Қазіргі уақытта Оңтүстік астанамызда көлік қозғалысынан көп нәрсе жоқ. Себебі, күнделікті жұмысқа қала сыртынан қатынайтын адамдардың үлесі өте көп. Әсіресе, Қаскелең, Талғар, Жамбыл және Еңбекшіқазақ аудандары тұрғындарының жұмысы тікелей Алматымен байланысты. Біреулері мемлекеттік қызметте істесе, енді бірі саудамен айналысады. Солардың ішінде бензинге кеткен шығынды ақтау үшін жолаушы тасып, қосымша такси қызметін атқаратындары да аз емес. Яғни, жұмысқа келгенде де, жұмыстан қайтқанда да жолаушы алып қайтуға тырысады. Өкінішке қарай, жолаушы тасумен айналысып жүрген субъектілердің көбісінің жасап жүрген кәсібі – салық заңнамасының талаптарына мүлде қайшы. Себебі, олар жеке кәсіпкер ретінде салық органдарында тіркелмей, заңсыз жолаушы тасымалымен айналысып жүрген субъектілер қатарына жатады.
Иә, қазіргі уақытта салық органында тиісті тәртіппен тіркелмей, такси қызметін атқарып жүрген субъектілердің заңсыз әрекеттері әлеуметтік әділетсіздік факторына әкеліп соқтыруы мүмкін. Себебі, бүгінгі күні заңды такси қызметімен айналысушылар тарапынан прокуратураға, мемлекеттік кіріс органдарына шағымдар көптеп түсе бастады. Оның негізгі себебі, арызданушылар салық органдарында тиісті тәртіппен тіркеліп, мемлекетке жолаушылар тасымалы қызметі үшін заңды түрде салық төлеп тұрады.
Ал енді салық органдарында тіркелмей, «жабайы» такси қызметін атқарып жүргендер олардың жұмысына кәдімгідей кедергі келтіріп, бәсекелестік тудыруда. Сондықтан да мемлекеттік кіріс органдары тарапынан кәсіпкерліктің бұндай заңсыз әрекеттеріне тосқауыл қою мақсатымен тиісті шаралар қолға алына бастады.
Атап айтсақ, жуырда Түрксіб аудандық мемлекеттік кірістер басқармасының қызметкерлері прокуратура және мемлекеттік автоинспекция қызметкерлерімен бірлесе отырып, Алматы әуежайында адамдарға өзінің заңсыз қызметін ұсынып жүрген (тауар ұсыну, балгерлік жасау, қайыр сұрау, такси қызметін ұсыну т.б) бірқатар субъектілерді ұстап, тиісті әкімшілік шаралар қолданды. Мысалы, жолаушыларға жақындап, заңсыз қызмет ұсынғаны және заңсыз тасымал жасағаны үшін 366 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Солардың ішінде біреуі басқа елдің азаматы ретінде сот шешімімен еліміздің территориясынан шығарылды.
Тағы бір ерекше айта кететін жағдай – рейд барысында, кейбір жекелеген тұлғалардың қолданыстағы заң нормаларынан мүлдем хабарсыз болып шыққан.
Мұндай жағдайда Қазақстан Республикасы Әкімшілік-құқық бұзу кодексінің 449 бабының 1 тармағы бойынша (Қоғамдық орындарда тиісу) жауапкершілікке тарту көзделген. Ондай қызмет ұсыну үшін субъект салық органында жеке кәсіпкер ретінде тіркелген және арнайы рұқсаты болуы керек. Заңды кәсіпкерлік қағазы болмаған жағдайда бірінші мәрте 5 айлық есептік көрсеткіш көлемінде (10605 теңге) айыппұл салынады. Егер де бұл жағдай бір жыл ішінде екінші мәрте қайталанатын болса, онда айыппұл көлемі екі есеге көбейеді немесе 5 тәулікке дейін әкімшілік қамауға алынады.
Сонымен қатар, заңсыз жолаушы тасымалымен айналысқан жеке тұлғалар Әкімшілік құқық бұзу кодексінің 463 бабының (тиісті тіркеусіз, рұқсатсыз немесе хабарлама жіберілмей кәсіпкерлік немесе өзге де қызметпен айналысу, сондай-ақ әрекеттерді (операцияларды) жүзеге асыру) 1 тармағы бойынша да әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
Бұл бап заңсыз тасымал кезінде ұсталған жағдайда қолданылады. Бірінші мәрте ұсталған жағдайда 15 айлық көрсеткіш (31815 теңге) көлемінде айыппұл салынады. Бір жылдың ішінде екінші мәрте қайталанған жағдайда салынатын айыппұл саны екі есеге артады. Және де бұл бапта әкімшілік құқық бұзу объектісі болып табылатын мүлікті тәркілеу мәселесі де қарастырылған. Сондықтан да заңсыз кәсіпкерлікпен айналысушы субъектілер осы талаптарды ұмытпағандары жөн. Себебі, заңнан жалтарып, салық төлеуден қашу дегеніңіз, астындағы жалғыз көлігін тәркілеуге әкеліп соқтыруы мүмкін.
Қазіргі уақытта салық заңнамасы тарапынан салық төлеуші субъектілерге көптеген жеңілдіктер қарастырылып отыр. Яғни, кәсіпкерлік қызметті адал атқарсаң, заң талаптары да жеңіл әрі оңтайлы. Ал енді салық төлеуден жалтарып, заңға бағынудан бойын аулақ ұстағандар үшін қолданылатын шаралар да жеткілікті әрі қатал. Сондықтан да тұрғылықты жер бойынша мемлекеттік кіріс органдарына барып, заңды түрде тіркеліп, заңмен жұмыс істегенге ештеңе жетпейді. Оның еш қиындығы да жоқ. Мысалы, кәсіпкерлікті патент алу түрімен жүргізу үшін жолаушыларды тасудан түсетін бір жылдық ақша айналымының көлемі 300 айлық жалақы көлемінен (6 857 700 тенге) аспауы керек. Патенттің пайдалану уақыты кемінде бір айға, ең көп дегенде бір жылдан аспайтын мерзімге беріледі. Тапқан пайдадан төленетін салықтың мөлшері 2 пайыз ғана. Патентпен салық төлеу тәртібі Салық кодексінің 432 бабының (Алым есептеу мен төлеудің тәртібі) 1 тармағымен нақтыланған. Сонымен қатар жеке кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтатқан жағдайда, салық органына өтініш жазу арқылы патенттің қолданысын да уақытша тоқтатуға болады. Сондықтан да еш қиындығы жоқ.
Тағы да бір айта кететін жағдай – заңсыз жолаушылар тасып, такси қызметін атқарып жүргендердің ішінде мемлекеттік қызметте істейтін лауазымды тұлғалар да бар екені жасырын емес. Олардың көбісі такси қызметімен кешкілік және демалыс күндері айналысады. «Мемлекеттік қызмет туралы» Заң талаптары бойынша мемлекеттік қызметте жүрген лауазымды тұлға кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы емес. Егер де мемлекеттік қызметкердің заңсыз кәсіпкерлікпен айналысып жүргені анықталған жағдайда, оның тәртіптік жауапкершілігі «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес» Заңымен қаралады. Және де оның нәтижесі мемлекеттік қызметпен қоштасуға әкеліп соғуы мүмкін. Яғни, заңсыз кәсіпкерлік пен «жабайы» таксидің жазасы ауыр екенін естен шығармағанның еш артықтығы болмас.
Бекен НҰРАХМЕТОВ, Алматы қалалық мемлекеттік кірістер департаменті түсіндіру жұмыстары басқармасының бөлім басшысы
