سوڭعى كەزدەرى باعامى قۇبىلىپ تۇرعان دوللار كوپتىڭ ىعىرىن شىعارا باستادى. ءدۇدامالىقتان شارشاعان كەيبىرى دەپوزيتتەگى تەڭگە تۇرىندەگى اقشاسىن دوللارعا ايىرباستاۋعا كوشكەن. مۇندايدا "تۇراقتى شەگەندەلگەن ءبىر باعام تاسىلىنە نەگە كوشپەيدى ەكەنبىز" دەگەن ساۋال كوپتىڭ ساناسىندا ءبىر جىلت ەتەرى ءسوزسىز. تۋرا اراب امىرلىكتەرىندەگىدەي.ەلىمىزدىڭ باس بانكيرى تيمۋر سۇلەيمەنوۆتەن سۇقبات العان ارمانجان بايتاسوۆ تا وسى سۇراقتى وعان قويىپ كوردى،دەپ جازادى Dalanews.kz.
"بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، سول سەكىلدى ساۋد ارابياسىنىڭ ءجونى بولەك. ولار ءبىر اقشا باعامىن قانشا جىل ۇستانىپ كەلەدى؟ 30 جىل ما؟.. بۇعان ماكروەكونوميكالىق العىشارتتار، ياعني حالىق پەن ەل رەزەرۆتەرى كولەمىنىڭ اراقاتىناسى تۇرعىسىندا قاراۋ كەرەك. بۇل ارادا ميگرانتتار ەمەس، ەلدىڭ بارلىق الەۋمەتتىك يگىلىگىنە يە جەرگىلىكتى ازاماتتارى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. ال بۇل اراقاتىناستى الىپ قاراستىرساق، ولار ءبىر اقشا باعامىن قالاعان ۋاقىتىنا دەيىن ۇستاي الادى. بۇل - بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، امىرلىكتەر ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدا وتە ۇلكەن پروگرەسكە قول جەتكىزگەن. ءباا - بۇل قارجىلىق حاب، سونداي-اق ونداعى قارىشتاپ جاتقان ءتۋريزمدى ەسەپكە الماعاندا، ءىس جۇرگىزۋ، جىلجىمايتىن مۇلىك جانە بيزنەس قىزمەتتەرى بويىنشا حابتار. سونىڭ ارقاسىندا اراب ەلدەرى تابيعي رەسۋرستار تابىسىنا قاتتى تاۋەلدى ەمەس، ياعني شيكىزات سيكلدەرىنىڭ ىقپالىنا الدەقايدا از ۇشىرايدى، سوندىقتان ولار باعامدى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قورداعى اقشاسىن "جاقپايدى". ۇشىنشىدەن، ولاردا مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىن وندىرۋدەگى وزىندىك قۇن 7-10 دوللاردى قۇرايدى. ال بىزدە بۇل كورسەتكىش جوعارى. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ شيكىزاتتى تۇتىناتىن نارىقتاردان دا وتە الشاق جاتىر، ياعني بۇعان تاسىمال شىعىندارى كەلىپ تاعى قوسىلادى. ياعني، ءبىزدىڭ مۇناي بيزنەسىنىڭ جانە ونىمەن بايلانىستى رەزەرۆتەردىڭ مارجاسى الدەقايدا تومەن، بۇل ءوز كەزەگىندە شەگەندەلگەن (فيكسيروۆاننىي) اقشا باعامىن ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى"، - دەيدى ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى.
سونىمەن قاتار، سۇلەيمەنوۆتىڭ پىكىرىنشە، تەڭگە باعامىن شەگەندەپ بەكىتۋ دەگەن "تۇراقتىلىق يلليۋزياسى".
كۇشتى اقشا باعامى ەكونوميكانى "جالقاۋ" ەتەدى
"ەستەرىڭىزدە بولار، 2010-شى جىلدارى تەڭگە ەكى مارتە اكىمشىلىك تۇرعىدا ديەۆالۆاسياعا ۇشىراعانى. رەزەرۆتەردى ىسىراپ ەتپەي، اقشا باعامىن بەلگىلەۋ مۇمكىن ەمەس. 2014-2015 جىلدارى اقشا باعامىن ۇستاپ تۇرعان كەزدە نارىق كورىپ-بىلىپ وتىردى، قالىپتاسقان جاعدايلاردىڭ نارىقتىق ەمەس ەكەنىن، ال ءبىز ادامداردى رەزەرۆتەرىمىزبەن "ازىقتاندىرىپ"، بۇل رەتتە ۇلتتىق قوردىڭ، ءتىپتى ۇلتتىق بانكتىڭ التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆتەرىنەن 30 ملرد تەڭگەدەن استام اقشانى جۇمسادىق. ءبىراق، ەڭ باستىسى، كەيىن سول اقشالاردىڭ ورنىن تولتىرمادىق، ءالى ۇڭىرەيىپ تۇر"، - دەدى باس بانكير تەڭگە ديەۆالۆاسياعا ۇشىراپ، 1 اقش دوللار 180 تەڭگەدەن 360-380 تەڭگەگە دەيىن قىمباتتاعان كەزدى ەسكى الىپ.
سونداي-اق ۇلتتىق بانك باسشىسى اقشانىڭ شەگەندەلگەن باعامىنا كوشۋ ەكونوميكانى دامىتپايدى، كەرىسىنشە يمپورتقا قۇمار ەتىپ، كەز كەلگەن جاعدايعا بەيىمدەلۋ قابىلەتىنەن ايىرادى دەپ سانايدى.
"اقشا باعامى كۇشتى بولىپ تۇرسا، "ءبارىن شەتەلدەن ساتىپ الا سالايىق، ءوندىرىپ قايتەمىز ونى ( ... )"، دەپ شىعامىز عوي وندايدا. ونسىز دا سولاي بولدى عوي بىزدە. يندۋستريالاندىرۋدىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى بەسجىلدىقتارىنىڭ ناتيجە بەرمەۋى كوبىنەسە جاساندى تۇردە "نىعايتىلعان" ءارى شەگەندەلگەن تەڭگە باعامىمەن بايلانىستى، - دەپ تۇسىندىرەدى سۇلەيمەنوۆ.
شەگەندەلگەن (فيكسيروۆاننىي) اقشا باعامى جاعدايىندا كەز-كەلگەن ىشكى ەكونوميكالىق شەشىمدەر قاۋقارىنان ايىرىلادى.
"ويتكەنى "ۇلتتىق بانك بار عوي، اقشا باعامىن ۋادە ەتكەن جاعدايعا كەلتىرە سالادى" دەپ قاراپ وتىرادى ءبارى. ال بۇل دەگەنىمىز، ۇلتتىق قۇزىرەتتىلىك شەشىمدەرى اقش-تىڭ فەدەرالدى رەزەرۆى قۇزىرەتىنە وتكەنمەن تەڭ جاعداي. ايتالىق، ەۆروعا شاققاندا اقش دوللارى 10%-عا نىعايدى دەلىك، دەمەك، باعامىمىز دوللارعا بايلانعاندىقتان، ءبىز تەڭگەنى دە نىعايتۋىمىز قاجەت بولادى".
شەگەندەلگەن اقشا باعامىنا ەاوە ەلدەرى دە كوشكىسى جوق
سۇلەيمەنوۆ، ەڭ باستىسى، قازاقستانمەن ەكونوميكالىق وداقتاعى ءبىر ەلدەر "ۇلتتىق ۆاليۋتا باعامىن شەگەندەگىسى" جوق ەكەنىن باسا ايتادى: قىرعىزداردىڭ سومى ەركىن اقشا باعامىنا، رەسەيلىكتەردىڭ ءرۋبلى دە ەركىن، ياعني وزگەرمەلى، وزبەكتەردىڭ سۋمى دا ءىشىنارا وزگەرمەلى باعامعا سۇيەنەدى.
"ماسەلەن، ءبىز تەڭگەنى دوللار باعامىنا بايلادىق دەلىك، ال رۋبل ەركىن كەڭىستىكتەگى وزگەرمەلى باعامدا بولسا، وندا رۋبلگە قارسى قاتاڭ كۇشەيتۋ شارالارىن قولدانۋ كەرەك بولادى. مىسالى، رەسەيدە تاۋارلار ارزانداپ، قازاقستاندىقتار شەكارالاس ايماقتارعا لاپ قويعان 2014-2015 جىلدارداعىداي جاعداي عوي. ەگەر، كەرىسىنشە بولسا، وندا ءبىزدىڭ اكتيۆتەر وزگەلەرگە تارتىمدى بولادى. 2022 جىلى مۇنداي جاعداي بولدى ەمەس پە؟.."، - دەپ سۋرەتتەيدى بۇل جايتتى سۇلەيمەنوۆ.
قاراشا ايىنداعى جاعدايدان ۇلتتىق بانك قانداي ساباق الدى؟
"ءبىز اقشا باعامىن قولمەن رەتتەمەيمىز. قاراشاداعى جاعدايعا دەيىن ۇلتتىق بانك تەك 2022 جىلدىڭ كوكتەمىندە ارالاسقان. ال بۇعان دەيىن، ياعني 2،5 جىل ارالاسپادىق. اقشا باعامى نارىقتىق سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ اسەرىنەن قالىپتاسادى. مەن بۇعان ءوز اتىمنان كۋالىك ەتە الامىن. ءبىز قور بيرجاسىندا ويىنشى رەتىندە قاتىسامىز، وندا دا ۇلتتىق قوردان ترانسفەرتتەردى الىپ، ايىرباستاۋ جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ اگەنتى رەتىندە. ءبىز بۇل ترانسفەرتتەردى نارىقتا ساتامىز. كەپىلدەندىرىلگەن جانە نىسانالى ترانسفەرتتىڭ مولشەرىن پارلامەنت الدىن الا بەكىتەدى. ءبىز ترانسفەرتتەردى ءارقاشان تەڭدەي ەتىپ ساتۋعا تىرىسامىز، ماسەلەن اي سايىن بەكىتىلگەن سومانىڭ 1/12 بولىگى. ءارى قاراي، ءبىز بۇل "بولىكتى" ءبىر ايداعى بيزنەس كۇندەر سانىنا بايلانىستى 21 نەمەسە 22 بولىككە بولەمىز. ءتىپتى ءبىر بيرجالىق كۇننىڭ ىشىندە ءبىز بىركەلكى ساتۋعا تىرىسامىز: بىزدە بيرجالىق روبوت بار، ول [سومالاردى] ۋاقىت ارالىقتارىنا قاراي بىردەي ءبولىپ ەسەپتەپ "ەنگىزەدى""، — دەيدى سۇلەيمەنوۆ.
ول ەاەو بويىنشا سەرىكتەستەردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا اسەرى بار ءارى زور دەپ سانايدى.
"ونەركاسىپتىك كووپەراسيا، قازاقستاننىڭ ءىرى كاسىپورىندارىنىڭ رەسەيدىڭ ءىرى كاسىپورىندارىمەن بايلانىسى دەگەن بار، ءبىزدىڭ كومىر رەسەيدىڭ جەو-نا جەتكىزىلەدى، تەمىر جولىمىز رەسەيگە بارادى، شەتەلگە مۇنايدى ايداپ جاتقان كقك رەسەي ارقىلى وتەدى. تاۋارلاردىڭ، قىزمەتتەردىڭ، كاپيتالدىڭ جانە جۇمىس كۇشىنىڭ ەركىن قوزعالىسىن قامتيتىن ەكونوميكالىق وداقتىڭ قاتىسۋشىسى بولا وتىرىپ، ءبىز سەرىكتەس ەلدەردە بولىپ جاتقان وقيعالاردان تىسقارى قالا المايمىز"،- دەيدى باس بانكير.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەكونوميكالاردىڭ وسىلاي قويان-قولتىق ارالاسىپ جاتۋىنان، ارينە، بىر-بىرىنە اسەرى بولادى، ءبىراق تەڭگەمىز رۋبل باعامىنا بايلانباعان.
"وسى رۋبلدەن كەتەيىكشى" دەيتىندەردى مەن تۇسىنبەيمىن. جالپى، وسى ءسوزدى. ويتكەنى تەڭگە رۋبل باعامىنا بايلانباعان. ءيا، ەكونوميكالار اراسىندا بايلانىس بار. ءبىزدىڭ [رەسەيمەن] ارامىزداعى ساۋدا-ساتتىق كولەمى 30 ملرد تەڭگەگە جۋىقتايدى (27-28 ملرد تەڭگە، 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قانشا بولاتىنىن كورەيىك)، ۇلكەن ينۆەستيسيالىق بايلانىستار بار، رەسەيلىك كاپيتال قازاقستاندا [بار]، قازاقستاندىق كاپيتال رەسەيدە دەگەندەي، قارجىلىق قاتىناستاردىڭ دا كولەمى زور جانە ت.ب. بۇل - بۇرىننان سولاي، ءبىزدىڭ گەوگرافيامىزدىڭ اجىراماس بولىگى. ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ بايلانىسىن، ۆاليۋتالاردىڭ بايلانىسىن وسىلار انىقتايدى. رۋبلگە قانداي دا ءبىر "بايلانۋ" دەگەن جوق"،-دەدى سۇلەيمەنوۆ.
ول ەاەو ەلدەرىنىڭ سىرتقى ساۋدا ساياساتىن ءقازىر ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا باسقاراتىنىن، ءبىراق اقشا-كرەديت ساياساتى "مۇلدەم تاۋەلسىز" ەكەنىن ايتتى.
"ءبىز بازالىق مولشەرلەمەلەر تۋرالى، مينيمالدى رەزەرۆتىك جانە پرۋدەنسيالدىق تالاپتار جانە ت.ب. شەشىمدەردى ءوزىمىز قابىلدايمىز. ونى ۇلتتىقتان جوعارى قۇزىرەتكە يە ورگانعا وتكىزىپ بەرۋ نيەتىمىز جوق"، — دەپ ءسوزىن قورىتىندىلايدى سۇلەيمەنوۆ.
ايتا كەتسەك، اتالعان ماسەلەگە قاتىستى Dalanews.kz سايتىندا "بيۋدجەت قۇرىلىمىن زەردەلەگەن ساراپشى: بىزدىكى تەك ساتۋ مەن شاشۋ" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن.
