Техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ) жүйесінде бағдарламалар мазмұнына, педагогикалық технологияларға және оқыту әдістеріне қойылатын талаптардың артуына байланысты оқыту нәтижелері мен алынған кәсіптік құзыреттерді бағалаудың қазіргі заманғы құралдарына сұраныс та өсуде.
Оқыту нәтижелерін бағалаудың мысалы ретінде тікелей еңбек қызметін орындауды көрсетуге және практикалық міндеттерді шешуге бағытталған WorldSkills халықаралық қозғалысының құралдарын келтіруге болады, оны талап етілетін деңгейдегі құзыреттердің болуын бағалау мақсатында тәуелсіз тұлға бақылайтын жұмыс орнында да келтіруге болады.
Егер жұмыс орнында бағалау жүргізу мүмкін болмаса, балама әдіс тиісті алаңдағы жұмыс жағдайына еліктеу ісі мұқият ұйымдастырылуы керек. Бағалау теориялық білім мен практикалық дағдыларды интеграцияланған диагностикалауға бағытталады.
Өнеркәсіп трансформациясы кадрлардың дағдылары мен жүйелі кәсіби дамуына қойылатын талаптардың жоғарылауына алып келеді. Үнемі даму үстіндегі қазіргі еңбек нарығы жоғары білікті жұмысшы кадрларға мұқтаж. Түлектер жұмыс берушілер үшін, яғни өз ісінің мамандары үшін мінсіз кандидат болуы тиіс. Бүгінде түлектер өндірістік тапсырмаларды орындай ала ма? Алған теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана ала ма? Жас жұмысшының дайындық деңгейі мен кәсіби біліктілігін қалай арттыруға болады? Бұл сұрақтарға жауап демо-емтихан болуы мүмкін.
Сонымен демонстрациялық емтихан дегеніміз не? Демонстрациялық емтихан – жаңа форматтағы қорытынды аттестаттау.
Демонстрациялық емтихан-бітірушілерді даярлау сапасын тәуелсіз бағалау моделі (сертификаттау), нақты қызметтер мен өндірістік процестерді модельдеу жағдайында практикалық дағдыларды, білім мен дағды деңгейін көрсету және тәуелсіз сараптамалық бағалау процедуралары болуы шарт. Оқыту нәтижелерін бағалаудың негізгі айырмашылығы бағалаудың заманауи мультикритериалдық әдісімен WorldSkills талаптарына (стандарттарын) сәйкес болуы тиіс. Біздің ойымызша, жаңа сертификаттау форматының бірқатар басқа артықшылықтары бар.
Біріншіден, әр мамандыққа арналған тапсырмалар саланың нақты талаптары негізінде қалыптасады. Мысалы, сантехник, құбырларды немесе араластырғышты орнату керек, шаштараз шаш қиюды немесе әдемі шашты жасауы маңызды. Тапсырма нақты жұмыс орнында жұмыс істеу ықтималдығы жоғары жабдықтар мен материалдарды қолданып, белгілі бір уақыт ішінде орындауы керек.
Екіншіден, жұмыс нәтижесі 100 балдық шкала бойынша бағаланады. Бұл әр мамандықтағы ең жоғары шеберлік деңгейі, ұпайлар көптеген аспектілер үшін беріледі, олардың әрқайсысының тұжырымдамасында әр мамандық үшін белгілі бір құзыреттер көрсетілген.
Үшіншіден, студент орындаған тапсырманы тәуелсіз сарапшылар, соның ішінде кәсіпорын өкілдері арасынан сарапшылар бағалайды. Емтиханның жариялылығы мен ашықтығы – оны өткізу қағидаттарының бірі. Көрермендер үшін емтихан барысын бақылауға болатын арнайы аймақ бар. Емтиханды онлайн бақылауға болады. Демонстрациялық емтиханнан өту нәтижесі бойынша бітірушіге дипломмен қатар Skills Passport-кәсіпқойдың электрондық паспорты беріледі. Сайтта емтихан тапсырушылардың төлқұжатымен танысуға болады worldskills.kz. Жұмыс берушілер көре алады, қанша балл және қандай кәсіби іскерліктер мен дағдыларын алды түлегі.
Төртіншіден, емтихан CIS жүйесін (Competition Information System - демонстрациялық емтихан немесе WorldSkills чемпионаты кезінде ақпаратты өңдеуге арналған мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыз ету) қолдану арқылы өткізіледі.
2020-2025 жылдарға арналған білім мен ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының көптеген оң аспектілеріне байланысты елімізде ТжКБ жүйесінде студенттер мен түлектерді WorldSkills талаптары (стандарттары) бойынша оқыту нәтижелерін демонстрациялық емтихан түрінде бағалаудың жаңа жүйесі көзделгенін атап өтуге болады. Мәселен, өткен жылы пилоттық режимде 36 колледжде 350 студентті қамтып, біліктілік емтиханы немесе қорытынды (кешенді) емтихан тапсыру нысанында қорытынды аттестаттау түрінде 26 құзыреттілік / ТжКБ мамандықтары бойынша демонстрациялық емтихандар өткізілді. Демонстрациялық емтиханды бағалауға 250-ден астам сарапшы, бұрын Қазақстандағы WorldSkills қозғалысының ұлттық операторы – «Talap» КЕАҚ оқытқан әлеуметтік серіктестер мен педагогтардың сарапшылары қатысты.
Сондай-ақ WorldSkills құзыреттеріне жақын біліктіліктер бойынша сарапшылардың бағалау критерийлері алдын ала әзірленді. Критерийлер саны 50-ден 300-ге дейін әртүрлі болды және нәтижелерді бағалау үшін CIS-ке енгізілді.
Бағалауға кәсіпорынның тиісті бейінінің қызметкерлері (сарапшылары қатысты, олар студенттің) түлектің дайындық сапасына және оның емтиханда көрсетілетін дағдыларына көз жеткізді. Олар CIS жүйесінде өңделген критерийлер бойынша ұпай жинап, нәтижелерін шығарды. Практикалық дағдыларды көрсету ұзақтығы бір емтихан тапсырушыға 12 сағаттан аспайтын уақытты көздеді. CIS жүйесіне қолжетімділікті WorldSkills ұлттық қозғалыс операторы белгіленген талаптарға сәйкес ұсынды.
Қорытынды бойынша демонстрациялық емтихандарды сәтті тапсырған студенттер құзыреттілік паспортын алды.
Ағымдағы жылы техникалық және технологиялық бейіндегі мамандықтар бойынша еліміздің 70-тен астам колледжіне демонстрациялық емтихан тапсыру жоспарлануда. Бүгінгі таңда аталған колледждерге консультативтік-әдістемелік көмек жүргізілуде. Жалпы алғанда, демонстрациялық емтиханды ұйымдастыру және өткізу үшін емтихан өткізу алаңдарын жабдықтауға және шығыс материалдарын сатып алуға айтарлықтай қаржылық шығындар талап етіледі. Тиісінше, демонстрациялық емтихан алдында қаржылық қамтамасыз ету мәселесін шешу маңызды.
ТжКБ ұйымдары үшін демонстрациялық емтихан форматында сапаны тәуелсіз бағалау – бұл жұмыс берушілердің талаптарын (өндірістік міндеттерді) ескере отырып, бірыңғай бақылау-өлшеу материалдарын әзірлеу, Еңбек нарығының қазіргі заманғы талаптарын ескере отырып, білім беру бағдарламаларының мазмұнын объективті бағалау, материалдық-техникалық базаның өндірістің қазіргі заманғы болмысына сәйкестігі, педагогикалық құрамның біліктілік деңгейін арттыру мүмкіндігі.
Жұмыс берушілер де пайда көреді, сондықтан оның нәтижелері бойынша сұранысқа ие құзыреттер бойынша үздік жас мамандарды жұмысқа орналастыру үшін таңдап, білікті кадрларды даярлау саласындағы ынтымақтастық үшін колледждерді анықтай алады.
Сондықтан ТжКБ жүйесінде демонстрациялық емтиханды енгізу, бұл – барлық оқу орындары үшін таяудағы жылдарға арналған өзекті міндет.
С. ТӘТІБЕКОВ,
«Talap» КЕАҚ вице-президентінің м.а. –
Worldskills қозғалысын дамыту
департаментінің директоры
