"UNCTAD uıymynyń jýyrda jaryq kórgen "Qaz" esebine sáıkes, Qazaqstan sońǵy 30 jylda alǵash ret Ortalyq Azıadaǵy tikeleı sheteldik ınvestısıa (FDI – Foreign Direct Investment) tartý kórsetkishi boıynsha eń sońǵy orynǵa syrǵyǵan. Elimizde 2024 jyly ınvestısıa aǵyny teris mánge ıe bolyp, mınýs 2,5 mlrd dollardy quraǵan. Al osy reıtıńtiń kóshin, bir qyzyǵy Ózbekstan bastap tur: byltyrǵy ınvestısıa kólemi 2,8 mlrd dollarǵa jetken". Osylaı dep jelidegi óz jazbasyn bastaǵan ekonomıs ári "Komentarı" Telegram arnasynyń avtory Eldar Shamsýtdınov Qazaqstannyń ınvestısıalyq tartymdylyǵynyń bulaısha qoldan "suıylýyna" ne sebep ekenin jiliktep shaǵyp kórsetedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Ásirese, ónerkásip salasynda aıyrmashylyq aıtarlyqtaı kórsetkishke ıe: Qazaqstanǵa tartylǵan ınvestısıa 4,4 mlrd dollar bolsa, Ózbekstanda – 11,4 mlrd dollar. Salystyrmaly túrde 2014 jyly Qazaqstannyń negizgi kapıtalyna tartylǵan ınvestısıalar Ózbekstannan eki ese artyq, al ekonomıka kólemi 2,5 ese úlken bolǵan. Qazir bul alshaqtyq joıyldy dep aıtsa da bolady. Nege? Osy arasyn tarqatyp kórelik. Mundaı esepterdiń qalaı daıyndalatynyn jaqsy bilemiz ǵoı. Ádette, olar IMF (HVQ), World Bank (Dúnıejúzilik bank), EBRD (Eýropa qaıta qurý jáne damý banki) sekildi halyqaralyq qarjy ınstıtýttaryna arnalady, olardyń múddesin eskeretin arnaıy esepter bolady. Meni jańsaq túsinip qalyp júrmeńizder, bul esepte paıdaly aqparattar da jeterlik. Biraq, eń aldymen, bul arada atalǵan qujattardyń negizgi paıdalanýshysy kim ekenin túsingen mańyzdy, sonda ǵana málimettiń shynaıy máni anyqtalady", - deıdi maman.
Shamsýtdınovtyń aıtýynsha, BUU 2025 jylǵy WIR esebinde Ózbekstandy sátti reformalar modeliniń úlgisi retinde kórsetedi. Atap aıtqanda, 11,4 mlrd dollar ónerkásiptik ınvestısıa, sıfrlyq ınfraqurylymnyń ósýi, halyqaralyq ınstıtýttarmen belsendi áriptestik ornatý sekildi jetistikterine erekshe nazar aýdarady.
"Al Qazaqstan týraly óte qysqa, ústirt esep beriledi: ınvestısıasy 4,4 mlrd dollar dep kórsetilgen, alaıda onyń qurylymy, qaıdan kelgeni, ınstıtýsıonaldyq damýy týraly eshteńe aıtylmaǵan. Syrt kózge, bir qaraǵanda, bul statısıka shynaıy sıaqty kórinedi. Biraq, shyn máninde, mańyzdy detaldardy nazardan tys qaldyrý arqyly belgili bir deńgeıde bul arada manıpýlásıaǵa jol berilip otyr. Ózbekstandaǵy ınvestısıanyń basym bóligi EBRD (EQDB), ADB (Azıa damý banki), Qytaı sıaqty syrtqy donorlardan alynǵan memlekettik kepildemesi bar qaryzdar esebinen qalyptasqan. Bul – negizinen saıası sheshimderge jáne syrtqy qoldaýǵa táýeldi kapıtaldar. Al Qazaqstandaǵy jaǵdaı múldem bólek: munda naryqtyq tabystylyqqa negizdelgen, qaryz júktemesi tómen, kóbine naqty sektorǵa baǵyttalǵan turaqty jeke ınvestısıalar basym", - deıdi ol.
Sondaı-aq, onyń aıtýynsha, UNCTAD uıymynyń ózi halyqaralyq donorlarmen óte tyǵyz baılanysta jumys isteıdi. Al bul donorlardyń qarjysy men resýrstary, kún tártibi de atalǵan uıymnyń esepterine áser etedi degen sóz.
"Donorlarǵa reforma tıimdiligin, óz kómeginiń nátıjesin, baǵdarlamalarynyń tabysyn kórsetetin memleketter qajet. Ózbekstan – bul turǵyda taptyrmas úlgi. Al Qazaqstannyǵ jaǵdaıy múlde basqasha: qalyptasqan naryq, sıfrlyq memlekettik basqarý, AHQO (MFSA) ortalyǵy, ınvestorlardy qorǵaý mehanızmderi men arbıtrajdyq júıe bar. Qazaqstan syrttan kómek suramaıdy, óziniń jetistigin jarnamalaýǵa nemese donorlardan jaǵymdy pikir kútpeıdi. Bylaısha aıtqanda, Qazaqstan donorlardyń esebinde kórsetetindeı "sátti mysal" bolýdan tym táýelsiz. Geoekonomıkalyq seleksıa da osylaı júzege asyrylady: eger donorlardyń modelin qabyldasań, reıtıń pen esepterde jaqsy kórsetkish alýǵa múmkindik alasyń. Eger olardyń modelin qabyldamasań, jetistikteriń nazardan tys qalady. Halyqaralyq oıynshylardyń maqsaty túsinikti, al qazaqstandyq BAQ ne sebepti osyndaı narratıvti qoldap, Qazaqstandy jaǵymsyz kórsetetin FDI (tikeleı sheteldik ınvestısıa) grafıkterin taratady? Óıtkeni sol eseptiń ishinde sońǵy 25 jyldyq jınaqtalǵan derekter boıynsha Qazaqstan Ózbekstannan 10 ese kóp FDI tartqan. Ortalyq Azıada Qazaqstannan keıin ekinshi orynda Túrkimenstan tur, biraq ol týraly esepte, tipti múlde aıtylmaǵan da", - deıdi Shamsýtdınov.
Ekonomıstiń aıtýynsha, Qazaqstandy "jeńilip jatqan memleket", al Ózbekstandy "sátti kórshi" retinde kórsetý, ádette ishki saıası qysymda qoldanylatyn qural bolyp tabylady. Buryn osylaı elıtalardy "reforma jasamasańdar, Ózbekstannan qalyp qoıamyz" dep qorqytqan eken.
"Biraq qazir jaǵdaı basqasha. Qazaqstanda shynynda da mańyzdy reformalar qolǵa alyndy: tarıfter men salyqtar ósti, janar-jaǵarmaı baǵasy erkine jiberildi, búdjetke ózgerister enýde. Bul - óte kúrdeli ári aýyr reformalar. Sondyqtan "aımaqtaǵy aýtsaıder" obrazyn qalyptastyrýdyń esh máni joq. Menińshe, jaǵdaı bylaı: qazirgi qatań aqsha-nesıe saıasaty men álsiz ınvestısıalyq kredıtteý aıasynda keıbir toptar "sizderdiń makroekonomıkalyq turaqtylyq degenderińiz – bos sóz, shynaıy aqsha basqalarǵa ketip jatyr" degen pikirdi qalyptastyrýda. Osylaısha Ulttyq bankti aqsha-nesıe saıasatyn jumsartýǵa, bazalyq mólsherlemeni tómendetýge jáne búdjetten qosymsha jeńildikter berýge ıtermelep otyr. Bul – qaýipti jol. Makroekonomıkalyq turaqtylyq – basty basymdyq, al ınflásıany baqylaý – asa mańyzdy mindet. Korporasıalardyń qateligi úshin qarapaıym halyqtyń qaltasyna qol salýǵa bolmaıdy", dep sózin túıindeıdi Eldar Shamsýtdınov.
