Сотталғандарды әлеуметтік оңалту әдістеріндегі жаңалықтар туралы жарияланымдардың сериясын жалғастыра отырып, алғашқы нәтижелер шығаруға болады.
Әдіснаманың сипаттамалық бөлігі құқық қорғау органдарының, арнайы қызметтердің бұрынғы қызметкерлері мен Ұлттық ұланның әскери қызметшілері үшін орташа қауіпсіздік қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің мысалына негізделеді – Шығыс Қазақстан облысы бойынша Қылмыстық-атқару жүйесі департаменті ҚР ІІМ ҚАЖД ОВ 156/17.
Статистикалық құрамдас көрсет-кіш: өткен есепті кезеңде сотталғандардың жалпы орташа жылдық саны 250-240 адам шегінде өзгерді – алғашқы нәтиже-лерді шығару үшін қолайлы статистика-лық арақатынас.
Мекемеде ұсталатын арнайы контингенттің әлеуметтік құрамы да ыңғайлы емес, оған тән:
а) жоғары орта жас 30 жастан жоғары яғни қалыптасқан және қалыптасқан ұқсастықтары бар адамдарға психологиялық-тәрбиелік ықпал ету туралы сөз бо-лып отыр;
б) тұрақты әлеуметтік – тұрмыстық жағдай мекемеде ұсталатын адамдардың басым көпшілігі қамтамасыз етілген және әлеуметтік өзін-өзі қамтамасыз етілген;
в) білімі мен кәсіби даярлық деңгейі ортадан жоғары;
г) әлеуметтік ұйымшылдықтың, байланыстылықтың, кейде отбасылық және қоғамдық байланыстарға тәуелділіктің жоғары деңгейі.
Сонымен, жоғарыда аталған кіріспе және әлеуметтік-статистикалық деректер аясында мекеменің тәрбие және әлеуметтік-психологиялық жұмысы жөніндегі бөлімшесі 2019 жылғы жұмыс нәтижелерін жария етіп, оларды өткен жылдардың көрсеткіштерімен салыстырды.
Мәселен, соңғы жылдары мекеменің арнайы контингентінің орташа жылдық саны құрады:
| 2017 ж. | 2018 ж. | 2019 ж. |
| 371 адам | 300 адам | 245 адам |
Мекеменің ішкі тәртібін бұзуға жол берілген жылдық сандар:
| 2017 ж. | 2018 ж. | 2019 |
| 129 | 91 | 36 |
Бірақ қасақана бұзушылықтар бойынша статистика.
| 2017 | 2018 | 2019 |
| 17 | 16 | 6 |
Мекемеде соңғы 2 жылда әкімшілік өкілдеріне бағынбау фактісі тір-келмеген.
Тәрбие және әлеуметтік-психологиялық жұмыстың осы кезеңінде дұрыс қорытынды жасау өте маңызды:
- мекеме әкімшілігі қызметінің қандай бағыттары оң нәтиже берді;
- осының арқасында сотталғандардың мінез-құлқына теріс әсерін төмендетуге бағыттылығы үш жыл бойы сақталады, ал оның қарқыны төмендемейді;
- жұмыстың оң бағыттылығы алдағы уақытта да төмендемеуі үшін не істеу қажет?
– Бірінші кезекте сотталғандарды түзетудің жалпы көрсеткіштерін көтеру тренді сотталғандарға уәждеме береді, – деп өз пікірін мекеме бастығы әділет майоры Сағандықов Нұрлан Дұлетбайұлы білдірді. – Біз сотталғандардың басым көпшілігі түзілген, бір немесе бірнеше жоғары немесе мамандандырылған білімі бар, ауқымды жұмыс тәжірибесі бар фактіге сүйенеміз.
Тиісінше, әрбір сотталғанның мерзімінен бұрын шартты түрде босату, жазаның өтелмеген бөлігін ауыстыру, қолданыстағы заңның адамгершілігіне байланысты сотталғандардың мінез-құлқына тікелей тәуелділікке қойылған ұстау режимінің өзгеруі туралы түсіндіру жұмысы-мәселені түсінудің кілті.
Яғни, мекемеге түскен адамдар, ең алдымен, мекеме әкімшілігі қамаудағыларға көмек көрсетуге өзі мүдделі, бірақ олардың көмегінсіз және өзін-өзі түзетусіз мұндай көмек көрсету заң мүмкін емес деп түсінуі тиіс.
Екіншіден, түзелу жолына қалыптасу туралы дербес таңдау жасайтын сотталғандар әкімшіліктен қандай тәсілдермен немесе уәждемелермен нақты және анық түсінік алуы тиіс, олар мерзімінен бұрын босатуға және қауіпсіздігі барынша төмен мекемеге, ұстаудың жеңілдетілген жағдайларына арналған үй-жайға ауысуға мүмкіндік беретін көрсеткіштерге қол жеткізе алады.
Үшіншіден, әкімшілік сотталған адамдардың үлгі мінез-құлқына, еңбекке, мекеменің әлеуметтік маңызы бар шараларына барынша уәжделенетін жағдайларды қамтамасыз етуі тиіс.
Сотталғандардың негізгі уәждемесі еңбекпен қамтылу. 2019 жылдың басында мекемеде тұрмыстық қызмет көрсету нүктелерінен (асхана, монша-кір жуу кешені, шаштараз) басқа, оның аздығына қарамастан, сегіз түрлі шағын өндіріс жұмыс істеді: Ағаш өңдеу бойынша үш цех, ағаш өңдеу және токарлық шеберханалар, дәнекерлеу цехы, шағын ұста, электр цехтары. Сантехника жұмыс істейді.
Жыл бойы осы шағын өндірістерге қосымша мекеме әкімшілігі сотталғандарға арнайы контингенттің құқықтық сауаттылығын арттыру үшін тегін заң кеңесін ашуға көмек көрсетті.
Енді мекеме аумағында тауық пен қоян өсіретін болады. Заманауи жиһаз цехы ашылды.
Ал қазіргі уақытта эксперимент ретінде санитарлық-эпидемиологиялық қызметтердің келісуімен тез тамақтанудың жеке нүктесін ашу жобасы жүргізілуде.
Бұл ретте сотталғандарға осы өндірісте тұрақты жұмыс істейтін болуы міндетті емес. Кез келген адам өндірістік үдеріспен танысу үшін кәсіби тағылымдамадан өте алады.
Екінші уәждемелік фактор – бұл елде өтіп жатқан қылмыстық атқару Заңын гуманизациялау, соның салдарынан оларды ізгілендіру тетіктерін түсіндіру бойынша әкімшіліктің ағартушылық функциясы болып табылады.
– Ал біздің мекемеде кез келген сотталған адам жұмыс күні ішінде қандай да бір қиындықтарсыз кез келген сұрақтармен маған кіре алады, – деп тәжірибе бөліседі мекеменің тәрбие және әлеуметтік-психологиялық жұмыстар бөлімінің басшысы Адамов Мақсат Серікұлы, – ал менің міндетім сотталғанды барынша қарапайым және практикалық түсіндірумен қамтамасыз ету.
Біз жеке тәсілді ұстануға тырысамыз. Егер сотталған адам кәсіби қызметке тілек білдірсе, онда ол мекеменің өнеркәсіптік аймағының кез келген өндірісі, тұрмыстық қызмет көрсету нүктелері кезінде кедергісіз жұмыс алады.
Өз өндірісін ұйымдастыру үшін біздің бөлім Еңбекті қорғау және жұмысқа орналастыру бөлімімен бірлесе отырып, уәкілетті органдарда, «Емгек-Өскемен» РМК, Шығыс Қазақстан облысы бойынша ҚАЖД толық ұйымдастырушы-лық және құжаттамалық сүйемелдеуді қамтамасыз етеді.
Әрине, біз мұндай жағдайда сотталғанды заңға сәйкес оны тиісті ұстау режимі бар жасаққа ауыстыру арқылы жеңілдетілген жағдайларға ауыстыруды қамтамасыз етуге тырысамыз.
Осындай қарым-қатынаста түсіндіру жұмысында біз отряд бастықтарының функционалына, отряд тәрбиешілерінің кеңесіне ерекше рөл береміз.
Шығыс Қазақстан облысы Жарма ауданы прокуратурасының қызметкерлері осындай түсіндіру жұмыстарын құқықтық тұрғыдан жүргізіп келеді. Олар аудан прокурорымен бірге сотталғандарды жүйелі түрде қабылдап, тәрбиешілер от-рядтарының отырыстарына қатысады».
Үшінші уәждемелік фактор-қылмыстық жазаны өтеу жағдайларын жақсарту.
Көрнекі мысал ретінде, Әділет министрлігінің «Қылмыстық – атқару жүйесі мекемелерінің ішкі тәртіп қағидаларын бекіту туралы «2014 жылғы 17 қарашадағы №819 бұйрығына өзгерістер енгізу ту»ралы» 2019 жылғы 10 қыркүйектегі №789 бұйрығын тіркеу».
Бұл нормативтік құжатпен сот-талғандардың өміріне елеулі өзгерістер енгізілді: а) рұқсат етілген ең жоғары салмағы 20 келіге дейін, яғни үштен артық; б) телефонмен сөйлесу сотталғанның жазбаша өтініші негізінде кезектілік тәртібімен және кесте бойынша сағат 9.00-ден 21.00-ге дейін бейне байланыс жүйесі арқылы да жүргізілуі мүмкін.
Шығыс Қазақстан облысы бойынша Қылмыстық – атқару жүйесі департаменті ҚР ІІМ ҚАЖД ОВ-156/17 мекемесінің тәрбие және әлеуметтік-психологиялық жұмыс бөлімінің қызметкерлері сотталғандарды түзеу, оларды қайта әлеуметтендіру бойынша жұмысты уәждемелік бағдарсыз жүргізу өте қиын екеніне сенімді.
Мекеме басшылығы атап өткендей, мекеменің арнайы контингентінің жүз пайызы әлеуметтік байланыстарды тұрақты және тұрақты түрде қолдайды. Тиісінше, бұйрықпен Енгізілген өзгерістер барлық ұсталатын тұлғаларға әсер етеді.
ҚАЖ-ды ізгілендіру бойынша қосымша шараларды енгізу жалғасуда: ІІМ ҚАЖК осындай уәждемелік шаралардың келесі пакетін, сондай-ақ сотталғандар үшін бейне байланыс құралдарын жаппай енгізуге қойылатын нормативтік-техникалық талаптарды әзірлейді.
Осылайша, Шығыс Қазақстан облысы бойынша Қылмыстық-атқару жүйесі департаменті ҚР ІІМ ҚАЖД ОВ-156/17 мекемесі әкімшілігі қолданатын тәрбие және әлеуметтік-психологиялық жұмысқа уәждемелік көзқарас 2019 есепті кезеңнің қорытындысы бойынша айтарлықтай нәтижелер береді. Жұмыстың осы кезеңінде аралық нәтижелер арнайы контингент арасындағы бұзушылықтарды төмендетуге бағытталғанын көрсетеді. Статистикалық нәтижелер үш есепті жыл ішінде өз қарқынын сақтайтын орнықты оң бағытты анықтайды.
Алдағы жылы осындай қарқындарды сақтаудың неғұрлым күрделі міндеті аясында одан арғы нәтижелер қандай болады? Уақыт көрсетеді.
