2025 jyldyń qańtarynda Halyqaralyq valúta qory (HVQ) men Dúnıejúzilik bank (DB) Qazaqstanǵa qatysty esepterin jarıalady. Halyk Finance osy esepterge sholý jasaı otyryp, oǵan qatysty óz boljamdarymen de bólisti, dep jazady Dalanews.kz.
Tutastaı alǵanda, eki uıym da 2024 jyly ekonomıkamyzdyń ósimine qatysty oń baǵa berip, monetarlyq saıasattyń tıimdiligi men bank sektorynyń turaqtylyǵyn erekshe atap ótedi. 2025 jyly ınflásıa baıaý tómendep, búdjet tapshylyǵy máselesi de saqtala otyryp, ekonomıkalyq ósimniń qysqa merzimdi jedeldeýi boljanady. Sonymen qatar, geosaıasattan týyndaıtyn dúdamal kóńil-kúı, ekonomıkalyq dıversıffıkasıanyń shekteýli bolýy jáne qurylymdyq problemalar turaqty damý jolynda belgili bir táýekelderdi týdyrady. Sondyqtan jedeldetilgen qurylymdyq reformalar bolashaq ekonomıkalyq ósim úshin sheshýshi mańyzǵa ıe.
Makroekonomıkalyq turaqtylyq
2024 jyly 18 qyrkúıek pen 1qazan aralyǵyndaǵy Qazaqstanǵa qatysty qorytyndy esepte HVQ 2024 jyly joǵary ekonomıkalyq belsendilikti atap ótti:JİÓ ósimi 2024 jyly 4,0%-dy qurap, 2025jyly 5,0%-ǵa deıin ósýi múmkin, sonyń ishinde fıskaldyq yntalandyrý ekspansıasy jáne munaı óndirisiniń ulǵaıýy esebinen. Ortamerzimdi perspektıvada HVQ qajetti reformalar bolmaǵan jaǵdaıda ósimdi3,0-3,5% deńgeıinde baǵalaıdy.
Dúnıejúzilikbanktiń "Qazaqstan ekonomıkasy týraly baıandamasynda" usynǵan baǵalaýlaryna sáıkes, 2024 jyly ekonomıkalyq ósim 4,0% deńgeıinde bolsa, 2025 jyly munaı óndirisiniń artýy jáne salyqtyq-búdjettik yntalandyrý bul kórsetkishti 4,7%-ǵa deıin ýaqytsha arttyrý boljanady. 2025 jyldan keıin DB,sondaı–aq HVQ, ónimdiliktiń tómendigi jáne ınvestısıalardyń qysqarýy saldarynan ósim qarqyny 3,0-3,5%-ǵa deıin tómendeıdi dep boljaıdy. Bul rette halyqaralyq qarjylyq ınstıtýttar ekonomıkany dıversıffıkasıalaý jáne ekonomıkalyq ósimniń jańa kózderin damytý qajettiligine taǵy da nazar aýdarady.
Jyl qorytyndysy boıynsha naqty ósim 4,8% -dy qurady,bul bir jyl ishinde saýda-sattyqtyń 9,1% jáne óńdeýshi ónerkásiptiń 5,9% serpindi ósimimen baılanysty boldy. Halyqaralyq uıymdar boljamy men naqty jaǵdaıdaǵy kórsetkishter arasyndaǵy aıyrma ekonomıkalyq ósimniń alǵashqy jartyjyldyqta baıaý bolýymen túsindiriledi. Negizgi ósim saýdanyń kúrt artýy baıqalǵan jyldyń ekinshi jartysynda boldy.Sol kezde biz óz zertteýlerimizde bul ósimdi turaqty jáne sapaly dep aıtý qıyn ekenin atap ótken edik, óıtkeni saýda ósimin jedeldetýshi faktorlardyń biri ımporttyń, ınvestısıalardyń jáne halyqtyń naqty kiristeriniń tómendeýi aıasynda oryn alǵan memlekettik shyǵystardyń 13,3%-ǵa ulǵaıýy boldy.
Bizdiń 2025 jylǵy ekonomıkalyq ósim boıynsha boljamymyz HVQ men DB-men salystyrǵanda optımısik sıpatqa ıe jáne 5,3% quraıdy. Bizdiń baǵalaýymyz boıynsha, munaı óndirisi kólemi 2024 jylǵy 87 mln tonnadan 2025 jyly 96-99 mln tonnaǵa deıin artyp, ekonomıkalyq ósimge aıtarlyqtaı qoldaý kórsetedi.
Monetarlyq saıasat
HVQ esebinde aqsha aıyrbas baǵamynyń ıkemdiligi,sondaı-aq QR Ulttyq Bankiniń bazalyq mólsherlemeni tómendetý turǵysyndaǵy dáıekti tásili aıasynda aqsha-kredıt saıasatynyń tıimdiligi atap kórsetilgen, bul 2024 jyl ishinde baǵalardyń turaqtanýyna ákeledi. Soǵan qaramastan ishki suranys (sonyń ishinde jumsaq fıskaldyq saıasat) jáne ishinara komýnaldyq qyzmetter men elektr energıasy boıynsha tarıfter ósimine baılanysty azyq-túlikke jatpaıtyn ınflásıanyń joǵarylaýynan baǵaǵa jasalatyn qysym saqtalady.Nátıjesinde,HVQ baǵamy boıynsha ınflásıa maqsatty kórsetkishi 5%-ǵa tek 2028 jylǵa qaraı jetedi.
Osyndaı jaǵdaılarda HVQ monetarlyq saıasattyń tıimdiligin qamtamasyz etý úshin Ulttyq bank qyzmetiniń ınstıtýsıonaldyq negizderin nyǵaıtýdy jáne baǵa turaqtylyǵy jónindegi mandatyn kúsheıtý maqsatynda Ulttyq banktiń quqyqtyq bazasyn jetildirýdi usynady.
HVQ osy saladaǵy basymdyqtarǵa, buǵan deıin biz atap ótkendeı, Ulttyq bank táýelsizdigin arttyrý, fıskaldyq shoǵyrlandyrýdy jatqyzady.
Sondaı-aq HVQ esebinde ınflásıany nysanaly kórsetkishke jaqyndaǵanǵa jáne ınflásıalyq kútýlerdi qalpyna keltirgenge deıin qatań aqsha-kredıt saıasatyn júrgizýdiń; júıelik ótimdilikti basqarý jónindegi Ulttyq banktiń quraldary men operasıalaryn jetildirýdiń mańyzdylyǵy atap kórsetilgen; tynyshtyq bolǵanda valúta naryǵyna aralaspaý,óıtkeni bul Ulttyq banktiń ustanatyn valúta baǵamynyń ıkemdiligi men ınflásıany targetteý sharasyna degen senimge selkeý túsirýi múmkin.
DB ınflásıa 8,6%-ǵa deıin tómendegenine qaramastan,onyń maqsatty deńgeı - 5%-dan joǵary bolyp otyrǵanyna nazar aýdartady. DB boljamdary boıynsha ınflásıa 2025 jyly 7,5–8,0%-ǵa deıin jáne 2026 jyly 6,0%-ǵa deıin tómendeıdi, ıaǵnı 5% maqsatty deńgeı ıgerilmeıdi. Inflásıanyń nysanaly deńgeıine qol jetkizý máselesi áli de ózekti,óıtkeni teńge baǵamyndaǵy qubylmalylyq jáne fıskaldyq ekspansıa orta merzimdi perspektıvada baǵany turaqtandyrýǵa kedergi keltire otyryp, ınflásıalyq qysymdy qoldaıdy.
Bizdiń baǵalaýymyzsha, ınflásıanyń tómendeýine joǵary bazalyq mólsherleme jáne jahandyq ınflásıanyń baıaýlaýy qoldaý kórsetedi.Alaıda, búdjettik tártiptiń osaldyǵy, Ulttyq qordan tartylatyn transfertterdiń joǵary deńgeıi, teńge baǵamyndaǵy qubylmalylyq,sondaı-aq syrtqy táýekelder baǵanyń turaqtylyǵyna qysym kórsetýi múmkin. Biz jaqynda qabyldanǵan janar-jaǵarmaı baǵasyn yryqtandyrý sheshimine, komýnaldyq tarıfterdiń odan ári ósimine, munaı baǵasyna, tıisinshe valúta baǵamyna qatysty dúdamaldylyqqa baılanysty ınflásıa boıynsha boljamdy 9,0%-ǵa deıin kóterý turǵysynda qaıta qaradyq.
Jyl ishindegi ınflásıanyń máni joǵaryda kórsetilgen ınflásıaaldy táýekelderdiń týýy-týmaýyna baılanysty aıqyndalady. Sondaı-aq biz bazalyq mólsherleme boıynsha da búdjet shyǵystarynyń artýy, dezınflásıa qarqynynyń baıaýlaýy, perspektıvadaǵy eleýli táýekelderdi eskere otyryp, aldaǵy kezeńde asa saqtyqpen qaraý qajettigi týraly tezısti qoldaımyz. Al aqsha baǵamy turǵysynan biz HVQ-nyń ózgermeli kýrstyń mańyzdylyǵy jáne ony jalǵastyrý qajettigi týraly aıtqandarymen kelisemiz.
Sonymen qatar, biz qatań kontrsıkldik búdjettik erejeler engizilgennen keıin "kónýge keletin ózgermeli kýrsty" engizý múmkindigi týraly pikirimizben aldyndaǵy zertteýimizde de bóliskenbiz.
Fıskaldyq saıasat
HVQ búdjettik tártip pen ony josparlaý bóligindegi olqylyqtarǵa, jalǵasyp jatqan sıkldik fıskaldyq saıasatqa nazar aýdarady,osyǵan baılanysty sońǵy jyldary Ulttyq qordan beriletin transfertterge táýeldiliktiń artýy baıqalady.
Sonymen qatar Dúnıejúzilik bank búdjettik kiristerdiń turaqty jetispeýshiligin, Ulttyq qorǵa shamadan tys táýeldilikti ataı kele, bul búdjettik erejelerdiń senimdiligine nuqsan keltiredi jáne eldiń uzaq merzimdi fıskaldyq saıasatynyń turaqtylyǵyna qaýip tóndiredi dep sanaıdy. Biz de HVQ men DB-nyń salyq-búdjet salasyndaǵy túzetý sharalarynyń qajettiligi týraly ustanymyn tolyq qoldaı otyryp, salyq-búdjet saıasaty boıynsha jeke materıal ázirlep jatyrmyz.
Nesıelik belsendilik
HVQ bank sektorynyń turaqtylyǵy jáne qarjylyq turaqtylyqty qamtamasyz etetin táýekelderdi tejeýshi faktorlardy atap ótedi. Degenmen, tutynýshylyq nesıeleýdiń qarqynmen ósýi úı sharýashylyǵy sektoryndaǵy yqtımal osaldyqtardy jáne osy segmenttegi táýekelderdi boldyrmaý úshin makroprýdensıaldy saıasattyń mańyzdylyǵyn aıqyndaıdy.
Sonymen qatar DB nesıelik belsendilik úı sharýashylyǵyndaǵylardy nesıelendirýge baǵyttalǵanyn, al bıznesti nesıeleý shekteýli ekenin atap kórsetedi. Biz bul máselede halyqaralyq uıymdarmen kelisemiz, sondaı-aq bankterdiń bıznesti kredıtteý deńgeıiniń tómendigi ekonomıkalyq ósimge teris áser etetin jetkizemiz. Qazaqstanda bıznesti nesıelendirýdiń negizgi problemalaryn biz jeke materıalda buǵan deıin atap ótkenbiz.
Halyqaralyq ıntegrasıa
HVQ pikirinshe,Qazaqstannyń óńirlik jáne halyqaralyq ıntegrasıasyn damytý ekonomıkany ártaraptandyrýǵa jáne eldiń syrtqy kúızelisterge ushyraý deńgeıin azaıtýǵa járdemdesetin bolady.Ol úshin ádette,tıimsiz jáne naryqty burmalaýshy bolyp keletin syrtqy shekteýler men proteksıonıstik sharalar alynyp tastalýy kerek. Onyń ornyna maqsatty áleýmettik shyǵyndar,aýylsharýashylyǵyn modernızasıalaý,bilim berý jáne jumys kúshiniń biliktiligin arttyrýdy yntalandyrý arqyly áleýmettik osal topty qorǵaýǵa barynsha nazar aýdarylýy kerek. Biz HVQ-nyń el ekonomıkasynyń kólemin eskere otyryp, proteksıonızmnen bas tartý jáne halyqtyń áleýmettik osal toptaryna arnaıy ataýly kómektý ázirleý týraly tezısin qoldaımyz. Áleýmettik saqtandyrý sektoryn damytý joǵaryda baıandalǵan faktorlar: memlekettik búdjet tapshylyǵy, salyqtardyń jetispeýshiligi jáne Ulttyqqordan kóp aqsha alý aıasynda asa ózekti bolyp otyr.
Qurylymdyq reformalardy júrgizý
HVQ óz esebinde qurylymdyq reformalardyń júzege asyrylý sapasy nashar ekenin atap kórsetedi. Bul rette Úkimettiń aralasýy sońǵy ýaqytta ulǵaıý úrdisine ıe boldy (mysaly, sýbsıdıalaý baǵdarlamalary jáne syrtqy shekteýler). QR Prezıdentiniń ekonomıkany yryqtandyrý jónindegi sharalary týraly Jarlyǵynda baıandalǵan memlekettiń rólin qysqartý, iskerlik ortany jaqsartý jáne ishki básekelestikti arttyrý jónindegi sharalardy memlekettik organdar baıaý iske asyrady jáne jetkiliksiz jarıalaıdy. HVQ óziniń jyldar boıǵy esepterinde memlekettiń ekonomıkadaǵy rólin tómendetýdiń, búdjettik tártipti kúsheıtýdiń, aqsha-nesıe jáne áleýmettik saıasat reformalarynyń mańyzdylyǵy týraly aıtyp keledi.
Dúnıejúzilik bank shıkizat resýrstaryn tasymaldaýshylar úshin baǵa tómendeıtinin boljaıdy, Qazaqstannyń negizgi saýda áriptes elderi arasyndaǵy ósim perspektıvalary da optımızmge toly emes. Mundaı jaǵdaılarda DB reformalardy júrgizý, onyń ishinde ekonomıkany ártaraptandyrý, fıskaldyq saıasatty jetildirý, ekonomıkalyq ósimniń yntalandyrýshy jańa dúnıeni ázirleý jónindegi sharalardy iske asyrý qajettigin atap kórsetedi. Biz "Qazaqstanda qandaı reformalar qajet" degen óz esebimizde de ekonomıkalyq ártaraptandyrýdy, turaqtylyq pen ósimdi ilgeriletýge eleýli úles qosa alatyn qurylymdyq reformalardy júrgizýdiń mańyzdylyǵy týraly birneshe ret aıtqanbyz, bul rette neǵurlym batyl qadamdar qajet. Memlekettik naryqtarǵa qatysyn qysqartý, memlekettik basqarýdy nyǵaıtý, qarjy júıesin damytý, monetarlyq, fıskaldyq jáne áleýmettik saıasatty jetildirý basty basymdyqtarǵa jatady.
Halyk Finance Analıtıkalyq ortalyǵynyń sarapshysy Saltanat Igenbekova
