋىلداردا 2000 اەك-كە (7،4 ميلليون تەڭگە) دەيىن ۇلعايتىلدى.

بۇل وزگەرىس، اسىرەسە ءۇي باعاسى ارزان سولتۇستىك وڭىرلەر ءۇشىن ءتيىمدى بولماق. ال باتىس جانە وڭتۇستىكتىڭ كەي وبلىستارىندا بۇل سوما ءۇي الۋعا ءالى دە از بولۋى مۇمكىن، سوندىقتان ساراپشىلار ءار وڭىرگە يكەمدى ءتاسىل قولدانۋ كەرەك دەيدى. قالاي بولعاندا دا، نەسيەنىڭ كوبەيۋى باعدارلاماعا جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋى ىقتيمال.

اۋىل جاستارى كوپ قاتىساتىن تاعى ءبىر مەملەكەتتىك جوبا – «جاستار پراكتيكاسى». بۇل باعدارلاما كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرۋشى تۇلەكتەرگە العاش ەڭبەك تاجىريبەسىن جيناۋعا كومەكتەسەدى. مەحانيزمى قاراپايىم: وقۋ ورنىن اياقتاعان 35-جاسقا دەيىنگى جۇمىسسىز جاس تۇلەك 6 اي مەرزىمگە جەرگىلىكتى مەكەمەلەرگە تاجىريبەدەن ءوتۋشى رەتىندە جىبەرىلەدى، سول ۋاقىتتا مەملەكەت وعان ەڭبەكاقى تولەيدى (2024 جىلى شامامەن ايىنا 110-120 مىڭ تەڭگە). 2024 جىلى وسى باعدارلاما ارقىلى 33،3 مىڭ جاس جۇمىسقا جولداما الدى، ولاردىڭ 57،9 پايىزى اۋىل تۇرعىندارى. ياعني، «جاستار پراكتيكاسى» اۋىل جاستارىنا قالاعا كەلىپ نەمەسە ءوز اۋدانىندا تاجىريبە جيناپ، كەيىن تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋىنا مۇمكىندىك بەرۋدە. مىسالى، تۇركىستان وبلىسىندا – 8600 جاس، قىزىلوردا وبلىسىندا – 3200 جاس، جامبىل وبلىسىندا – 2600 جاس، شىمكەنتتە 2400 جاس اتالعان باعدارلامامەن جۇمىسقا ورنالاسقان. پراكتيكادان ءوتۋ كەزىندە جاستار تەك تاجىريبە جيناپ قويماي، ءوزىن جاقسى قىرىنان كورسەتكەن جاعدايدا سول مەكەمەدە تۇراقتى جۇمىسقا قالۋعا مۇمكىندىك الادى.

ستاتيستيكا بويىنشا «جاستار پراكتيكاسىن» اياقتاعانداردىڭ ەداۋىر بولىگى جۇمىس بەرۋشىلەردە ءارى قاراي تۇراقتى قىزمەتكە قابىلدانۋدا. باعدارلاما اياسىندا مەدبيكە، باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى، زاڭگەر، دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى ءمۇعالىمى، فەلدشەر سياقتى ماماندىق تۇلەكتەرى ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە بولعان. بۇل اۋىلدان شىققان جاستاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ سالالارىنا كوپتەپ تارتىلىپ جاتقانىن كورسەتەدى.

بۇدان بولەك، جاستاردى قولداۋعا باعىتتالعان باستامالار قاتارىندا «جاسىل ەل» ەڭبەك جاساقتارىن، «Zhas Project» الەۋمەتتىك جوبالار بايقاۋىن اتاۋعا بولادى. مىسالى، «جاسىل ەل» باعدارلاماسى جازعى ماۋسىمدا مىڭداعان اۋىل جانە قالا جاستارىن اباتتاندىرۋ، كوگالداندىرۋ جۇمىستارىنا تارتىپ، ۋاقىتشا جۇمىسپەن قامتىپ ءجۇر.

جالپى، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ تۇپكى ماقساتى – ەل جاستارىن، اسىرەسە اۋىل جاستارىن، قوعام ومىرىنە تولىققاندى ارالاستىرىپ، ەل دامۋىنا ۇلەس قوسا الاتىن جاعداي جاساۋ. 2019 جىل «جاستار جىلى» دەپ جاريالانىپ، «ءاربىر جاس – ەل ەرتەڭى» دەگەن ۇرانمەن اۋقىمدى شارالار باستالعانى بەلگىلى. سول ۋاقىتتان بەرى ۇكىمەت جاستاردى قولداۋ جونىندە كوپتەگەن قۇجاتتار قابىلدادى.

ىشكى كوشى-قون جانە اۋىل جاستارىنىڭ ۇلتتىق بىرلىككە ىقپالى

اۋىل جاستارىنىڭ جوعارىدا باياندالعان پروبلەمالارى مەن كوشىپ-قونۋ ۇدەرىسى تۇتاس ەلدىڭ الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق تەڭگەرىمىنە ىقپال ەتىپ وتىر. اۋىل مەن قالانىڭ دامۋىنداعى الشاقتىق سالدارىنان «قاۋىرت ۋربانيزاسيا» قۇبىلىسى پايدا بولدى دەۋگە بولادى. بەلگىلى جۋرناليست جولدىباي بازاردىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك ورگاندار ىشكى ميگراسيا ۇدەرىسىن ءتيىمدى رەتتەي الماي كەلەدى، سونىڭ كەسىرىنەن ەلىمىزدە جۇيەسىز، بەي-بەرەكەت ۋربانيزاسيا ءجۇرىپ جاتىر. «ىشكى كوشى-قون، ۋربانيزاسيا سالاسىنداعى قالىپتاسقان احۋال ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە، ەلدىڭ الەۋمەتتىك دامۋىنا، حالىقتىڭ تۇرمىسىنا، مادەني-رۋحاني ومىرىنە تىكەلەي تەرىس اسەر ەتەدى» دەپ جازادى ول.

ساراپشى ەگەر اۋىل حالقىنىڭ قالاعا اعىلۋى بۇلاي جالعاسا بەرسە، قالالاردا الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ۋشىعىپ، اۋىلدار بوساپ قالۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتەدى. شىنىندا دا، ءقازىردىڭ وزىندە الماتى، استانا سىندى مەگاپوليستەردىڭ شەت ايماقتارىندا ينفراقۇرىلىمنىڭ ۇلگەرمەۋى، ستيحيالىق تۇردە قونىستانعان ەلدى مەكەندەردىڭ پايدا بولۋى سياقتى قيىندىقتار بار. جاپپاي ۋربانيزاسيا تولقىنىنا ىلەسىپ قالاعا كەلگەن جاستاردىڭ باسپاناسىز، جۇمىسسىز ءجۇرۋى – الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىقتىڭ الدىن الا شارتتارى. مىسالى، الماتى قالاسىنداعى «شاڭىراق»، «باقاي» وقيعالارى نەمەسە استانا ماڭىنداعى زاڭسىز قۇرىلىستار ماسەلەسى اۋىلدان كەلگەن تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك مۇقتاجدىعىنان تۋىنداعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ماماندار بۇل ۇدەرىستى قوعامداعى «بىتەۋ جاراعا» تەڭەپ، دەر كەزىندە كەشەندى شەشىمدەر قابىلداماسا، ەرتەڭ كەش بولۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتادى.

اۋىل حالقىنىڭ ازايۋى – ەلدىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني قازانىن ورتايتادى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ومارحان وكسىكبايەۆ پارلامەنت مىنبەرىندە وسىعان بايلانىستى: «ءبارىن ۋربانيزاسياعا تىرەپ قويدىق... اۋىلداردىڭ بارلىعىن تۇگەلدەي قالالارعا كوشىرسەك، اۋىلدا كىم قالادى؟ اۋىلدىڭ ءبارىن قۇرتقان، جاپپاي قالاعا كوشكەن قاي ەلدى كوردىڭىزدەر؟ اۋىل شارۋاشىلىعىن كىم دامىتادى؟» دەپ اشىنا سويلەگەن بولاتىن. شىنىمەن دە، اۋىلدار بوساسا، اۋىل شارۋاشىلىعى قۇلدىرايدى، ۇلتتىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە ءقاۋىپ تونەدى. اۋىل – قازاقتىڭ التىن بەسىگى، ءسالت-داستۇردىڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاساتىن ورىن. ەگەر سول ورتا السىرەسە، ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىز دە زيان شەگەرى انىق. وسى تۇرعىدان العاندا اۋىل جاستارىنىڭ قالاعا جاپپاي كوشۋى تەك ەكونوميكالىق ەمەس، ۇلكەن رۋحاني-الەۋمەتتىك قاتەر دەپ باعالانادى.

مەملەكەت بۇل ماسەلەلەردىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، ايماقتىق دامۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمدامالارىن قولعا الا باستادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان اۋىلدى دامىتۋ تۋرالى تۇجىرىمدامانى بەكىتتى. وندا اۋىلداعى ءومىر ساپاسىن قالالىق دەڭگەيگە جاقىنداتۋ، ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ، جاستاردىڭ ەلدى مەكەندەردە تۇراقتاپ قالۋىن ىنتالاندىرۋ باعىتتارى قامتىلعان. «اۋىل – ەل بەسىگى» جوباسى اياسىندا سوڭعى جىلدارى مىڭداعان جوبا جۇزەگە اسىپ، اۋىلداردا جولدار جوندەلدى، اۋىزسۋ ماسەلەسى شەشىلۋدە، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار سالىنۋدا. بۇنىڭ ءبارى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتىپ، جاستاردىڭ ءوز اۋىلىندا دا جايلى ءومىر ءسۇرىپ، تابىس تابۋىنا جاعداي جاساۋ ءۇشىن ىستەلىپ جاتىر. مىسالى، سولتۇستىك وڭىرلەرگە وڭتۇستىكتەن حالىقتى كوشىرۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە قونىس اۋدارعان جاستارعا ءۇي، جەر، جۇمىس بەرۋ قاراستىرىلعان. بۇل دا ەل ىشىندەگى دەموگرافيالىق تەڭگەرىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جانە شەكارا ماڭىنداعى اۋىلداردى ساقتاپ قالۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام.

جالپى، قازاقستانداعى اۋىل جاستارىنىڭ ماسەلەلەرى كەشەندى شەشىمدى تالاپ ەتەدى. ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن كوتەرۋ، سيفرلىق تەڭسىزدىكتى جويۋ، اۋىل ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ، مادەني-سپورتتىق ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ – مۇنىڭ ءبارى ءوزارا بايلانىستى جانە قاتار جۇزەگە اسۋى كەرەك شارالار. مەملەكەت سوڭعى جىلدارى وسى باعىتتاردا ءبىرشاما جۇمىستار اتقاردى، ناتيجەسىندە بەلگىلى ءبىر وڭ وزگەرىستەر بايقالادى. دەگەنمەن اتقارىلاتىن ءىس ءالى كوپ. ۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ ءۇشىن اۋىل مەن قالا دامۋىنداعى تەڭگەرىمگە قول جەتكىزۋ وتە ماڭىزدى. ەگەر ءاربىر اۋىل جاسى قالادا عانا ەمەس، ءوز اۋىلىندا ءجۇرىپ-اق ساپالى ءبىلىم الىپ، جاقسى جۇمىس تاۋىپ، جان-جاقتى دامۋعا مۇمكىندىك السا – ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولماق.