2016 жылдан бастап 2021 жылға дейін банктердің меншікті капиталы 1,7 трлн теңгеге, ал 2021 жылдан 2024 жылға дейін бірден 4,4 трлн теңгеге өскен. Егер 2021 жылға дейін 20% жоғары рентабельділік деп саналса, онда да бір реттік бірқатар факторлардың арқасында, ал қазір бұл көрсеnкіштің тұрақты түрде 30% және одан жоғары екенін байқап отырмыз: барлық дерлік банктерде. Демек, бұл дегеніңіз жыл сайын банктердің капиталы 30%-ға өседі (дивидендтер төлемін есептемегенде), деп хабарлайды Dalanews.kz.
Бұл қалай болғаны? Сонда соңғы үш жылда банк секторында не өзгерді дерсіздер?
"Мұндай шалт өсім бөлшек несиелеудің өркендеуі, онда да бөліп төлеу (рассрочка) тетігінің бір жолға қоюылуының арқасында мүмкін болды. Банктердің тәуекелі төмен, бірақ табысты, ал сұранысы пайыздық мөлшерлемеге тікелей байланысты емес займдардың болашағы барына көз жеткізген кез бұл. Расында, батыс кеңесшілері мен сарапшыларының өзі бұған алдында таң қалды. Өйткені олар тәуекелі жоғары деп санайтын кепілдік берілмейтін тұтынушылық займдар Қазақстанда, керісінше қауіп-қатер тәуекелі төмен болып шыққан. Осылайша шығынын жоғары пайыздық мөлшерлемелер жабады деген қауіп-қатері жоғары займ туралы идеяның күл-талқаны шықты. Ал біздің өмірде банктер үшін олар корпоративтік займдар мен әсіресе ШОБ-қа берілетін несиелерге қарағанда әлдеқайда тәуекелі төмен", - дейді Monetarity арнасының авторы Владислав Туркин.
Оның айтуынша, банктер сатып алу мен сату арасында белгіленетін "спред" деп аталатын пайыздық аралық деңгейді де тұрақты түрде арттырып отырады. Активтердің кірісі банк міндеттемелерінің құнына қарағанда әлдеқайда жақсы қарқынмен өсуде.
"Естеріңізде болар, ҚР Ұлттық Банктегі банктердің ашық позициясы сипатындағы артық өтімділік. Сол кезде мен несиелеуге бағыттауды қажет ететін артық өтімділік пайда болды деуге ерте деп айтқан едім. Сөйтіп теңге түріндегі депозит пен теңгелей несиенің арақатынасын мысалға келтіргенмін. Бұл қалай сонда? Ұлттық Банктегі банктердің ашық позициясындағы қомақты соманы көрмейді ме дерсіздер? Ол былай, банк балансында депозиттерден тыс депозиттік емес қаражат және өзіндік капитал деген болады. "Өтімділіктің артылуы" - банктердің рентабельділігі мен өзіндік капиталдың артылып жатқанының тікелей көрінісі. Бұл арада мәселе базалық мөлшерлеме өсімі, сәйкесінше тәуекелі төмен құралдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі жоғары табыс әкеліп, өзіндік капиталды арттырады. Ұлттық банктегі ашық позиция соммасы да қомақты, бірақ 30% ренталбельділікті тұрақты ұстап тұрған өзіндік капитал өсімі де қомақты ғой. Яғни, банктер өзіндік капиталды да несиелендіруге жұмсайды", - дейді ол.
Маманның айтуынша, енді банкирлерді өзіндік капиталын қазір табыс тауып отырған құралдардан өзгесіне бағыттау мүмкін емес. Ол үшін өте жоғары пайыздық мөлшерлемелерді қамтитын несиелеу жобалары керек, бірақ ондай бізде жоқтың қасы.
"Сондықтан өтімділіктің артылуы немесе бос ақша туралы сөз еткенде, мынаны білген жөн: негізгі сома – жоғары сыйақы мөлшерлемелер, несиелендірудің агрессивті қарқыны арқасында өте жақсы өсіп отыратын өзіндік капитал", - дейді Туркин.
Енді цифрлар келсек, соңғы үш жылда халықты кредиттеу көрсеткіші жылына орта есеппен 27%-ға өссе, жеке кәсіпкерлерді қоса алғанда, бизнесті кредиттеу қарқыны орта есеппен 17%-ды құрады. Халықты кредиттеудің негізгі өсіміне орташа мөлшерде жылына 31%-ға өскен тұтынушылық кредит беру көрсеткіші ықпал етті.
Мәселен, 2024 жылы Kaspi 1,1 трлн теңге табыс тапқан. 2025 жылы аталған банк бұл көрсеткішті 20%-ға арттыруды көздеп отыр, яғни 1,3 трлн теңгеде асырсам ба дейді.
2024 жылы Halyk 921 млрд теңге көлемінде табыс тапты. Ал биылғы жылы олар 1,1 трлн теңге пайда тапсақ ба дейді, яғни шамамен 20% өсім. Әрине, аталған екінші деңгейдегі банктер болжамды пайызды сәл төмендетіп алып отыр. Әйтпесе, 2024 жылы Kaspi банктің тапқан табысы 25%, ал Halyk банктікі 33% болғаны белгілі.
PS. Негізі, аталған екі банкті қарапайым тұтынушылар көп пайдаланады. Бірі цифрлық артықшылығын дұрыс көрсе, бірі салалық бағытын ұтымды пайдалануда. Яғни, бірінің цифрлық қосымшасы жақсы жетілдірілген, қарапайым тұтынушыға қолайлы, ал екіншісінде, әсіресе, бюджетте жұмыс істейтіндер топтасқан. Жалақыны осы банктен алатындықтан, жұмысшы несиені де осы банктен алуға тырысады, өйткені бұл ретте қандай бір жеңілдіктер қарастырылатындығы белгілі.
Бұған дейін сайтымызда "Өкіртіп табыс тапса да мемлекеттен алған қарызын қайтармай жүрген қай банктер" деген мақала жарияланған болатын. Сондай-ақ "Қаңтар айының қорытындысы: Банк секторында активтер қысқарып, депозиттер де азайған" деген матриалды да оқи отырыңыздар. Қазақстанда капиталдың секторлық контрциклді буферін енгізу жайы қарастырылуда. Банктер бұл реттегі талапты 2026 жылдың 1 сәуірінен бастап орындауға көшеді. Ұлттық Банк бұл шаралар жүйедегі қауіп-қатер тәуекелдерін төмендету үшін қолға алынып отырғанын нақтылайды.
