سۇحباتتىڭ باسىندا باعدارلاما اۆتورى ادەتتەگىدەي اقىننىڭ «استىنا كوپشىك» قويا وتىرىپ، «سەمەي-نيەۆادا» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلعانىنا 33 جىل تولدى، ءسىز سەمەيدەگى سىناق پوليگونىن جاۋىپ، اجداھانىڭ اۋزىن ارتىنا كەلتىردىڭىز» دەگەن سىڭايدا قوشامەت سوزدەر ايتتى. مۇنداي ماقتاۋ-ماداقتىڭ اتاسىن ەستىگەن ولجەكەڭ شالقاقتاپ كەتپەسە دە شاتتانىپ، كوزى كۇلمەڭدەپ وتىردى. جۋىردا اقىنىمىز فرانسيا پرەزيدەنتى ماكروننىڭ قولىنان بىردەڭ-سىردەڭە دەگەن وردەن العان ەكەن، «ول وردەن ناپولەن زامانىنان بەرى بار، ونى كىم كورىنگەنگە بەرمەيدى. ناپولەن زامانىنان قالعان وردەندى ومىراۋىنا تاققالى وتىرعان قازاقتىڭ العاشقىسى مەنمىن» دەگەندى ولجەكەڭ ومىراۋلاپ وتىرىپ ايتتى. ءيا، ولجاس العاشقى، ولجاس تۇڭعىش، ولجاس ءبىرىنشى. ولجەكەڭ قاشاندا الدا. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا وسى كۇنگە دەيىن ولجەكەڭنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كورگەن ادام كەمدە كەم. ايتسە دە، «ءدۇمى مىقتى ارتىمەن ديەرمەن تاراتادى» دەمەكشى، ولجەكەڭنىڭ بىرىنشىلىكتىڭ بارىنە الدەبىر قۇدىرەتى كۇشتى قولدىڭ دەمەۋىمەن، جەتەلەۋىمەن جەتىپ جۇرگەنىن ءىشىمىز سەزەدى. كەشەگى كۇنى ول دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ ەركەسى بولدى. كۇنى كەشەگە دەيىن نازاربايەۆتىڭ دا ەركەسى ولجاس بولدى. ءجا، بولا بەرسىن. ءالى دە بولسىن. ءبىراق وسى و. سۇلەيمەنوۆتىڭ بويىنداعى ەكى كەلبەت جۇرتتى ىعىر عىپ بىتكەنىن ەندى اشىق ايتۋعا تۋرا كەلەدى.
بايتاسوۆتىڭ BaitassovLive باعدارلاماسىنداعى ءسوزىنىڭ باسىن اقىنىمىز كۇڭىرەنىپ وتىرىپ كسرو-نىڭ كۇيرەۋىنە وكىنىش بىلدىرۋمەن باستادى.
«قانداي كەرەمەت مەملەكەت ەدى؟ ءبىزدىڭ كۇشتى ورتاق وتانىمىز بولدى. سونىڭ ءبارى ەلسيننىڭ بيىلىككە تالاسۋىمەن بىت-شىتى شىقتى عوي. الەۋەتى زور مەملەكەت ۇساق-ۇساق بولىكتەرگە ءبولىنىپ كەتتى»، – دەدى ەسىمىن تۇتاس ۇلت بولىپ ۇرانداتىپ جۇرگەن ۇلىق اقىنىمىز. ءبىز سوندا ىشىمىزدەن: «اۋ، بايقۇس-اۋ، سەن «جاپتىم»، «جويدىم» دەپ كەۋدەڭدى قاعاتىن سەمەي پوليگونىن باسقا ايماقتان ورىن تاپپاي قازاق جەرىنە اكەلىپ ورنالاستىرعان ماسكەۋ ەمەس پە ەدى؟ ماسكەۋ سەنىڭ توڭىرەگىنە ويران سالعان ورتاق وتانىڭنىڭ استاناسى ەمەس پە ەدى؟» دەگىندى ايتىپ، قىنجىلىپ وتىردىق.
كەيدە وسى ولجاستىڭ سەمەيگە بارىپ، ابىرالى، اباي اۋداندارىندا بولىپ، سىناقتاردىڭ زاردابىن تارتقان حالىقتىڭ مۇڭ-شەرىن بەك تۇسىنگەنىنە كۇمانداتانىمىز دا بار.
قۇرمەتتى وقىرمان! جادىڭىزدا ءجۇرسىن، سەمەي پوليگونىنىڭ قاسىرەتىن ەت جۇرەگىمەن سەزىنىپ، ەلىنە جانى اشىعان، دابىل قاققان ازامات – كەشىرىم بوزتايەۆ. وكىنىشكە قاراي، جىلدار وتكەن سايىن بوزتايەۆتاي بوزداقتىڭ اتى ۇمىتىلىپ بارادى دا، ەسەسىنە ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ شوۋى كۇشەيىپ، داڭقى ارتىپ بارادى.
كەشىرىم بوزتايەۆ كىم ەدى؟ بۇل سۇراقتى الدىمەن ولجاس سۇلەيمەنوۆكە قويۋىمىز كەرەك. ول كەشىرىم تۋرالى جاقسى بىلەدى. بىلگەندىكتەن دە كەشىرىمدى 60 جاسىمەن قۇتتىقتاپ، وعان ءۇشبۋ حات جولداعان. بىلاي دەپ:
«...ۋۆاجاەمىي كەشريم بوزتايەۆيچ! مى زناەم ۆاس كاك كرۋپنوگو وبششەستۆەننوگو ي گوسۋدارستۆەننوگو دەياتەليا، وچەن منوگو سدەلاۆشەگو دليا پروسۆەتانيا نارودا كازاحستانا. ۆسيا ۆاشا جيزن ەتو دوبرىي ي نازيداتەلنىي پريمەر دليا مولودوگو پوكولەنيا... ۆ تە نەلەگكيە گودى بوربى زا پرەكراششەنيا يادەرنىح يسپىتانيي نا سەميپالاتينسكوم پوليگونە ۆى پروياۆيلي ستويكوست بويسا زا ينتەرەسى نارودا ي مۋدروست يستيننوگو نارودنوگو ليدەرا. مى زناەم، چتو ۆ ەتي ترۋدنىە گودى ۆام پريشلوس وسوبەننو نەلەگكو ي نا ۆاشۋ دوليۋ ۆىپالي تياجكيە يسپىتانيا، نو ۆى سۋمەلي نايتي ۆەرنىي پۋت ي سدەلات نەمالىي ليچنىي ۆكلاد ۆ دولگوجداننۋيۋ پوبەدۋ زاكرىتيە سەميپالاتينسكوگو يادەرنوگو پوليگونا. ۆ دەن ۆاشەگو شەستيدەسياتيلەتيا، دوروگوي كەشريم بوزتايەۆيچ، مى ۆىراجاەم ۆام سۆوە گلۋبوكوە پوچتەنيە ي گوۆوريم بلاگودارنوە سپاسيبو!
ولجاس سۋلەيمەنوۆ». 23-مايا، 1993گ.».
كوردىڭىزدەر مە، ولجاس كەشىرىمدى مەرەيجاسىمەن قۇتتىقتاپ جازعان حاتىندا: «ۆى سۋمەلي نايتي ۆەرنىي پۋت ي سدەلات نەمالىي ليچنىي ۆكلاد ۆ دولگوجداننۋيۋ پوبەدۋ زاكرىتيە سەميپالاتينسكوگو يادەرنوگو پوليگونا» دەيدى. سويتەدى دە اراعا از عانا ۋاقىت سالىپ، «مەن ونداي حات جازعان جوقپىن، كەشىرىمنىڭ اتىنا جازىلعان حاتقا بايقاماي قول قويا سالسام كەرەك» دەيدى.
قوي-ەي، كوكە! قاتارداعى كوپ حاتشىنىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى، حالىقشىل تۇلعا، قازاق دالاسىندا بولىپ جاتقان يادرولىق سىناقتاردىڭ قاسىرەتىن كسرو-نىڭ باس حاتشىسى گورباچيەۆقا قۇپيا تۇردە بولسا دا جىگەرى جاسىماي جەتكىزە العان كەشىرىمدەي ەردىڭ اتىنا جازىلعان ءۇشبۋ حاتقا الجاس ءاماروۆيچتىڭ اڭداماي قول قويا سالۋ بەيمۇمكىن. وسى ارادا ءبىر كاكىر بار. شىندىعىندا ولجاستى كەشىرىمگە كومەكشى ەتىپ تاپسىرعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەدى دەيدى كۋالار.
«جالپى ولجاستىڭ سەمەيگە العاش بارۋى، ول جاقتان كسرو حالىق دەپۋتاتى بولىپ سايلانۋى بىلاي: ول الماتى قالاسىنىڭ كالينين اۋدانىنان كسرو حالىق دەپۋتاتتىعىنا كانديدات بولدى. ۋچاستوككە جازۋشىلار وداعىنان «پروستور» جورنالىنىڭ ءبىر قىزمەتكەرى ەكەۋىمىز باقىلاۋشىلىققا جىبەرىلدىك. داۋىس بەرۋ، بيۋللەتەن ساناۋ تازا اتقارىلدى. اقىن ۇتىلىپ قالدى.
ەرتەڭىندە جۇمىسقا كەلسەم، ءبىرىنشى حاتشىنىڭ كابينەتى الدىندا قىزمەتكەرلەرىمىزدىڭ تورتەۋ-بەسەۋى تۇر. «ولجاستىڭ كابينەتىندە كونسەرت بولىپ جاتىر» دەيدى. بارسام، ءبىر توپ كىسىنىڭ ورتاسىندا ماعان بەيتانىس تاپالداۋ كەلىنشەك تابانىمەن شوق باسىپ العانداي تىپىرلاپ، ەرىنى سۇيرەڭدەپ، شاڭق-شاڭق ەتەدى. «...باقىلاۋشىلارىڭ سايلاۋ ۋچاستوگىندە بولعان جوق! ولاردى جازالاۋ كەرەك!..» دەيدى. مەن قىپ-قىزىل جالاعا قاتتى اشۋلانىپ، پارتكومىمىزدىڭ حاتشىسىنا دەرەۋ مالىمدەمە جازىپ، سايلاۋ ۋچاستوگىندە ءبىزدىڭ بولعان-بولماعانىمىزدى تەكسەرۋدى، كورگەنسىز وسەكشىنىڭ جالاسىنان قورعاۋدى تالاپ ەتتىم. ءبىراق تالابىم ەسكەرىلمەدى.
سول كەزەڭدە نە بولعانىن كەشىرىم «سەمەي پوليگونى» كىتابىندا اشىق جازعان: «الماتىدا داۋىسقا تۇسكەن ولجاس قيىندىققا ۇشىراپتى. مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ن. ءا. نازاربايەۆ ماعان تەلەفون شالىپ، جاعدايدى ايتىپ، و. سۇلەيمەنوۆتى سەمەي وبلىسىنان دەپۋتاتتىققا وتكىزۋىمىزدى ءوتىندى. «سۇلەيمەنوۆ سىزگە كومەكتەسەدى. پوليگونعا قارسى كۇرەستە جاقسى جاردەمشى بولادى»، دەدى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى. ەرتەڭىندە گ. ۆ. كولبين تەلەفون سوعىپ، ول دا سونداي تىلەك ايتتى». ول تىلەكتەر، ارينە، قابىل بولدى».
(عابباس قابىۇشلى. «ءوز ۇلتىن «جابايى» كورگەن ولجاس بۇگىنگىنىڭ «ابايى» بولا الا ما؟» https://abai.kz/post/6684).
رەسپۋبليكالىق جاساندى وداقتاردىڭ جاعدايىن ىشتەي جاقسى تۇسىنگەن، ءارى نوبەل سىيلىعانان دامەلى گورباەچيەۆ تە سەمەيدەگى سىناق پوليگوندارىنىڭ جۇمىسىن تەجەۋگە (ارينە، مۇلدەم توقاتۋعا ەمەس!) بەيىلدى ەكەنىن اقىندىق تۇيسىكپەن ۇعا قويعان ولجەكەڭ انتيادرولىق ۇراندى سوزدەر جازىلعان شۇبەرەكتى دەرەۋ شەكەگە تاڭىپ الىپ توپ باستاي جونەلەدى. قوزعالىس قۇرىپ، قوزعالىستىڭ بارلىق قيمىل ارەكەتىن شوۋعا اينالدىرىپ تا ۇلگەرەدى. جاقسىلارىم، بىلە بىلسەڭىزدەر ءبىزدىڭ ەلدەگى شوۋ مەن شۋ ولجەكەڭنىڭ «نيەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنان باستالعان-دى. شوۋدىڭ اياعى شولاق سايدىڭ تاسىپ باسىلعان سۋى سياقتى ەمەس پە، باستالادى... ءبىتتى، جالعاسپايدى.
ءقايبىر جىلى ولجاس سۇلەيمەنوۆ جاپونياعا باردى. جاپوندار ونى ارقاعا قاعىپ، ارانىن اشقان اجداھامەن كۇرەسكەن دارا باتىر ەسەبىندە قۇرمەت كورسەتتى. ال سول جاپوندار 70-80 جىلدان بەرى ناگاسكاي مەن حيروسيمانىڭ سۇمدىعىن ۇمىتپاي، حالقىنا بارىنشا جاعداي جاساپ، دۇنيەگە كەلگەن ءسابيىنىڭ دەنساۋلىعىن مۇقيات زەرتتەپ، قاداعالاپ تىنىم تاپپاي كەلەدى. وسىنداي يگىلىكتى ىستەرگە مۇرىندىق بولۋعا ءتيىس ءبىزدىڭ ايگىلى اقىنىمىز شەكەسىنە تاڭعان شىتىن شەشكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە سەمەي حالقىن ۇمىتتى. «تروياكا» اتالعان ەۋرازيالىق توپتاعى ءۇش ميللياردەر دوسىنا (شودييەۆ-يبراگيموۆ-ماشكيەۆيچ) قارجى ءبولدىرىپ، شقو-نىڭ يادرولىق سىناقتاردان زارداپ شەككەن اۋداندارىنىڭ بىرىنە قامقورلىق جاساۋعا ونىڭ قۇدىرەتى جەتەتىن ەدى، ءبىراق ونداي جاعىمدى جاڭالىقتى قۇلاعىمىز ەستىگەن جوق. ەگەر سونداي كومەك-جاردەمىن اقىن جاريا ەتپەي جاساعان بولسا، كەشىرىم سۇراۋعا دايىنمىن. ءاي، قايدام!.. اتاعىنان ات ۇركەتىن ولجاستان قىتايدان كەلگەن قانداسىمىز، مارقۇم اسقار جاكۋلين الدەقايدا ەر ەكەن. وتانشىل، حالىقشىل ەكەن. ول سەمەيدەگى اۋرۋحانالارعا، مەكتەپتەرگە جيعان-تەرگەن قاراجاتىن بەرىپ وتىرۋدى وسيەت ەتىپ قالدىرعان-دى. ءسوزدىڭ ورايىنا قاراي ايتىپ وتكەنىمىز ءجون، اسقار جاكۋلين اتىنداعى قور سەمەيدەگى كەلەلى ىستەردىڭ بارىنە ۇزبەي دەمەۋشىلىك جاساپ كەلەدى. جاساي دا بەرمەك!
ولجاستى بىرەۋلەر «از ي يا»-سى ءۇشىن قۇرمەت تۇتىپ، قۇراق ۇشادى. الگىلەرگە «ولجەكەڭنىڭ وسىسى قالاي ءوزى؟» دەي قالساڭ، جاعاڭنان الىپ، جاعىڭدى ۋاتۋعا بار. سويتسەك، ولار ءۇشىن ولجاستان اسقان ۇلتشىل، قاھارمان، باتىر دا باتىل ادام جوق ەكەن. مەيىلى، سولاي-اق بولسىن. بىلەتىندەر ولجاستىڭ «از ي يا»-سىنان كوپ ءتىل بىلگەن پوليگلوت، اسقان ءبىلىمدار ازات سۇلەيەۆتىڭ قولتاڭباسىن كورەدى. «كىتاپتىڭ نەگىزى مازمۇنىن، داۋلى سوزدەر مەن سوزدەردىڭ شىعۋ توركىنىن ناقتىلاپ جازعان ازات ءبىلال ۇلى ەدى» دەيدى كۋالەر. ال كىتاپقا ولەڭمەن رۋح بەرگەن، ارينە، اقىننىڭ ءوزى. وعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. كەشىرىمنىڭ ەسىمىن اۋزىنا المايتىنى سياقتى وسى كۇنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ ازات اتتى ينتەللەكتۋال دوسىنىڭ بولاعانىن دا ءتىس جارىپ ايتپايدى. دەمەك، ابروي دا، اتاق تا وزىنىكى. اقىن سونى قالايدى. تاعى دا قايتالايمىز، مەيلى سولاي-اق بولسىن! ءبىراق «از ي يا»-نىڭ اۆتورى قازاق دەسە، قازاقتىڭ ءتىلى دەسە، جيىرىلىپ شىعا كەلەتىنى نەسى؟.. اسىلىندە «ءسوز توركىنىنە» ۇڭىلەتىن قالامگەر سويتە مە ەكەن؟ بىزدىڭشە ولجاس – ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ كوسەمى. ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن، ءوز تىلىنەن جيرەنەتىن، قاراپايىم قازاقتان ءوزىن جوعارى قوياتىن، وزدەرىن ەليتا سانايتىن ءورىستىلدى نيگيلسيت قازاقتار عانا ولجاستىڭ جازعاندارىن وقىپ، ونى ءپىر تۇتادى. ولجاس تا، ولار دا قازاقتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىن، جاسامپاز ۇلتقا اينالۋىن قالامايدى. قالاماعانىڭىز نە، تىس-تىرناعىمەن قارسى. ادىلدىكتىڭ جولىنان تايماعان، كىمگە دە بولسا، قاسقايىپ تۇرىپ اقيقاتتى ايتا بىلگەن ارداقتى الدان ايىمبەتوۆ اقساقال ءبۇي دەيدى:
«...يا، وكازالوس، زانيال مەستو پريامو ناپروتيۆ و. سۋلەيمەنوۆا. زا نەسكولكو دنەي دو ەتوگو نام بىلي روزدانى تەزيسى پروگراممى بۋدۋششەي پارتيي. منە دوستالسيا ناسيونالنىي ۆوپروس. ماتەريال گوتوۆيل وچەن سەرەزنىي، كاك منە كازالوس، نە ۋستۋپايۋششيي «كوممانيفەستۋ» ماركسا ي ەنگەلسا. نو كوگدا دوشەل دو تەزيسا «ۆوزروجدەنيە كازاحسكوي ناسيي»، سۋلەيمەنوۆ پودنيالسيا، نەمنوگو پوليۋبوۆالسيا سوبويۋ، زاتەم ديرەكتيۆنىم تونوم پوترەبوۆال ۋبرات «ۆوزروجدەنيە كازاحسكوي ناسيي». يا ۆپەرۆىە وكازالسيا ۆ تاكوي بليزوستي وت «ۆەليكوگو چەلوۆەكا». نو پرەودولەل روبوست ي پوچتي زاورال نا نەگو: «كاكوگو چەرتا مى سوبيراەمسيا ۆ پارتيۋ؟! يا بۋدۋ بوروتسيا پروتيۆ انتيكازاحسكوي پارتيي!»
(الدان ايىمبەتوۆ. «ولجاسا سۋلەيمەنوۆا كاك انتيكازاحا يا راسكۋسيل سرازۋ، ەششە توگدا»، گازەتا «كازاحسكايا پراۆدا»، №17، سەنتيابر، 2005 گ.).
ءبىر نارسەنى ايتۋمىز كەرەك. ولجاس – پۋبليكانىڭ كوڭىل-كۇيىندە ويناي بىلەتىن ادام. ول – اقىن بەينەسىندەگى ارتيست. «ولجاس! ولجاس!» دەپ ۇرانداتىپ جازۋشىلار وداعىنىڭ الدىنا كەلگەن جەلتوقسانشىل جاستاردى كورىپ بۇعىپ قالعان باتىر كوتەرىلىس باسىلعان سوڭ، قازمۋ-دە كەزدەسۋ وتكىزىپ، «الاڭعا پارتيا قايراتكەرلەرى شىعىپ كەتتى، نەگىزى تريبۋنادا ءبىز، اقىندار تۇرۋىمىز كەرەك ەدى، بىزگە مۇمكىندىك بەرىلمەدى» دەپ سوققان كورىنەدى. وسىنداي سوزدەن كەيىن البىرت تا، اڭعال جاستار ولجەكەڭە قالاي تابىنباسىن؟!. ارينە، تابىنادى. ال ولجاس ميىعىنان كۇلىپ قويىپ قازاقتىڭ مۇددەسىن سىرتىنان ساتىپ جۇرە بەرەدى. وسىدان كەيىن ولجاستى قالايشا اقىن بەينەسىندەگى ارتيست دەمەيسىڭ؟
ولجاس سۇلەيمەنوۆ نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بيلىگىنە دە قىزمەت ەتتى. قىزمەت ەتكەندە ۇلت مۇراتى، حالىق مۇددەسى تۇرعىسىنان قىزمەت ەتتى دەپ ايتا الامىز با؟ جوق. ول بارىنشا دەكولونيازاسيا ساياساتىنا قارسى بولدى. قازاق ءتىلىنىڭ كونستيتۋسياداعى مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە لايىق قۇرمەتتەلۋى مەن قولدانىلۋىنا دا قارسىلىعى اركەز ءبىلىنىپ تۇراتىن. ول وسىنداي كەرتارتپا پيعىلىمەن نازاربايەۆتىڭ ۇلتتقا بەت بۇرا قالعان ىستەرىنە كەدەرگى كەلتىرىپ، كەسىرىن تيگىزىپ تە جۇرگەنىن ءىشىمىز سەزەتىن. ءبىراق ولجاستى ءولىپ-وشىپ كوزسىز سۇيگەن كوپكە نە دەپ بولاسىڭ؟.. قازاقتا «كوپتە ەس جوق...» دەگەندى اباي عانا ايتا العان. اپىر-اۋ، دەيسىڭ كەيدە، ادامدى جاقسى كورۋگە بولادى. ءبىراق ونىڭ تەرىس باققان، تەتىر ىسىنە نەگە سىن ايتۋعا بولمايدى؟ ءبىزدىڭ كوپ وسىنى ەسكەرمەيدى. حالقىنىڭ وسىنداي ءسابي مىنەزىن، اڭعالدىعىن جاقسى بىلەتىن ولجاس ەكى تىلدا ويناۋدان جالىعار ەمەس. جاسى ءقازىر سەكسەننەن مول استى، ءالى سولاي. مەن وقىرمانعا ولجاس اعاڭىزدى ءسۇي، قۇرمەتتە، باعالا، ءبىراق، سۇيسەڭ دە، باعالاساڭ دا ءادىل ءسۇي، ءادىل باعالا دەگەندى ايتقىم كەلەدى. ءبىز بالالىق ويدان ارىلۋىمىز كەرەك. ەسەيۋىمىز كەرەك. كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن تانىپ، ءبىلۋىمىز كەرەك. ءقازىر وتكەن وتىز جىلداعىنىڭ ءبارىن جاپپاي مانسۇقتاۋعا كوشىپ جاتىرمىز. ولاي بولمايدى. وتكەنىڭ قاسىرەتتى بولسا دا قاسيەتتى تاريحىڭنىڭ بەتىندە تاڭبالانىپ قالۋى ءتيىس. نازاربايەۆتىڭ بيلىگى... ول دا جىلدار وتكەن سوڭ ۋاقىت تارازىسىنىڭ تاباعىنا تارتىلاتىن بولادى. سول ۋاقىتتا ءبىرىنشى ورىنعا ولجەكەڭدەردىڭ ويىنى ەمەس، حالىقتىڭ قايسار رۋحى، ەرلىگى، توزىمدىلىگى، كونبىستىگى، كۇتە بىلگەندىگى الدىڭعى ورىنعا شىعادى. سول كەزدە ءبىز، «بارىنە كىنالى شاپىراشتىلار» دەپ رۋلى ەلگە توپىراق شاشا سالعان اقىننىڭ ءسوزىن اسىلىق دەپ تانىرىمىز اقيقات.
ايتپاقشى، اتاسى جاقسى جۇرتقا اراشا تۇسكەن ءسوز ءقازىردىڭ وزىندە ايتىلىپ تا جاتىر. ءبىز سول سوزبەن ماقالامىزدى قورتىندىلاعاندى ابزال كوردىك:
«قاڭتار قاندى وقيعاسى «مەن قازاق» دەيتىن ءاربىر ازاماتتىڭ جۇرەگىندە تىكەنشە قادالىپ تۇرعانى حاق. ۇيىمداستىرۋشى كىم؟ كىم كىنالى؟ اركىم ءارتۇرلى جاۋاپ ىزدەپ سابىلۋدا.
يۋتۋب كانالدىڭ بىرىنەن حالىقارالىق ارەناداعى ابىرويلى ازاماتىمىز ولجاس سۇلەيمەنوۆ سويلەدى. «شاپىراشتىلار كىنالى»، – دەپ ءوزىنىڭ باريتون داۋىسىمەن باسىپ كەپ قالدى ول. مەنىڭ زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى. قازاق رۋشىلدىعى جايىندا ويلادىم.
1932 ج. الاپات اشتىققا باس سەبەپكەر قازاق. 1937 ج. قازاقتان كوپ اتىلعان وزگە ۇلت جوق. قازاقستان باسشىلىعىنا كەلگەن پ.ك.پونومارەنكو (1954-55 ج.) ءبىر جىلدا ق.ساتپايەۆ، ب.كەنجەبايەۆ، ق.جۇمالييەۆ، ە.ىسمايىلوۆ، ە.بەكماحانوۆ، ق.مۇحانبەتحانوۆ سەكىلدى قازاقتىڭ قايماعىن تۇرمەدەن شىعاردى. قازاقتىڭ زيالىسىن تۇرمەگە تىققان ەكى وڭىردەگى كلان جايىندا ساياسي بيۋرونىڭ ارنايى شەشىمىن الۋعا ءماجبۇر بولدى. ول قازاق باسشىلارىنىڭ ماسكەۋگە قۇيرىعىن تىعىپ الىپ، ءبىرىن-بىرى رەسپۋبليكادا قۇلاتۋىنا، جالا جاۋىپ ايداتۋىنا قارسى شەشىم ەدى. قازاقتىڭ تۇتاستىعىن ءسويتىپ، ۋكراين باسشى ساياسي شەشىم شىعارىپ، ساقتاپ قالۋعا تىرىسقان. ءبىراق، پونومارەنكونىڭ قازاق ۇلتىنا جانى اشۋى موسكۆاعا جاقپادى دا، ءبىر جىل ىستەر-ىستەمەستە قازاقستان باسشىسىن ءۇندىستانعا ەلشىسى ەتىپ، ايداپ جىبەردى. كپسس-تىڭ جازىلماعان زاڭى. تولەگەن تاجىبايەۆتى كەڭەسشى ەتىپ، پ.ك.پونومارەنكو بىرگە الا كەتكەن. بۇل دا ونىڭ قازاق حالقىنا دەگەن قۇرمەتى بولسا كەرەك.
... ال، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «قاڭتار وقيعاسىن شاپىراشتىلار ۇيىمداستىردى»، – دەۋى ۇيات-اق بولدى. تاربيەسىن كورگەن، قىزمەتتەس بولعان قالامگەر رايىندا ايتايىن، بۇل ولجاس سۇلەيمەنوۆ قازاقتىڭ رۋشىلدىعىنا قارسى سويلەپ جۇرگەن (قونايەۆتىڭ قامقورلىعىن كورگەن) بۇرىنعى ولجاسقا ۇقسامايدى. ءوزىنىڭ ورىس دوستارى ايتىپ جۇرگەندەي «الجاستىڭ» الجاسقان ءسوزى بولىپ شىقتى. ولجاس ايتتى ەكەن دەپ، نەمەنە ءبىز بار كىنانى شاپىراشتى رۋىنا ارتىپ، شاپىراشتى رۋىمەن كۇرەسەمىز بە؟ بۇل قازاقتىڭ ىنتىماعىنا، بىرلىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ءسوز، قاتەلەسۋ!».
(ادبيەتشى-عالىم، پروفەسسور قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ WhaTsab جەلسىنەن تاراعان جازباسىنان ءۇزىندى).
نۇرلان بايتاس
Abai.kz
