وسى ورتالىقتىڭ تەولوگى ەرلان دوسماعامبەتپەن ديدارلاسقان Dalanews.kz ءتىلشىسى ماماننىڭ ءدىن توڭىرەگىندەگى وي-توقتامىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى قۇپ كوردى.
تۇسىنگەنىمىز: "اداسقان" ازاماتتىڭ ويىن وزگەرتۋ ءۇشىن ونىمەن ءوز تىلىندە، ءدىننىڭ تىلىندە سويلەسۋ كەرەك.
مەملەكەتتىڭ ءدىن سالاسىنا ارالاسقانى ءجون بە؟
بۇل – زامان تالابى، ۋاقىت سۇرانىسىنان تۋىنداپ وتىر. مەملەكەت الدىمەن تۇرعىندارى قورعاۋى، قوعامنىڭ ساۋلىعىن، قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ايتالىق، ءبىر جىلدارى دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن "يسلام مەملەكەتى" باسقالارعا ۇگىت-ناسيحاتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن "قارا كيىمدى" بالالاردى پايدالانعان. نيقاب كيگەن بالالاردىڭ فوتو-ۆيدەوسى الەمجەلىگە تاراپ كەتكەن. لاڭكەستىك ۇيىمدار وسى ارقىلى ءوز يدەولوگياسىن تاراتۋدى كوزدەگەن.
ءبىزدىڭ ەل ءتۇرلى كەزەڭدە تەرروريستىك قاۋىپپەن بەتپە-بەت كەلگەنى راس. بۇل ءوز كەزەگىندە قوعامداعى يسلامعا دەگەن قارسىلىقتى كۇشەيتە ءتۇستى. قوعام قىسقا بالاقتى، قاۋعا ساقالدى، قارا كيىمدى ادامداردان قايمىعا باستادى. ولاردىڭ جانىندا جۇرمەۋگە تىرىستى. ولاردان ءوزىن الشاق ۇستادى.
مەن بىلسەم، ءتاحفيريزمدى ۇستاناتىن (يسلامداعى سەنبەۋشىلىكتى ايىپتايتىن راديكالدى يدەولوگيا) وتباسىلاردا بالالار قاتال، ءتىپتى تىم قاتال جاعدايدا تاربيەلەنەدى. بۇل يدەولوگيانىڭ ۇستانىمى سونداي. جابىق. مۇنىڭ نەگىزىندە تاربيەلەنگەن بالالاردا بالالىق شاق بولمايدى. بارلىعىنان قاعىلعان. قۇربىلارىمەن ويناپ-كۇلمەيدى. ويىن-كۇلكى دەگەندى بىلمەيدى. ولارعا تەلەديدار كورۋگە تىيىم سالىنعان. مەكتەپكە بارۋىن باراتىن شىعار، ءبىراق سۋرەت ساباعىنا قاتىسپايدى.
بالكىم، بۇعان دا شىداۋعا بولار ەدى. ءقاۋىپتىسى، مۇنداي بالالارعا بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ ادامداردى ءدىني كوزقاراسىنا قاراي جىكتەۋدى، ءبولۋدى ۇيرەتەدى.
ءوزىم كۋا بولعان جايت...
وسى يدەولوگيامەن تاربيەلەنگەن ءبىر ازامات كەڭسەگە كىرگەندە تەك ساقالى بار ەركەكتەرمەن عانا سالەمدەسەتىن. بۇل نەنىڭ بەلگىسى؟ بۇل الگى جىگىتتىڭ بالا جاسىنان باستاپ سونداي تاربيە العانىنىڭ، ادامنىڭ مۇسىلمان ەكەنىن تەك سىرتقى كەلبەتىنە قاراپ باعالايتىنىنىڭ بەلگىسى. بۇل ونىڭ سۇيەگىنە ءسىڭىپ كەتكەن...
مۇنداي ۇستانىمداعى ادام باسقا قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ بويىندا كۇدىك تۋعىزادى. بالاسىنىڭ سىنىپتاسى تۇمشالانىپ جۇرگەنىن كورگەندە – اتا-انانى ۇرەي بيلەيدى. "ەرتەڭ بالام ونىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ، سيرياعا اتتانىپ كەتسە، ول جاقتا قولىنا قارۋ الىپ، قولىن قانعا مالسا، قايتپەكپىن" دەگەن ويعا قالادى.
بۇل بارلىعىمىزعا ءتان. قاۋىپتەنۋ، ۇرەيلەنۋ، قورقۋ...
ايتكەنمەن، ءبىزدىڭ قوعامعا تاعى ءبىر دۇنيەنى ءتۇسىنۋ كەرەك: مۇسىلمان جاماعاتى بىرتەكتى ەمەس. ونىڭ ىشىندەگى ەرەكشەلىكتەر ءدىن يسلامنىڭ ءتۇرلى اعىمدارى مەن باعىتتارى اراسىنداعى ءدىني ۇعىمدار مەن قۇندىلىقتاردىڭ ءار تەكتىلىگىندە جاتىر.
ارابيادا كامەلەتتىك جاسقا تولماعان قىزدار ورامال تاقپايدى
ءدال ءقازىر مەملەكەتتىڭ ءدىننىڭ بەلگىلى ءبىر تالاپ-تارتىپتەرىنە شەكتەۋ قويعاننان باسقا امالى قالعان جوق. مۇنداي شەشىم قابىلداۋ دا قيىنعا ءتۇستى. ماسەلەن، ءسىز ايتقان «قارا كيىم». قاتەلەسپەسەم، بۇل ماسەلە بۇگىن پايدا بولعان جوق. بىرنەشە جىلدان بەرى تالقىلانىپ كەلەدى.
بۇعان ءدىندار ادامدار دا تۇسىنىستىكپەن قارايدى دەگەن سەنىمدەمىن. ءتىپتى ءدىني باسقارما دا حانافيت مازحابى بويىنشا كامەلەتتىك جاسقا تولماعان قىزدارعا تەك باسىنا ورامال تارتۋعا بولاتىنىن، ال 13-14 جاسار قىز بالالارعا حيدجاب كيۋ مىندەتتى ەمەس ەكەنىن ايتقان.
ساۋد ارابياسى؟ مەن بۇل ەلدە ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بولدىم، نەگىزى. ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىم. ارابيادا كامەلەتتىك جاسقا تولماعان قىزدار ورامال تاقپايدى! ءيا، بۇل ەلدىڭ ءدىني تالاپتاردى ساقتاۋداعى زاڭى قاتال دا شىعار، ءبىراق ارابتاردىڭ ءوزى 3-5 جاسار قىزعا حيدجاب كيگىزگەنىمەن ءدىني نانىم-سەنىمدەرىنىڭ ارتىپ كەتپەسىن جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان دا ءدىني سالادا وگىز دە ولمەيتىن، اربا دا سىنبايتىن ۇستانىمدى ۇستانادى.
سالافيزمگە تىيىم سالۋ. بۇل مۇمكىن بە؟
وسى ارادا ەلدىڭ نازارىنان تىس قالىپ جاتقان بىرنەشە فاكتور بار. سالافيزمگە تىيىم سالۋدى جاقتاۋشىلار وسىنى ەسكەرە بەرمەيدى. كەز كەلگەن ءدىني سايتقا كىرىڭىز، ساۋد ارابياسىنداعى مۇسىلمانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءسۇننيت-سالافيت ەكەنى اشىق جازىلعان. جالعىز ارابيا ەمەس. بۇل باعىتتى سونىمەن قاتار بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، كاتار دا ۇستانادى.
ارابتار لاڭكەستىك شابۋىلدارعا بىزگە قاراعاندا كوپ ۇشىرايدى. نەگە؟ سەبەبى، راديكاليزمگە قارسى تۇراتىن جالعىز كۇش – ءدىني ساۋاتتىلىق. يگيل-گە ەلدەن بۇرىن قارسى شىققان جانە سوعان وراي مالىمدەمە جاساعان ساۋد ارابياسىنىڭ عالىمدارى ەدى. "اقنيەت" ورتالىعىنىڭ ماماندارى سيريادان ورالعان جەرلەستەرىمىزبەن تىلدەسكەن. مىنانى تۇسىندىك. تەرروريستىك ۇيىمنىڭ قاتارىنا وتپەس بۇرىن ولارعا «ساۋد ارابياسىنىڭ پاتشاسىنا دەگەن كوزقاراسىڭىز قالاي؟» دەگەن ساۋال قويادى ەكەن. سودىرلار ءۇشىن ارابيا پاتشاسى – تاعۇت (وزىنەن ءپىر جاساعان) جانە كاپىر (اللاعا سەنبەيتىن). كوردىڭىز بە؟
توق ەتەرىن ايتقاندا، سالافيزمگە تىيىم سالاتىن بولساق، قيىندىقتان قۇتىلمايمىز. كەرىسىنشە بولادى. ءوز باسىمىزعا ءوزىمىز پالە تىلەيمىز. نەگە؟ مۇنداي جاعدايدا وسى ءسالافيزمدى ۇستاناتىن ساۋد ارابياسىنىڭ جانە باسقا دا ەلدەردىڭ تۇرعىندارىنا ەلگە كىرۋگە تىيىم سالۋعا ءماجبۇر بولامىز. بۇل قازاقستاننىڭ ساياساتىنا سايكەس كەلمەيدى. سەبەبى، اتالعان ەلدەرمەن اراداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستارعا نۇكتە قويۋ دەگەن ءسوز.
"اقنيەت" ورتالىعى لاڭكەستىك بابىمەن سوتتالعانداردى قالاي "تاربيەلەيدى"؟
راديكالدار؟ ولاردىڭ ويىنشا، ناماز وقىماعانداردىڭ بارلىعى – كۇناھار.
ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قۇرانداعى جانە حاديستەگى ناقتى دۇنيەلەرگە سۇيەنىپ، ولاردىڭ وسى كۇنگە دەيىن «اداسىپ» كەلگەنىن دالەلدەپ بەرەمىز. پىكىر-كوزقاراسىن تۇبىرىمەن وزگەرتۋگە تىرىسامىز. ءوزىنىڭ مۇسىلمان ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن ادامعا «ءالحامدۋليللاح مۇسىلمانمىن» دەگەنى جەتىپ جاتىر.
ارتىنشا ىلگەرىدە ايتقان تاعۇت دەگەن تۇسىنىكتى تالقىلاپ بەرەمىز. وسى ءبىر ءدىني تۇسىنىكتەردى بارىنشا بايىپتى، تۇسىنىكتى ءارى دۇرىس نەگىزدە تالقىلاۋ «اداسقان» باۋىرلارىمىزعا ەرەكشە اسەر ەتەدى. مىنە، ولار سول كەزدە وزگەرەدى. وسى كۇنگە دەيىن تەرىس جولدا جۇرگەنىنە كوز جەتكىزەدى. تۇرمەدەگى تەرىس جولدا جۇرگەندەرمەن تىلدەسۋگە بىزگە ءارى كەتسە ەكى كۇن بەرەدى. ولاردى تۋرا جولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن وسىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. بۇل جازاسىن وتەۋشىمەن جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ العاشقى ساتىسى عانا.
كەيىن ءبىز بۇلارعا قازاقتىڭ داستۇرلەرىن ۇعىندىرامىز، ولاردىڭ يسلام دىنىمەن قانشالىقتى بىتە قايناسىپ جاتقانىن دالەلدەپ شىعامىز. بەتاشار بولسىن، جەتى شەلپەك بولسىن، اس بەرۋ بولسىن – بۇلاردىڭ يسلامعا كەرەعار ەمەستىگىن تۇسىندىرەمىز. سونىڭ ارقاسىندا الگى ادامنىڭ تۋعان ەلىنىڭ داستۇرلەرىنە دەگەن قۇرمەتى ويانادى. بۇل – ەكىنشى كەزەڭ. جانە ەڭ سوڭعىسى، ءۇشىنشى كەزەندە مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمىن ۇعىندىرامىز. ءاربىر مەملەكەتتىڭ ۇكىمەتى، مەملەكەتتىك ورگاندارى بولاتىنىن قۇلاعىنا قۇيامىز.
بىلايشا ايتقاندا، بۇلار ومىرگە قايتا كەلەدى. سەبەبى، كوزقاراسى تۇبەگەيلى وزگەرەدى...
وسى ءبىر اقپاراتتىق ناسيحاتتان كەيىن ادامنىڭ وزىنە، ورتاسىنا، وقۋىنا، جۇمىسىنا، وتباسىنا دەگەن كوزقاراسى وزگەرسە، ەندەشە ءبىز ءوز ماقساتىمىزعا جەتتىك دەگەن ءسوز.
100 ساۋال جانە 100 جاۋاپ
بۇدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن "اقنيەت" ورتالىعى قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنە ارناپ "100 ساۋال جانە 100 جاۋاپ" ادىستەمەسىن شىعاردىق.
انىعىندا، ول ادىستەمەنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن دە ساۋات كەرەك. تەرىس جولعا تۇسكەن ادامدى كەرى بۇرۋ، كوزقاراسىنىڭ قاتەلىگىن دالەلدەۋ – وڭاي جۇمىس ەمەس.
لاڭكەستىك ءۇشىن اباقتىعا قامالعان ادامعا «حانافيزمگە دەگەن كوزقاراسىڭ قانداي؟»، «نامازدى قالاي وقيسىڭ؟» دەگەن ساۋال قويۋ – قاتەلىك.
ول جالعان سويلەۋى مۇمكىن. "ءحانافيتپىن، نامازدى دا سوعان ساي وقيىم" دەۋى عاجاپ ەمەس. بۇعان سەنگەن ءسىز الگىنىڭ قۇجاتىنا "تۇزەلگەن" دەگەن بەلگى قويا سالاسىز. تۇرمە قىزمەتكەرلەرى دە بىزگە ءبىراز جايتتىڭ باسىن اشقان، نەگىزىندە. "راديكال ءوزىنىڭ ءدىني ۇستانىمىن بىلگىسى كەلگەن مامانعا ءوزىن تۇزەلگەن ەتىپ كورسەتە سالادى. الگى مامان كەتىپ قالعاسىن قايتادان بۇرىنعى كەبىن كيەدى» دەگەن ولار. سولاي. بۇل وتە اۋىر جۇمىس.
ازىرلەگەن، اياۋلىم شايماردان
