Energetıka mınıstrligi suıytylǵan munaı gazynyń baǵasyn kóterý josparlanǵan jobany jarıalady. Osyǵan baılanysty sala sarapshysy, «Baıdıldınov. Neft» telegram-arnasynyń avtory Oljas Baıdildınovtyń pikirin nazarǵa usynýdy jón kórip otyrmyz.

«Mınıstrliktiń búgingi relızi meniń sonaý 2019 jyldan beri jarıalap, aıtyp kele jatqan tezısterimdi qaıtalap otyrǵanyna qýanyshtymyn. Biraq ol jerde taýardyń sapasy týraly aıtylmapty. Sapa qazir óte nashar. Olaı bolatyn sebebi — baǵa baqylaýda ári básekege stımýl joq. Qaıta Energetıka mınıstrliginiń júıede jumys istep kórgen, syn men heıtten qoryqpaıtyn mendeı sarapshysy bolǵany qandaı jaqsy. Sol sıaqty basqa vedomstvolarda túsinetin, durys oılana alatyn medıa mamandar joǵy ókinishti» deıdi Baıdildınov.

Sarapshynyń aıtýynsha, Ónerkásip jáne qurylys mınıstrligi aqparattyq soǵysta jeńilip jatyr. «Muny Roman Sklárǵa nemese Qanat Bısımbaıulyna qatysty ǵana aıtyp otyrǵan joqpyn. Jalpy aqparattyq jaı-kúıdi sholyp aıtqanym. Túrli mem, vıdeorolık tarap ketti. Desek te, ýtılalym kerek dep qorǵaıtyn tarap ázirge ár bólimge qatysty júıeli jumys atqaryp jatqan joq.

Osy rette Oljas mynadaı segiz usynys jasady:    

1. Ýtılalym avtoparktiń eskirýine ákep soqty degen pikir bar. Sandarǵa analız jasap, osy oıdy «saýsaqpen sanap turyp» joqqa shyǵaratyn ekspertter bolýy kerek. Mysaly shyqqany 10 jyl bolǵan kóliktiń biri — Camry 50. Ony qalaısha eskirgen dep aıta alamyz? Óte keremet, jumsaq avtokólik. Bálkim, ıesi tipti aýystyrǵysy kelmeıtin de bolar? Avtokólikterdiń ortasha jylynyń nasharlaýyna RF, Armenıa men Qyrǵyzstannan ákelgen avtolardy zańdastyrýǵa arnalǵan bir rettik aksıa áser etti. Qatelespesem, 150-200 myńdaı kólik kirdi. Osyny aldyńǵy esepten alyp tastaý kerek. (Bul «áleýmettik» shara bolǵan). Avtoparktiń jalpy jaı-kúıin salystyrý durys dep oılamaımyn. Jylyna qansha kólik qosylǵanyna  qaraý kerek sekildi. Máselen ýtılalym bastalǵanǵa deıin qansha boldy, sosyn ár jylǵy jańa jáne basqa jaqtan ákelgenderdiń proporsıasyn qaraý kerek. Qazir ol qatynas qandaı? Álbette, búginde zańsyz ne eski kólikterge qaraǵanda jańa avto kóbirek.    
2. Eski avtoparkter boıynsha júıeli jumys joq. Árıne, munda da másele áleýmettik jaǵdaıǵa kelip tireledi. Biraq eksplýatasıa qunyna qarasaq, 20 jyldyq kóliktiki jańasymen birdeı. Janarmaı esebinen tipti arzan. Sebebi týrboqozǵaltqyshy bar jańa avtokólikterge 95/98 quıý kerek. Al eskilerine 92 nemese suıytylǵan gaz quıýǵa bolady. Eski kólik minetinder kóbirek salyq tóleıtin ne saqtandyrý quny joǵaryraq elderdiń mysaly qajet. Óz basym eski kólikterdi ortalyqpen júrgizbeıtin mysaldardy bilem. Mynadaı qarapaıym ǵana tezısti aıta alamyz: avtoparktyń eskirýi memlekettiń eski kóliktermen júrýge ruqsat bergenine baılanysty.
3. 35 myńnan astam qazaqstandyq 208 mlrd teńgeden joǵary somaǵa jeńildetilgen avtokredıt aldy. Olaı bolsa, olar avtozaýyt qyzmetkerlerimen birlesip qazaqstandyq mashına qurastyrý salasyn qoldap petısıaǵa qol qoıýy kerek. Eger ýtılalym alyp tastalsa, kredıtterin merziminen buryn qaıtaryp, bolmasa jalpyǵa ortaq sharttarǵa aýysýy qajet. Otandyq avtoóndiristi qoldaý baǵdarlamasy jumys istep jatyr. Adamdar kóligin jańartyp jatqany ras, «revolver» aınalyp tur.
4. Áblázov pen Dýbaı. Birneshe jyl buryn Áblázov «Atyraý Dýbaıǵa qaraǵanda kóbirek munaı óndiredi» degen tezıster men vıdeo shyǵarǵan edi. Mıllıondaǵan qaralym jınaǵan. Bul jaıly men materıal shyǵarǵam. Dýbaı eshqashan kóp munaı shyǵarmaǵan. BAÁ-degi negizgi munaı óndiretin aımaq — Abý-Dabı. Dýbaıdyń úlesi — 5-10% ǵana. Odan bólek, Ámirlikterdiń jınaqtalǵan munaı óndirisi Qazaqstanǵa qaraǵanda 3 ese kóp. Qazaqstandy Ámirlikterdiń qazirgi jaı-kúıimen salystyrý durys emes. Jınaqtalǵan munaı óndirisinen biz qazir BAÁ-niń 90-jyldardaǵy deńgeıinde turmyz. Bizdiń avtoóndiristi baǵasy men qurastyrý deńgeıi boıynsha Koreıa ne Qytaımen salystyrý da jón emes. Biz endi bastap jatyrmyz. Salystyratyn bolsaq ta, Koreıanyń bastaǵan kezdegi damýymen salystyrý kerek. 
5. Eski kólikterge shekteý qoıý qadamynyń logıkasy bar, negizdelgen. Roman Vasılııuly bul týraly aıtyp ótti. Óz basym qalalarymyzda eski kólikter júrgenin qalamaımyn. Ekologıadan bólek, apattyq jaǵdaıdyń da kóbirek bolatyny belgili. Jolda qalaı bolsa solaı júretin kimder? Eski ári soǵylǵan kólikterdiń júrgizýshileri solaı júredi. Joǵaltatyn eshteńesi joq. Jańa avtokóligi bar júrgizýshi jolda olaı júre qoımaıdy. Jańa bamper, fara arzan turmaıdy. Eski kólikterdi kirgizýge shekteý qoıý sharasy joldaǵy tártip pen zańdy saqtaýǵa baǵyttalǵan.
6. «Qazaqstandyqtardyń jańa avto satyp alýǵa aqshasy joq». Eń jıi aıtylatyn tezıs. Qazaqstanda ár balanyń bas-basyna bir-bir mashınadan 20 mln avtokólik bolsyn dep oılaısyz ba? Álde memleket qalaǵan adamnyń bárine kólik taratýy kerek pe? Álemniń esh elinde mundaı joq. 
7. Álem demekshi, janarmaı baǵasy arzan, jalaqymen salystyrǵanda qoljetimdi TOP-10 elge kiretinimizdi kórsetetin statısıka kerek. Ony buryn men kórsetip, aıtqam. Basqa elderde qalaı? Qansha tóleıdi? Ýtılalymnan basqa qandaı tólemder bar? Mysaly damyǵan elderde saqtandyrý quny qymbatyraq. Ámirlikterde júrgizýshi kýáligi $800 shamasynda ekenin anyq bilemin. Ár eki jyl saıyn (álde jyl saıyn ba) uzartyp otyrasyz. Aıyppul, baj salyǵyn jáne t.b. tóleısiz. Qytaı jáne Azıa elderinde kólik nómirleri $10-20 turýy múmkin. Osylaısha qaladaǵy avto sanyn tikeleı rettep otyr. Jalpy alǵanda Qazaqstanda kólikti bolý ýtılalymǵa qarsy shyqqan taraptar mysal qylyp aıtatyn elderge qaraǵanda áldeqaıda arzan. Jaǵdaıǵa jan-jaqty qaraý kerek. Álem astanalarynyń ortalyǵynda avtoturaqtyń saǵaty az aqsha turmaıdy.
8. Bul memleket úshin ǵana emes, azamattarǵa da kerek ekenin aıtý kerek. Avtoóndiristegi ýtılalym avtoóndirýshilerdi qoldaýǵa baǵyttalady. Bul degenimiz — salyq pen jumys oryndary. Qansha salyq tóledi? Eger olaı bolmasa, sol salyq basqa elderdiń búdjetin tolyqtyrar edi. 35 myńnan astam qazaqstandyq jeńildikpen avtokredıt aldy. Ýtılalym bolmasa, ony isteı almas edi. Al endi bazardan dısk, rezeńkeni tabylmaıtyny óndirýshilerdiń birinshi kezekte avtozaýyttardyń iri tapsyrystaryn oryndaıtynymen baılanysty shyǵar. «QazAtomÓnerkásip» óndiretin ýrandy da baraholkadan ala almaısyz. Solaı eken dep ýran joq demeısiz ǵoı.                 

P.S. Ámirlikter men Túrkıada jańa turǵyn-úılerdi parkıń qosylǵan eseppen satady. Avto satyp alarda jalǵa alatyn ne ıeligińde turaq bolýy kerek. Keı elderde/qalalarda kósheler men joldarda oryn almaý úshin avto qoıatyn turaǵyńyz bar ekenin rastaıtyn qujat kórsetýińizdi suraıdy. Bizde ondaı talap joq.

P.P.S. Dese de kólik salyǵyn alyp tastaý kerek dep esepteımin. Salyq janarmaı qunyna kirýi kerek. Men jylyna Cadillac Escalade kóligime 700 myń teńge tóleımin. Ol bir jylda 4 myń shaqyrymdaı júredi. Alǵanyma 8 jyl boldy. Ol da eskirgen bolyp sanala ma?