ولار ءبىر كەزدەرى بىر-بىرلەرىنەن ايىرىلمايتىنداي كورىنەتىن. توپتاسىپ كەڭ سارايعا كىرگەندە، جۇرتتىڭ ءبارى اڭتارىلا قارايتىن. «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسىنىڭ قىزۋىن كىرگىزگەن ءۇش تۇلعا – وراز جاندوسوۆ، ءاليحان بايمەنوۆ، بولات ءابىلوۆ – «جاس تۇركىلەردىڭ» بەلدى وكىلدەرى ەدى. ولارعا جۇرت سەندى. اينالاسىن قاۋمالاعان قالىڭ جۇرتقا ولار سەندى مە؟ بەلگىسىز... سوزدەرى مىق شەگەدەي، ءبىلىمدى، قالتالى ازاماتتاردىڭ ءاربىر جيىنىنا سابىلعان جۇرتتىڭ قاراسى مول-تۇعىن.

(فوتولار اسىلحان ءابدىرايىموۆتىڭ ارحيۆىنەن الىندى)

[caption id="attachment_11700" align="alignright" width="1656"] كىم مات بولدى؟[/caption]

اكەجان قاجىگەلديننىڭ داۋىنان سوڭ قازاقتىڭ ساياسي بيلىگىنە ايرىقشا اسەر ەتكەن وسى توپتى وپپوزيسيالىق باسىلىمدار جۇلدىزعا اينالدىردى. ءاليحان بايمەنوۆتىڭ ساياسي ساراپتامالارى، وراز جاندوسوۆتىڭ ەكونوميكاعا قاتىستى سىني جانە تالدامالىق پىكىرلەرى، بولات ءابىلوۆتىڭ بيزنەس سالاسىنداعى كەمشىلىكتەر جايلى تۇششىمدى ويلارى قوعامدا قىزۋ تالقىعا ۇلاسىپ جاتاتىن. ەگەر سول شاقتاعى سۋرەتتەرىنە كوز جىبەرسەڭىز، جۇزدەرىنەن شىنايى دوستىق شۋاعى ەسىپ تۇراتىن. القاعان توپتىڭ ورتاسىندا «ءۇش دوستىڭ» ويى دا، جاراسىمى دا وزگەشە ەلەستەيتىن...

 جەڭىس كىمگە بۇيىردى؟

جوعارىداعى سۋرەتكە قاراپ وتىرىپ، ءدال وسى ويىندا كىمنىڭ جەڭگەنىن قاراداي بىلگىڭ كەلەدى. قارسىلاستار ەكەۋ: وراز جاندوسوۆ پەن ءاليحان بايمەنوۆ. ەكەۋى دە بىر-بىرىنە قوش كوڭىلمەن شاحمات تاقتاسىنا نازار سالعان. بىزگە ءدال وسى ويىنداعى وراز جاندوسوۆتىڭ رياسىز كۇلكىسى مەن شىنايى تابيعاتى ۇنايدى: كوڭىلىندە ەشقانداي دىك جوق، وڭ قولىن الدىعا سوزىپ، سلوندى (ءپىلدى) جىلجىتۋعا وقتالىپ تۇر. ونىڭ ويلاۋ مانەرىنەن بۇل ويىندى تازا تاسىلمەن اياقتاۋ اڭعارىلاتىنداي.

بايمەنوۆ بولسا، ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، وراز جاندوسوۆتىڭ كەلەسى جۇرىستەرى تۋرالى ويلاعانعا ۇقسايدى. پەشكانىڭ باسىن ءبۇرىپ ۇستاپ، ورازدىڭ قاتقىل شابۋىلىنا بوگەت جاساۋدى – قورعانىس ءتاسىلىن قالاعانى بايقالىپ تۇر.  جانە پەشكامەن قارسى تاراپتىڭ نەگىزگى فيگۋراسىنا وزىندىك سەس كورسەتۋدى دە ويلايتىن سەكىلدى.

وسى بارىستا باقىلاۋشى بوپ تۇرعان بولات ءابىلوۆتىڭ دا بۇل ويىننان تىسقارى ەمەستىگى اڭدالادى. قيمىلىنا قاراپ، قاي جاققا كومەككە كەلەتىنىن ءبىلۋ قيىن. ءبىر قولىن قالتاسىنان شىعارماعان كۇيى ويىنعا ىنتى-شىنتىسىمەن زەر سالىپ، بۇل جەكپە-جەكتەن ءوزىنىڭ دە قالىس قالعىسى كەلمەيتىنىن اڭعارتاتىن سەكىلدى. ۇستەلدەگى پوزيسياعا جانە فيگۋرالار سانىنا ءمان بەرگەن جان جاندوسوۆتىڭ بۇل ويىندا ءباسى ۇستەم ەكەنىن بىلەدى. ءبىراق شاحماتتىڭ اتى – شاحمات. ويىن تولىق اياقتالماي، جەڭىستى ءبىر جاققا بەرۋگە ەشكىمنىڭ قۇقى جوق. شاحماتتا مىڭداعان ءجۇرىستىڭ بار ەكەنىن ەسكەرسەك، كەز كەلگەن تىعىرىقتان جول تابۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، ءوزىڭىز قۇرعان كومبيناسيالاردى سوڭىنا دەيىن جەتكىزۋ ءارى قارسىلاسىڭىزدىڭ بولاشاق جوسپارلارىن الدىن الا ايقىنداۋ...

بۇل 2003 جىلى وتكەن «اق جول» پارتياسىنىڭ ءىىى سەزى كەزىندە تۇسىرىلگەن سۋرەت ەكەنىن ەسكەرسەك، ەكى ساياسي ساڭلاقتىڭ ودان كەيىن دە تالاي مارتە شاحمات ويناعانى بەلگىلى.

وراز جاندوسوۆ: «مۇنايدىڭ اقشاسىن حالىققا بەرۋ كەرەك»

ورازدى جۇرتشىلىق بىلىكتى ەكونوميست رەتىندە تانيدى. ول وتىزعا جاسى تولماستان بيلىك ساپىندا بەلدى قىزمەتتەر اتقاردى. شەتەلدىك ينۆەستيسيالار جونىندەگى اگەنتتىك ءتوراعاسى بولعاندا، جۇرت ونىڭ بولاشاعىنا تاڭداي قاعىپ، باس شايقاسقان. بۇدان كەيىن ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى، ۆيسە-پرەمەر، ءبىرىنشى ۆيسە-پرەمەرلىككە دەيىن كوتەرىلدى. 2001 جىلى اتىشۋلى «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋىنا» مۇشە بوپ كىرىپ، ۇكىمەت ۇيىمەن قوش ايتىسقان ول، 2003 جىلى «اق جول» پارتياسىنىڭ تەڭ ءتوراعاسى بولا ءجۇرىپ، پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى قىزمەتىن قوسا اتقارعانى جانە بار. بۇل قىزمەتتەن ءبىر جىلدان سوڭ قايتا كەتتى. سول كەتكەننەن مول كەتتى. بيلىك تۋرالى اششى پىكىرلەرى، ەكونوميكالىق ساراپتامالارى اپتا سايىن جاريالانىپ، التىنبەك سارسەنبايەۆ باستاعان سەركەلەر توبىنىڭ نەگىزگى مۇشەسى بولا ءبىلدى ءارى قازاقستانعا دەموكراتيالىق ۇستىنداردى ەنگىزۋگە بار كۇشىن سالدى. كەيىن «اق جول» قاققا بولىنگەندە، ول سارسەنبايەۆ-تۇياقباي توبىندا قالدى.

ول سول شاقتا الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەر تۋرالى ءجيى ايتاتىن. شيكىزاتقا مەيلىنشە باي قازاقستاندا تاقىر كەدەيلەردىڭ سانىنىڭ نە ءۇشىن كوپ ەكەندىگىنە كۇيىنەتىن. مۇنايدان تۇسكەن پايدانى 17 ميلليون حالىققا تەڭدەي ءبولىپ بەرۋ تۋرالى دا ۇسىنىس جاساعان. كەيبىر ساراپشىلار ءدال بۇگىنگى تاڭدا قازاق ۇكىمەتىنە وراز جاندوسوۆتاي بىلگىر ماماننىڭ اسا قاجەت ەكەنىن ايتىپ ءجۇر. ويتكەنى، ورازداي ەكونوميستەر ەلىمىزدە تىم از...

ءقازىر وراز ەشقانداي مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارمايدى. 2008 جىلدان بەرى ءوزى قۇرعان «راكۋرس» ەكونوميكالىق ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى. كەيبىرەۋلەر تيمۋر قۇلىبايەۆتىڭ ەكونوميكا جونىندەگى كەڭەسشىسى دەگەندى دە ايتىپ ءجۇر. شىن-وتىرىگى بەلگىسىز.

 ءاليحان بايمەنوۆ: «بيلىك اۋىسۋى كەرەك»

ءاليحان بايمەنوۆ تۋرالى جۇرت اراسىندا ەكىۇداي پىكىر بار. ءبىرى ونىڭ اشىق ويلى، دەموكرات ازامات ەكەنىنە يمانداي سەنىپ، وتكىر سىن-پىكىرلەرىن قىزۋ قولداسا، ەكىنشى توپ ءاربىر ىسىنە كۇمانمەن قارايدى. جاستايىنان بيلىكتىڭ ءارتۇرلى باسپالداعىنان وتكەن ول، ءبىر كەزدەرى جەزقازعان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى (1992)، قازاقستان جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى (1994-1995)، ەڭبەك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى (1995-96)، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى (1996-97)، ق ر پرەمەر-مينيسترى كەڭسەسىنىڭ جەتەكشىسى (1997-98)، ق ر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى (1998-99)، مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەر جونىندەگى اگەنتتىك ءتوراعاسى (199-2000)، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى (2000-01) بولدى. ەگەر قىزمەتتىك ءوسۋ باسپالداعىنا قاراساڭىز، بايمەنوۆ بارماعان سالا از. ول پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن تارتىپ، ۇكىمەت ىشىلىك تىنىس-تىرشىلىكتى، وبلىستىق اكىمدىكتىڭ قىر-سىرىن جاقسى بىلەدى. جىل سايىن قىزمەت اۋىستىرىپ، بىردەن بىرگە سەكىرگەن بايمەنوۆتىڭ بىرنەشە جىل بۇرىن بيلىككە قايتا كەلىپ، كەزىندە ءوزى ءبىرىنشى باسشى بولعان مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەر جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ ءتوراعاسى بولعانىن بىلەمىز. ەرتەرەكتە ۇزاق ۋاقىت «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتايشىسى ءارى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولدى. «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىن قۇرعانداردىڭ ىشىندە بەلدى ويىنشى بولعان ول، 2005 جىلدارى سارسەنبايەۆ-تۇياقباي توبىمەن كەلىسپەي، پارتيانى ەكىگە ءبولىپ اكەتتى. وپپوزيسيانىڭ كۇشەيىپ تۇرعان ۋاقىتىندا ءا. بايمەنوۆ ساياسي رەفورمالار تۋرالى ءجيى ايتاتىن. ول ۇنەمى بيلىك اۋىسپاي، ەشنارسە وزگەرمەيتىنىنە توقتالاتىن.

«اق جولدىڭ» سوڭعى تاعدىرى نەمەن اياقتالعانى بەلگىلى، ءقازىر ول قالتالى توپتىڭ قولىندا – ازات پەرۋاشيەۆ باسقارادى. كەيبىرەۋلەر بايمەنوۆ بيلىككە كەلۋ ءۇشىن ءوز پارتياسىن قىرۋار اقشاعا ساتقان دەپ تە ايتادى...

ءقازىر ءا. بايمەنوۆ ق ر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن مەملەكەتتىك قىزمەت جونىندەگى وڭىرلىك حابتىڭ باسقارۋشى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارادى.

 بولات ءابىلوۆ: «مەن  ساياساتقا ورالامىن»

«سەن ساياساتپەن اينالىسپاعانىڭمەن، ساياسات سەنىمەن اينالىسادى». بولات ءابىلوۆتىڭ ۇستانىمى وسىعان ساياتىنداي كورىنەدى. ساياساتپەن اينالىسۋ كەرەك، ءبىراق سوڭىنا ءتۇسۋدىڭ قاجەتى شامالى، تەك ءوز مۇددەڭدى قورعاۋ ءۇشىن كۇرەسە بىلسەڭ بولدى...

ول دا جوعارىداعى ەكەۋى سەكىلدى بىرنەشە سالانىڭ باسىن ۇستادى. اتى جاس بيزنەسمەن رەتىندە شىققان ول 90 جىلداردىڭ باسىندا «بۋتيا-كاپيتالىن» قۇرىپ، حالىقتان اقشا جيناپ، كەيىن بايىعاسىن بارىنە كومەكتەسەمىن دەپ ۋادە بەرگەن. حالىق قارجىسىن قايتارعان-قايتارماعانى بەيمالىم، بەرتىنگە دەيىن بولاتتان اقشاسىن داۋلاپ جۇرگەندەردىڭ بولعانىن بىلەمىز. دەپۋتات بولعان جىلدارىندا وتكىر ساۋالدار جولداپ، ءتىپتى ۇكىمەتباسى توقايەۆتى سوتقا بەرگەنى دە ەل ەسىندە. كەيىن «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋ» قوزعالىسىنا قوسىلىپ، ساياسي امبيسياسىن سىناپ كورمەك بولدى. «اق جول»، «ناعىز اق جول» پارتيالارىندا تەڭ ءتوراعالاردىڭ ساپىندا ءجۇردى. جاقيانوۆ تۇرمەدەن بوساعاندا وسى بولات مىرزا: «بۇل ەلدە نە سەن قالاسىڭ، نە مەن قالامىن» دەپ شارت قويعان دەگەن سىبىس بار.  بەرتىندە «ازات» پارتياسىن قۇرعان. ول پارتيا ءقازىر بار ما، جوق پا، بەلگىسىز...

كەيبىرەۋلەر بولاتتى ءقازىر شەتەلدە ءجۇر دەپ ايتادى. ەكى جىلدان كەيىن ەلگە ورالىپ، ساياساتپەن تىڭ كۇشپەن اينالىسام دەپتى-مىس.ايتقان ۋاقىتى دا كەلدى. مۇمكىن، ەلگە كەلىپ، تاعى ءبىر باستامانىڭ جەتەكشىسى بولار...

 

ءتۇيىن:

ءومىر شاحماتتىڭ تاقتاسى دەيدى. اركىم وزىنشە كورول. ءبىراق ءتۇبى ءبىر مات بولادى. ال تىرشىلىگىندە تالاي مارتە مات بولاتىن جاندار بار. ءبىرى ساياساتتا، ءبىرى ەكونوميكادا، ءبىرى قارا بازاردا، ءبىرى حان بازاردا. ءبىز جوعارىداعى ويىندا كىمنىڭ مات بولعانىن بىلمەيمىز. ال ساياسي ومىردە وسى ءۇش تۇلعانىڭ قايسىسى مات بولدى؟ بىزدىڭشە، ويىن ءالى اياقتالعان جوق. ءۇش بولەك كەتكەن ولاردىڭ ساياسي ارەناداعى بيىك بەلەستەردەن ءالى دە ءۇمىتى بولۋى مۇمكىن... الدە، ويىن الدەقاشان اياقتالىپ كەتتى مە؟..

ءتوقتارالى تاڭجارىق

ءاليحان بايمەنوۆ:

ءبىز تاۋەلسىز ەل بولعاندىقتان، باق-دا ەل مۇددەسىنە ساي بالاما پىكىردى حالىققا جەتكىزۋگە جول اشۋىمىز قاجەت. ويتكەنى ۇتىمدى پىكىرلەر ەلدەگى جاسوسپىرىمدەرگە دە، ويلى ازاماتتارعا دا، ءتىپتى بيلىكتىڭ وزىنە دە قاجەت. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس»  دەگەن قازاق. ەندەشە بالاما پىكىر – ەل الەۋەتىنىڭ كورسەتكىشى.

سونىمەن قاتار تەلەديدار ارقىلى الەمگە رەسەي كوزىمەن ەمەس، ءوز كوزىمىزبەن قاراۋ ءۇشىن جەتەكشى ارنالار مەن باسىلىمداردىڭ الەمنىڭ نەگىزگى ايماقتارىندا تىلشىلەرى بولۋى شارت.

(«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى)

وراز جاندوسوۆ:

مەنى ەشكىم بيلىككە شاقىرعان جوق. ءوزىمنىڭ دە وعان ءقازىر بارعىم كەلىپ وتىرعانى شامالى. ويتكەنى قازىرگىدەي جۇيەلى وزگەرىستەر جاسالماعان جاعدايدا ءبىر مەكەمەگە بارىپ، دىتتەگەنىڭدى تولىق جۇزەگە اسىرۋ قيىن. ءجونى ءتۇزۋ مەملەكەتتەردە ۇكىمەتتىڭ كوزقاراسى قوعامداعى جالعىز پىكىر بولىپ ەسەپتەلمەيدى. ال بىزدە كەڭەس كەزەڭىنەن قالعان ءداستۇر وزگەرمەگەن. ۇكىمەت باسقا كوزقاراستارعا ءمان بەرمەيدى. وعان قوسا، مەنىڭ جاساپ جاتقانىم ەلگە، ادامدارعا قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى بۇقارانىڭ قوعامداعى وقيعالار بويىنشا وبەكتيۆتى، بىلىكتى پىكىر الاتىنداي باسقا اقپارات كوزىنە مۇمكىندىگى جوق. ماسەلەنى ساياساتتاندىرماي-اق، ونى سان قىرىنان قاراۋعا جول اشاتىن بالاما پىكىر قوعامدا بولۋى ءتيىس.

(abai.kz سايتى)

بولات ءابىلوۆ:

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا پرەمەر-مينيستردى سوتقا بەرگەن دەپۋتات بولعان ەمەس. مەن شەتەلدىك مۇناي كومپانيالارىمەن ەكى ارادا جاسالعان كەلىسىم-شارتتاردى دەپۋتاتتارعا كورسەتۋدەن باس تارتقانى ءۇشىن سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر قاسىمجومارت توقايەۆتى سوتقا بەرگەن دەپۋتاتپىن. ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن بار بايلىعىمىزدىڭ قانداي جولمەن، قالاي ساتىلىپ جاتقانىن بىلمەيمىز! سونداي-اق ەل استاناسى اقمولاعا كوشىرىلەتىن بولعاندا مۇنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرۋدى سۇراپ، پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆتىڭ اتىنا ءبىر ەمەس، ەكى رەەت ۇندەۋ حات جولدادىم. سەبەبى، استانا كوشەتىن بولعان سوڭ، الماتىداعى بارلىق ۇكىمەتتىك، مەملەكەتتىك عيماراتتار، دەمالىس ورىندارى مەن شيپاجايلار بەلگىسىز شاعىن كومپانيالارعا كوك تيىنعا قۇنسىز ساتىلىپ كەتتى... («جۇلدىزدار وتباسى» )