2025 جىلدىڭ قاڭتارىندا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى (حۆق) مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك (دب) قازاقستانعا قاتىستى ەسەپتەرىن جاريالادى. Halyk Finance وسى ەسەپتەرگە شولۋ جاساي وتىرىپ، وعان قاتىستى ءوز بولجامدارىمەن دە ءبولىستى، دەپ جازادى Dalanews.kz.

تۇتاستاي العاندا، ەكى ۇيىم دا 2024 جىلى ەكونوميكامىزدىڭ وسىمىنە قاتىستى وڭ باعا بەرىپ، مونەتارلىق ساياساتتىڭ تيىمدىلىگى مەن بانك سەكتورىنىڭ تۇراقتىلىعىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. 2025 جىلى ينفلياسيا باياۋ تومەندەپ، بيۋدجەت تاپشىلىعى ماسەلەسى دە ساقتالا وتىرىپ، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ قىسقا مەرزىمدى جەدەلدەۋى بولجانادى. سونىمەن قاتار، گەوساياساتتان تۋىندايتىن ءدۇدامال كوڭىل-كۇي، ەكونوميكالىق ديۆەرسيففيكاسيانىڭ شەكتەۋلى بولۋى جانە قۇرىلىمدىق پروبلەمالار  تۇراقتى دامۋ جولىندا بەلگىلى ءبىر تاۋەكەلدەردى تۋدىرادى. سوندىقتان جەدەلدەتىلگەن قۇرىلىمدىق رەفورمالار بولاشاق ەكونوميكالىق ءوسىم ءۇشىن شەشۋشى ماڭىزعا يە.

ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىق

2024 جىلى 18 قىركۇيەك پەن 1قازان ارالىعىنداعى قازاقستانعا قاتىستى قورىتىندى ەسەپتە حۆق 2024 جىلى جوعارى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى اتاپ ءوتتى:ءجىو ءوسىمى 2024 جىلى 4،0%-دى قۇراپ، 2025جىلى 5،0%-عا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن، سونىڭ ىشىندە فيسكالدىق ىنتالاندىرۋ ەكسپانسياسى جانە مۇناي ءوندىرىسىنىڭ ۇلعايۋى ەسەبىنەن. ورتامەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا حۆق قاجەتتى رەفورمالار بولماعان جاعدايدا ءوسىمدى3،0-3،5% دەڭگەيىندە باعالايدى.

دۇنيەجۇزىلىكبانكتىڭ "قازاقستان ەكونوميكاسى تۋرالى بايانداماسىندا" ۇسىنعان باعالاۋلارىنا سايكەس، 2024 جىلى ەكونوميكالىق ءوسىم 4،0% دەڭگەيىندە بولسا، 2025 جىلى مۇناي ءوندىرىسىنىڭ ارتۋى جانە سالىقتىق-بيۋدجەتتىك ىنتالاندىرۋ بۇل كورسەتكىشتى 4،7%-عا دەيىن ۋاقىتشا ارتتىرۋ بولجانادى. 2025 جىلدان كەيىن دب،سونداي–اق حۆق، ونىمدىلىكتىڭ تومەندىگى جانە ينۆەستيسيالاردىڭ قىسقارۋى سالدارىنان ءوسىم قارقىنى 3،0-3،5%-عا دەيىن تومەندەيدى دەپ بولجايدى. بۇل رەتتە حالىقارالىق قارجىلىق ينستيتۋتتار ەكونوميكانى ديۆەرسيففيكاسيالاۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا كوزدەرىن دامىتۋ قاجەتتىلىگىنە تاعى دا نازار اۋدارادى.

جىل قورىتىندىسى بويىنشا ناقتى ءوسىم 4،8% -دى قۇرادى،بۇل ءبىر جىل ىشىندە ساۋدا-ساتتىقتىڭ  9،1%  جانە وڭدەۋشى ونەركاسىپتىڭ 5،9% سەرپىندى وسىمىمەن بايلانىستى بولدى. حالىقارالىق ۇيىمدار بولجامى مەن ناقتى جاعدايداعى كورسەتكىشتەر اراسىنداعى ايىرما ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ العاشقى جارتىجىلدىقتا باياۋ بولۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. نەگىزگى ءوسىم ساۋدانىڭ كۇرت ارتۋى بايقالعان جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا بولدى.سول كەزدە ءبىز ءوز زەرتتەۋلەرىمىزدە بۇل ءوسىمدى تۇراقتى جانە ساپالى دەپ ايتۋ قيىن ەكەنىن اتاپ وتكەن ەدىك، ويتكەنى ساۋدا ءوسىمىن جەدەلدەتۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى يمپورتتىڭ، ينۆەستيسيالاردىڭ جانە حالىقتىڭ ناقتى كىرىستەرىنىڭ تومەندەۋى اياسىندا ورىن العان مەملەكەتتىك شىعىستاردىڭ 13،3%-عا ۇلعايۋى بولدى.

ءبىزدىڭ 2025 جىلعى ەكونوميكالىق ءوسىم بويىنشا بولجامىمىز حۆق مەن دب-مەن سالىستىرعاندا وپتيميستىك سيپاتقا يە جانە 5،3% قۇرايدى. ءبىزدىڭ باعالاۋىمىز بويىنشا، مۇناي ءوندىرىسى كولەمى 2024 جىلعى 87 ملن توننادان 2025 جىلى 96-99 ملن تونناعا دەيىن ارتىپ، ەكونوميكالىق وسىمگە ايتارلىقتاي قولداۋ كورسەتەدى.

مونەتارلىق ساياسات

حۆق ەسەبىندە اقشا ايىرباس باعامىنىڭ يكەمدىلىگى،سونداي-اق ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ  بازالىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ تۇرعىسىنداعى دايەكتى ءتاسىلى اياسىندا اقشا-كرەديت ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگى اتاپ كورسەتىلگەن، بۇل 2024 جىل ىشىندە باعالاردىڭ تۇراقتانۋىنا اكەلەدى. سوعان قاراماستان ىشكى سۇرانىس (سونىڭ ىشىندە جۇمساق فيسكالدىق ساياسات) جانە ءىشىنارا كوممۋنالدىق قىزمەتتەر مەن ەلەكتر ەنەرگياسى بويىنشا تاريفتەر وسىمىنە بايلانىستى ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن ينفلياسيانىڭ جوعارىلاۋىنان باعاعا جاسالاتىن قىسىم ساقتالادى.ناتيجەسىندە،حۆق باعامى بويىنشا ينفلياسيا ماقساتتى كورسەتكىشى 5%-عا تەك 2028 جىلعا قاراي جەتەدى.

وسىنداي جاعدايلاردا حۆق مونەتارلىق ساياساتتىڭ تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك قىزمەتىنىڭ ينستيتۋسيونالدىق نەگىزدەرىن نىعايتۋدى جانە باعا تۇراقتىلىعى جونىندەگى مانداتىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق بانكتىڭ قۇقىقتىق بازاسىن جەتىلدىرۋدى ۇسىنادى.

حۆق وسى سالاداعى باسىمدىقتارعا، بۇعان دەيىن ءبىز اتاپ وتكەندەي، ۇلتتىق بانك تاۋەلسىزدىگىن ارتتىرۋ، فيسكالدىق شوعىرلاندىرۋدى جاتقىزادى.   

سونداي-اق حۆق ەسەبىندە ينفلياسيانى نىسانالى كورسەتكىشكە جاقىنداعانعا جانە ينفلياسيالىق كۇتۋلەردى قالپىنا كەلتىرگەنگە دەيىن قاتاڭ اقشا-كرەديت ساياساتىن جۇرگىزۋدىڭ؛  جۇيەلىك وتىمدىلىكتى باسقارۋ جونىندەگى ۇلتتىق بانكتىڭ قۇرالدارى مەن وپەراسيالارىن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى اتاپ كورسەتىلگەن؛ تىنىشتىق بولعاندا ۆاليۋتا نارىعىنا ارالاسپاۋ،ويتكەنى بۇل ۇلتتىق بانكتىڭ ۇستاناتىن ۆاليۋتا باعامىنىڭ يكەمدىلىگى مەن ينفلياسيانى تارگەتتەۋ شاراسىنا دەگەن سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇسىرۋى مۇمكىن.

دب ينفلياسيا 8،6%-عا دەيىن تومەندەگەنىنە قاراماستان،ونىڭ ماقساتتى دەڭگەي - 5%-دان جوعارى بولىپ وتىرعانىنا نازار اۋدارتادى.  دب بولجامدارى بويىنشا ينفلياسيا 2025 جىلى 7،5–8،0%-عا دەيىن جانە 2026 جىلى 6،0%-عا دەيىن تومەندەيدى، ياعني 5% ماقساتتى دەڭگەي يگەرىلمەيدى. ينفلياسيانىڭ نىسانالى دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋ ماسەلەسى ءالى دە وزەكتى،ويتكەنى تەڭگە باعامىنداعى قۇبىلمالىلىق جانە فيسكالدىق ەكسپانسيا ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا باعانى تۇراقتاندىرۋعا كەدەرگى كەلتىرە وتىرىپ، ينفلياسيالىق قىسىمدى قولدايدى.

ءبىزدىڭ  باعالاۋىمىزشا، ينفلياسيانىڭ تومەندەۋىنە جوعارى بازالىق مولشەرلەمە جانە جاھاندىق ينفلياسيانىڭ باياۋلاۋى قولداۋ كورسەتەدى.الايدا، بيۋدجەتتىك ءتارتىپتىڭ وسالدىعى، ۇلتتىق قوردان تارتىلاتىن ترانسفەرتتەردىڭ جوعارى دەڭگەيى، تەڭگە باعامىنداعى قۇبىلمالىلىق،سونداي-اق سىرتقى تاۋەكەلدەر باعانىڭ تۇراقتىلىعىنا قىسىم كورسەتۋى مۇمكىن. ءبىز جاقىندا قابىلدانعان جانار-جاعارماي باعاسىن ىرىقتاندىرۋ شەشىمىنە، كوممۋنالدىق تاريفتەردىڭ ودان ءارى وسىمىنە، مۇناي باعاسىنا، تيىسىنشە ۆاليۋتا باعامىنا قاتىستى ءدۇدامالدىلىققا بايلانىستى ينفلياسيا بويىنشا بولجامدى 9،0%-عا دەيىن كوتەرۋ تۇرعىسىندا قايتا قارادىق.

جىل ىشىندەگى ينفلياسيانىڭ ءمانى جوعارىدا كورسەتىلگەن ينفلياسياالدى تاۋەكەلدەردىڭ تۋۋى-تۋماۋىنا بايلانىستى ايقىندالادى.  سونداي-اق ءبىز بازالىق مولشەرلەمە بويىنشا دا بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ ارتۋى، دەزينفلياسيا قارقىنىنىڭ باياۋلاۋى، پەرسپەكتيۆاداعى ەلەۋلى تاۋەكەلدەردى ەسكەرە وتىرىپ، الداعى كەزەڭدە اسا ساقتىقپەن قاراۋ قاجەتتىگى تۋرالى تەزيستى قولدايمىز. ال اقشا باعامى تۇرعىسىنان ءبىز حۆق-نىڭ وزگەرمەلى كۋرستىڭ ماڭىزدىلىعى جانە ونى جالعاستىرۋ قاجەتتىگى تۋرالى ايتقاندارىمەن كەلىسەمىز.

سونىمەن قاتار، ءبىز قاتاڭ كونترسيكلدىك بيۋدجەتتىك ەرەجەلەر ەنگىزىلگەننەن كەيىن "كونۋگە كەلەتىن وزگەرمەلى كۋرستى" ەنگىزۋ مۇمكىندىگى تۋرالى پىكىرىمىزبەن الدىنداعى زەرتتەۋىمىزدە دە بولىسكەنبىز.

فيسكالدىق ساياسات

حۆق بيۋدجەتتىك ءتارتىپ پەن ونى جوسپارلاۋ بولىگىندەگى ولقىلىقتارعا، جالعاسىپ جاتقان سيكلدىك فيسكالدىق ساياساتقا نازار اۋدارادى،وسىعان بايلانىستى سوڭعى جىلدارى ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن ترانسفەرتتەرگە تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋى بايقالادى.

سونىمەن قاتار دۇنيەجۇزىلىك بانك بيۋدجەتتىك كىرىستەردىڭ تۇراقتى جەتىسپەۋشىلىگىن، ۇلتتىق قورعا شامادان تىس تاۋەلدىلىكتى اتاي كەلە، بۇل بيۋدجەتتىك ەرەجەلەردىڭ سەنىمدىلىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى جانە ەلدىڭ ۇزاق مەرزىمدى فيسكالدىق ساياساتىنىڭ تۇراقتىلىعىنا ءقاۋىپ توندىرەدى دەپ سانايدى. ءبىز دە حۆق مەن دب-نىڭ سالىق-بيۋدجەت سالاسىنداعى تۇزەتۋ شارالارىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى ۇستانىمىن تولىق قولداي وتىرىپ، سالىق-بيۋدجەت ساياساتى بويىنشا جەكە ماتەريال ازىرلەپ جاتىرمىز.

نەسيەلىك بەلسەندىلىك

حۆق بانك سەكتورىنىڭ تۇراقتىلىعى جانە قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن تاۋەكەلدەردى تەجەۋشى فاكتورلاردى اتاپ وتەدى. دەگەنمەن، تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەۋدىڭ قارقىنمەن ءوسۋى ءۇي شارۋاشىلىعى سەكتورىنداعى ىقتيمال وسالدىقتاردى جانە وسى سەگمەنتتەگى تاۋەكەلدەردى بولدىرماۋ ءۇشىن ماكروپرۋدەنسيالدى ساياساتتىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىندايدى.

سونىمەن قاتار دب نەسيەلىك بەلسەندىلىك ءۇي شارۋاشىلىعىنداعىلاردى نەسيەلەندىرۋگە باعىتتالعانىن، ال بيزنەستى نەسيەلەۋ شەكتەۋلى ەكەنىن اتاپ كورسەتەدى. ءبىز بۇل ماسەلەدە حالىقارالىق ۇيىمدارمەن كەلىسەمىز، سونداي-اق بانكتەردىڭ بيزنەستى كرەديتتەۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى ەكونوميكالىق وسىمگە تەرىس اسەر ەتەتىن جەتكىزەمىز. قازاقستاندا بيزنەستى نەسيەلەندىرۋدىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىن ءبىز جەكە ماتەريالدا بۇعان دەيىن اتاپ وتكەنبىز.

حالىقارالىق ينتەگراسيا

حۆق پىكىرىنشە،قازاقستاننىڭ وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ينتەگراسياسىن دامىتۋ ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا جانە ەلدىڭ سىرتقى كۇيزەلىستەرگە ۇشىراۋ دەڭگەيىن ازايتۋعا جاردەمدەسەتىن بولادى.ول ءۇشىن ادەتتە،ءتيىمسىز جانە نارىقتى بۇرمالاۋشى بولىپ كەلەتىن سىرتقى شەكتەۋلەر مەن پروتەكسيونيستىك شارالار الىنىپ تاستالۋى كەرەك. ونىڭ ورنىنا ماقساتتى الەۋمەتتىك شىعىندار،اۋىلشارۋاشىلىعىن مودەرنيزاسيالاۋ،ءبىلىم بەرۋ جانە جۇمىس كۇشىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدى ىنتالاندىرۋ ارقىلى الەۋمەتتىك وسال توپتى قورعاۋعا بارىنشا نازار اۋدارىلۋى كەرەك. ءبىز حۆق-نىڭ ەل ەكونوميكاسىنىڭ كولەمىن ەسكەرە وتىرىپ، پروتەكسيونيزمنەن باس تارتۋ جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا ارنايى اتاۋلى كومەكتۋ ازىرلەۋ تۋرالى تەزيسىن قولدايمىز. الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ سەكتورىن دامىتۋ جوعارىدا باياندالعان فاكتورلار: مەملەكەتتىك بيۋدجەت تاپشىلىعى، سالىقتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە ۇلتتىققوردان كوپ اقشا الۋ اياسىندا اسا وزەكتى بولىپ وتىر.

قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋ

حۆق ءوز ەسەبىندە قۇرىلىمدىق رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ساپاسى ناشار ەكەنىن اتاپ كورسەتەدى. بۇل رەتتە ۇكىمەتتىڭ ارالاسۋى سوڭعى ۋاقىتتا ۇلعايۋ ۇردىسىنە يە بولدى (مىسالى، سۋبسيديالاۋ باعدارلامالارى جانە سىرتقى شەكتەۋلەر). ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ جونىندەگى شارالارى تۋرالى جارلىعىندا باياندالعان مەملەكەتتىڭ ءرولىن قىسقارتۋ، ىسكەرلىك ورتانى جاقسارتۋ جانە ىشكى باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ جونىندەگى شارالاردى مەملەكەتتىك ورگاندار باياۋ ىسكە اسىرادى جانە جەتكىلىكسىز جاريالايدى. حۆق ءوزىنىڭ جىلدار بويعى ەسەپتەرىندە مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ءرولىن تومەندەتۋدىڭ، بيۋدجەتتىك ءتارتىپتى كۇشەيتۋدىڭ، اقشا-نەسيە جانە الەۋمەتتىك ساياسات رەفورمالارىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتىپ كەلەدى.  

دۇنيەجۇزىلىك بانك شيكىزات رەسۋرستارىن تاسىمالداۋشىلار ءۇشىن باعا تومەندەيتىنىن بولجايدى، قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەس ەلدەرى اراسىنداعى ءوسىم پەرسپەكتيۆالارى دا وپتيميزمگە تولى ەمەس. مۇنداي جاعدايلاردا دب رەفورمالاردى جۇرگىزۋ، ونىڭ ىشىندە ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ، فيسكالدىق ساياساتتى جەتىلدىرۋ، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ ىنتالاندىرۋشى جاڭا دۇنيەنى ازىرلەۋ جونىندەگى شارالاردى ىسكە اسىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتەدى. ءبىز "قازاقستاندا قانداي رەفورمالار قاجەت" دەگەن ءوز ەسەبىمىزدە دە ەكونوميكالىق ءارتاراپتاندىرۋدى، تۇراقتىلىق پەن ءوسىمدى ىلگەرىلەتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسا الاتىن قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى بىرنەشە رەت ايتقانبىز، بۇل رەتتە نەعۇرلىم باتىل قادامدار قاجەت. مەملەكەتتىك نارىقتارعا قاتىسىن قىسقارتۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋدى نىعايتۋ، قارجى جۇيەسىن دامىتۋ، مونەتارلىق، فيسكالدىق جانە الەۋمەتتىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ باستى باسىمدىقتارعا جاتادى.

Halyk Finance اناليتيكالىق ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى سالتانات يگەنبەكوۆا