ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى سۇيىتىلعان مۇناي گازىنىڭ باعاسىن كوتەرۋ جوسپارلانعان جوبانى جاريالادى. وسىعان بايلانىستى سالا ساراپشىسى، «بايديلدينوۆ. نەفت» تەلەگرام-ارناسىنىڭ اۆتورى ولجاس ءبايدىلدينوۆتىڭ پىكىرىن نازارعا ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.
«مينيسترلىكتىڭ بۇگىنگى رەليزى مەنىڭ سوناۋ 2019 جىلدان بەرى جاريالاپ، ايتىپ كەلە جاتقان تەزيستەرىمدى قايتالاپ وتىرعانىنا قۋانىشتىمىن. ءبىراق ول جەردە تاۋاردىڭ ساپاسى تۋرالى ايتىلماپتى. ساپا ءقازىر وتە ناشار. ولاي بولاتىن سەبەبى — باعا باقىلاۋدا ءارى باسەكەگە ستيمۋل جوق. قايتا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ جۇيەدە جۇمىس ىستەپ كورگەن، سىن مەن حەيتتەن قورىقپايتىن مەندەي ساراپشىسى بولعانى قانداي جاقسى. سول سياقتى باسقا ۆەدومستۆولاردا تۇسىنەتىن، دۇرىس ويلانا الاتىن مەديا ماماندار جوعى وكىنىشتى» دەيدى ءبايدىلدينوۆ.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگى اقپاراتتىق سوعىستا جەڭىلىپ جاتىر. «مۇنى رومان سكليارعا نەمەسە قانات بيسيمبايۇلىنا قاتىستى عانا ايتىپ وتىرعان جوقپىن. جالپى اقپاراتتىق جاي-كۇيدى شولىپ ايتقانىم. ءتۇرلى مەم، ۆيدەوروليك تاراپ كەتتى. دەسەك تە، ۋتيلالىم كەرەك دەپ قورعايتىن تاراپ ازىرگە ءار بولىمگە قاتىستى جۇيەلى جۇمىس اتقارىپ جاتقان جوق.
وسى رەتتە ولجاس مىناداي سەگىز ۇسىنىس جاسادى:
- ۋتيلالىم اۆتوپاركتىڭ ەسكىرۋىنە اكەپ سوقتى دەگەن پىكىر بار. ساندارعا اناليز جاساپ، وسى ويدى «ساۋساقپەن ساناپ تۇرىپ» جوققا شىعاراتىن ەكسپەرتتەر بولۋى كەرەك. مىسالى شىققانى 10 جىل بولعان كولىكتىڭ ءبىرى — Camry 50. ونى قالايشا ەسكىرگەن دەپ ايتا الامىز؟ وتە كەرەمەت، جۇمساق اۆتوكولىك. بالكىم، يەسى ءتىپتى اۋىستىرعىسى كەلمەيتىن دە بولار؟ اۆتوكولىكتەردىڭ ورتاشا جىلىنىڭ ناشارلاۋىنا رف، ارمەنيا مەن قىرعىزستاننان اكەلگەن اۆتولاردى زاڭداستىرۋعا ارنالعان ءبىر رەتتىك اكسيا اسەر ەتتى. قاتەلەسپەسەم، 150-200 مىڭداي كولىك كىردى. وسىنى الدىڭعى ەسەپتەن الىپ تاستاۋ كەرەك. (بۇل «الەۋمەتتىك» شارا بولعان). اۆتوپاركتىڭ جالپى جاي-كۇيىن سالىستىرۋ دۇرىس دەپ ويلامايمىن. جىلىنا قانشا كولىك قوسىلعانىنا قاراۋ كەرەك سەكىلدى. ماسەلەن ۋتيلالىم باستالعانعا دەيىن قانشا بولدى، سوسىن ءار جىلعى جاڭا جانە باسقا جاقتان اكەلگەندەردىڭ پروپورسياسىن قاراۋ كەرەك. ءقازىر ول قاتىناس قانداي؟ البەتتە، بۇگىندە زاڭسىز نە ەسكى كولىكتەرگە قاراعاندا جاڭا اۆتو كوبىرەك.
- ەسكى اۆتوپاركتەر بويىنشا جۇيەلى جۇمىس جوق. ارينە، مۇندا دا ماسەلە الەۋمەتتىك جاعدايعا كەلىپ تىرەلەدى. ءبىراق ەكسپلۋاتاسيا قۇنىنا قاراساق، 20 جىلدىق كولىكتىكى جاڭاسىمەن بىردەي. جانارماي ەسەبىنەن ءتىپتى ارزان. سەبەبى تۋربوقوزعالتقىشى بار جاڭا اۆتوكولىكتەرگە 95/98 قۇيۋ كەرەك. ال ەسكىلەرىنە 92 نەمەسە سۇيىتىلعان گاز قۇيۋعا بولادى. ەسكى كولىك مىنەتىندەر كوبىرەك سالىق تولەيتىن نە ساقتاندىرۋ قۇنى جوعارىراق ەلدەردىڭ مىسالى قاجەت. ءوز باسىم ەسكى كولىكتەردى ورتالىقپەن جۇرگىزبەيتىن مىسالداردى بىلەم. مىناداي قاراپايىم عانا تەزيستى ايتا الامىز: اۆتوپاركتىڭ ەسكىرۋى مەملەكەتتىڭ ەسكى كولىكتەرمەن جۇرۋگە رۇقسات بەرگەنىنە بايلانىستى.
- 35 مىڭنان استام قازاقستاندىق 208 ملرد تەڭگەدەن جوعارى سوماعا جەڭىلدەتىلگەن اۆتوكرەديت الدى. ولاي بولسا، ولار اۆتوزاۋىت قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ قازاقستاندىق ماشينا قۇراستىرۋ سالاسىن قولداپ پەتيسياعا قول قويۋى كەرەك. ەگەر ۋتيلالىم الىپ تاستالسا، كرەديتتەرىن مەرزىمىنەن بۇرىن قايتارىپ، بولماسا جالپىعا ورتاق شارتتارعا اۋىسۋى قاجەت. وتاندىق ءاۆتووندىرىستى قولداۋ باعدارلاماسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ادامدار كولىگىن جاڭارتىپ جاتقانى راس، «ريەۆولۆەر» اينالىپ تۇر.
- ءابليازوۆ پەن دۋباي. بىرنەشە جىل بۇرىن ءابليازوۆ «اتىراۋ دۋبايعا قاراعاندا كوبىرەك مۇناي وندىرەدى» دەگەن تەزيستەر مەن ۆيدەو شىعارعان ەدى. ميلليونداعان قارالىم جيناعان. بۇل جايلى مەن ماتەريال شىعارعام. دۋباي ەشقاشان كوپ مۇناي شىعارماعان. باا-دەگى نەگىزگى مۇناي وندىرەتىن ايماق — ابۋ-دابي. دۋبايدىڭ ۇلەسى — 5-10% عانا. ودان بولەك، امىرلىكتەردىڭ جيناقتالعان مۇناي ءوندىرىسى قازاقستانعا قاراعاندا 3 ەسە كوپ. قازاقستاندى امىرلىكتەردىڭ قازىرگى جاي-كۇيىمەن سالىستىرۋ دۇرىس ەمەس. جيناقتالعان مۇناي وندىرىسىنەن ءبىز ءقازىر ءباا-نىڭ 90-جىلدارداعى دەڭگەيىندە تۇرمىز. ءبىزدىڭ ءاۆتووندىرىستى باعاسى مەن قۇراستىرۋ دەڭگەيى بويىنشا كورەيا نە قىتايمەن سالىستىرۋ دا ءجون ەمەس. ءبىز ەندى باستاپ جاتىرمىز. سالىستىراتىن بولساق تا، كورەيانىڭ باستاعان كەزدەگى دامۋىمەن سالىستىرۋ كەرەك.
- ەسكى كولىكتەرگە شەكتەۋ قويۋ قادامىنىڭ لوگيكاسى بار، نەگىزدەلگەن. رومان ۆاسيليي ۇلى بۇل تۋرالى ايتىپ ءوتتى. ءوز باسىم قالالارىمىزدا ەسكى كولىكتەر جۇرگەنىن قالامايمىن. ەكولوگيادان بولەك، اپاتتىق جاعدايدىڭ دا كوبىرەك بولاتىنى بەلگىلى. جولدا قالاي بولسا سولاي جۇرەتىن كىمدەر؟ ەسكى ءارى سوعىلعان كولىكتەردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى سولاي جۇرەدى. جوعالتاتىن ەشتەڭەسى جوق. جاڭا اۆتوكولىگى بار جۇرگىزۋشى جولدا ولاي جۇرە قويمايدى. جاڭا بامپەر، فارا ارزان تۇرمايدى. ەسكى كولىكتەردى كىرگىزۋگە شەكتەۋ قويۋ شاراسى جولداعى ءتارتىپ پەن زاڭدى ساقتاۋعا باعىتتالعان.
- «قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا اۆتو ساتىپ الۋعا اقشاسى جوق». ەڭ ءجيى ايتىلاتىن تەزيس. قازاقستاندا ءار بالانىڭ باس-باسىنا ءبىر-بىر ماشينادان 20 ملن اۆتوكولىك بولسىن دەپ ويلايسىز با؟ الدە مەملەكەت قالاعان ادامنىڭ بارىنە كولىك تاراتۋى كەرەك پە؟ الەمنىڭ ەش ەلىندە مۇنداي جوق.
- الەم دەمەكشى، جانارماي باعاسى ارزان، جالاقىمەن سالىستىرعاندا قولجەتىمدى توپ-10 ەلگە كىرەتىنىمىزدى كورسەتەتىن ستاتيستيكا كەرەك. ونى بۇرىن مەن كورسەتىپ، ايتقام. باسقا ەلدەردە قالاي؟ قانشا تولەيدى؟ ۋتيلالىمنان باسقا قانداي تولەمدەر بار؟ مىسالى دامىعان ەلدەردە ساقتاندىرۋ قۇنى قىمباتىراق. امىرلىكتەردە جۇرگىزۋشى كۋالىگى $800 شاماسىندا ەكەنىن انىق بىلەمىن. ءار ەكى جىل سايىن (الدە جىل سايىن با) ۇزارتىپ وتىراسىز. ايىپپۇل، باج سالىعىن جانە ت.ب. تولەيسىز. جۇڭگو جانە ازيا ەلدەرىندە كولىك نومىرلەرى $10-20 تۇرۋى مۇمكىن. وسىلايشا قالاداعى اۆتو سانىن تىكەلەي رەتتەپ وتىر. جالپى العاندا قازاقستاندا كولىكتى بولۋ ۋتيلالىمعا قارسى شىققان تاراپتار مىسال قىلىپ ايتاتىن ەلدەرگە قاراعاندا الدەقايدا ارزان. جاعدايعا جان-جاقتى قاراۋ كەرەك. الەم استانالارىنىڭ ورتالىعىندا اۆتوتۇراقتىڭ ساعاتى از اقشا تۇرمايدى.
- بۇل مەملەكەت ءۇشىن عانا ەمەس، ازاماتتارعا دا كەرەك ەكەنىن ايتۋ كەرەك. اۆتووندىرىستەگى ۋتيلالىم اۆتووندىرۋشىلەردى قولداۋعا باعىتتالادى. بۇل دەگەنىمىز — سالىق پەن جۇمىس ورىندارى. قانشا سالىق تولەدى؟ ەگەر ولاي بولماسا، سول سالىق باسقا ەلدەردىڭ بيۋدجەتىن تولىقتىرار ەدى. 35 مىڭنان استام قازاقستاندىق جەڭىلدىكپەن اۆتوكرەديت الدى. ۋتيلالىم بولماسا، ونى ىستەي الماس ەدى. ال ەندى بازاردان ديسك، رەزەڭكەنى تابىلمايتىنى وندىرۋشىلەردىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە اۆتوزاۋىتتاردىڭ ءىرى تاپسىرىستارىن ورىندايتىنىمەن بايلانىستى شىعار. «قازاتومونەركاسىپ» وندىرەتىن ۋراندى دا باراحولكادان الا المايسىز. سولاي ەكەن دەپ ۋران جوق دەمەيسىز عوي.
P.S. امىرلىكتەر مەن تۇركيادا جاڭا تۇرعىن-ۇيلەردى پاركيڭ قوسىلعان ەسەپپەن ساتادى. اۆتو ساتىپ الاردا جالعا الاتىن نە يەلىگىڭدە تۇراق بولۋى كەرەك. كەي ەلدەردە/قالالاردا كوشەلەر مەن جولداردا ورىن الماۋ ءۇشىن اۆتو قوياتىن تۇراعىڭىز بار ەكەنىن راستايتىن قۇجات كورسەتۋىڭىزدى سۇرايدى. بىزدە ونداي تالاپ جوق.
P.P.S. دەسە دە كولىك سالىعىن الىپ تاستاۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. سالىق جانارماي قۇنىنا كىرۋى كەرەك. مەن جىلىنا Cadillac Escalade كولىگىمە 700 مىڭ تەڭگە تولەيمىن. ول ءبىر جىلدا 4 مىڭ شاقىرىمداي جۇرەدى. العانىما 8 جىل بولدى. ول دا ەسكىرگەن بولىپ سانالا ما؟
