2025 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha, Ulttyq qordyń qarajaty 33 trln teńgeni qurady, bul - bir jyl ishinde 13,5% artyq kólem. Aktıvterdiń ósýine qaramastan, qordyń shyǵystary 6,2 trln teńgege jetti, onyń basym bóligi búdjetke transfertterge baǵyttalǵan. Bul týraly 2024 jylǵy respýblıkalyq búdjettiń oryndalýy týraly Úkimettiń esebine qatysty Joǵary aýdıtorlyq palatanyń (JAP) esebinde aıtylǵan, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

"2025 jylǵy 1 qańtarda Ulttyq qordyń qarajaty 33 060,9 mlrd teńgeni qurap, aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 3 946,1 mlrd teńgege nemese 13,5% ósti. Ulttyq qorǵa kelip túsken túsimder 3 827,9 mlrd teńgeni qurady, bul 2024 jylǵa josparlanǵan 4 502,4 mlrd teńgemen salystyrǵanda 674,4 mlrd teńgege nemese 15% az. Josparlanǵan túsim somasy 5 959 mlrd teńgeni quraǵan, alaıda respýblıkalyq búdjet naqtylanǵanda bul kórsetkish 1 456,6 mlrd teńgege nemese 24,4% qysqardy. Sońǵy úsh jylda munaı baǵasynyń qolaıly bolýyna qaramastan, respýblıkalyq búdjettiń Ulttyq qordaǵy munaı dollarlaryna táýeldiligi joǵary bolyp otyr", delingen JAP esebinde.

2023 jylmen salystyrǵanda munaı sektorynan tikeleı salyq túsimderi 748,4 mlrd teńgege nemese 16,4% azaıdy (2023 jyly – 4 557,4 mlrd teńge).

"2024 jyly bekitilgen tizimdegi uıymdar sany 180 kompanıaǵa nemese 8,5 ese qysqardy: bul ózgeris nátıjesinde Ulttyq qorǵa shamamen 166 mlrd teńge túspedi. Onyń ishinde 24,9 mlrd teńge (korporatıvtik tabys salyǵy) jergilikti búdjetterge túsýi kerek bolatyn, óıtkeni bul salyqty 56 shaǵyn jáne orta bıznes sýbektisi tóleýi tıis edi", delingen esepte.

2024 jyldyń qorytyndysyn teńgerimdi aıaqtaý úshin Úkimet munaı sektorynyń keıbir uıymdarynan (250 myń tonnadan az munaı óndiretin) túsetin salyqty ýaqytsha respýblıkalyq búdjetke baǵyttaý týraly sheshim qabyldady. Osyǵan baılanysty 2024 jyly munaı sektory uıymdarynyń tizimi 204-ten 24 kompanıaǵa (!) deıin qysqardy.

2024 jyly jalpy alynǵan qarajat (2023 jylmen salystyrǵanda 1 trln teńgege artyq) 6,2 trln teńgeni qurady: transfertterge 5,6 trln teńge, "Qazatomónerkásip" aksıalaryn satyp alýǵa 467,4 mlrd teńge, "Samuryq-Qazyna" oblıgasıalyq qaryzdaryna 84,4 mlrd teńge jumsaldy, basqarý shyǵyndary 21,5 mlrd teńgeni qurady.

Salyqtyq emes túsimder kólemi 17 400,2 mln teńge bolyp, 2023 jylmen salystyrǵanda 8 936 mln teńgege kóp (2023 jyly – 8 464,2 mln teńge) shyqty. Respýblıkalyq menshikti jekeshelendirýden túsken túsimder - 1 408,8 mln teńge (ósý – 14%), kvazımemlekettik sektor aktıvterin básekeli ortaǵa berýden – 47 441,5 mln teńge (2023 jyly bolmaǵan), aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi satýdan – 62 925 mln teńge (2023 jyly – 53 348,7 mln teńge, ósý – 18%).

2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha, Ulttyq qorǵa aktıvterdi satýdan jáne basqarýdan túsken ınvestısıalyq kiris 4 989,7 mlrd teńgeni qurady, bul 2023 jylmen salystyrǵanda 3 168,6 mlrd teńgege nemese 1,7 ese kóp. Bul ósim Ulttyq qordyń oń saldosyn qamtamasyz etti.

Ulttyq qordyń valútalyq aktıvteri 2024 jylǵy jeltoqsanda 58,8 mlrd AQSH dollaryn qurap, 2023 jylǵy jeltoqsanmen salystyrǵanda 1,2 mlrd dollarǵa nemese 2% az shyqty.

2024 jyly respýblıkalyq búdjetke berilgen kepildendirilgen jáne nysanaly transfertter 5,6 trln teńge: onyń ishinde kepildendirilgen transfert 2 trln teńgeni, nysanaly transfertter 3,6 trln teńgeni  qurady. Kepildendirilgen transfert 100% oryndalǵan.

"Sońǵy 10 jylda (2015–2024) Ulttyq qor qarajattary respýblıkalyq búdjettiń ortasha 29,9%-yn, al 2024 jyly 23,2%-yn japty. Bul shyǵyndardyń ósýi ınfraqurylymdyq daǵdarysty sheshýge baǵyttalǵanymen, Ulttyq qor qarajatynyń saqtalýyna qaýip tóndiredi jáne munaıdan tys búdjet tapshylyǵyn ulǵaıtady. Barlyǵy osy kezeńde qordan 38 846,3 mlrd teńge shyǵyndalǵan: onyń 71,2%-y kepildendirilgen, 28,8%-y nysanaly transfertter bolyp tabylady", delingen esepte.

Ulttyq banktiń málimetinshe, respýblıkalyq búdjetke transfertterden bólek, 2024 jyly Ulttyq qordan "Samuryq-Qazyna" oblıgasıalaryn satyp alý arqyly kelesi jobalarǵa qarjy bólindi:

• "Dostyq–Moıynty" temir jol teliminiń ekinshi joldaryn salý jáne elektrlendirý – 20 mlrd teńge;
• "Taldyqorǵan–Úsharal" magıstraldy gaz qubyry – 64,4 mlrd teńge.

Sonymen qatar, respýblıkalyq búdjetti qarjylandyrý úshin "Qazatomónerkásip" aksıalary 15,4% jeńildikpen 467,4 mlrd teńgege satyp alyndy.

Ulttyq qordyń jınaqtaýshy fýnksıasyna qaýip bar, sebebi ulttyq kompanıalar aksıalarynyń syrtqy jáne ishki naryqtardaǵy ótimdiligi tómen. Qajet jaǵdaıda olardy jedel satý múmkin bolmaǵandyqtan, qun joǵaltý qaýpi joǵary.

2009 jyldan beri "Báıterek" holdıńi men "Samuryq-Qazyna" UÁQ oblıgasıalyq qaryzdary arqyly Ulttyq qordan 3 764,4 mlrd teńge bólingen, onyń 454,2 mlrd teńgesi ǵana ótelgen. Qalǵan bereshek – 3 310,2 mlrd teńge.

JAP málimetinshe, mundaı jıi alynatyn qarajattar Ulttyq qor aktıvterin 2030 jylǵa deıin 100 mlrd AQSH dollaryna jetkizý josparyna qaýip tóndiredi. Buǵan qosa, bul kompanıalardan túsken syıaqy kólemi tómen deńgeıde qalyp otyr. 2024 jyly osyndaı qaryzdar boıynsha qor tek 45,5 mlrd teńge syıaqy aldy.

Ulttyq qordyń qarajatyn basqarý jáne paıdalaný tártibi ártúrli zańnamalyq jáne normatıvtik aktilermen retteletindikten, quqyqtyq turaqtylyq joq.

Mysaly, 2014–2019 jyldary aralyǵynda "Báıterek" holdıńi 940,1 mlrd teńgege oblıgasıalar ornalastyrǵan, olar uıymdastyrylmaǵan naryqta Ulttyq bankpen kelisimshart arqyly satyp alynǵan (mólsherleme – 0,1%–0,15%, aınalym merzimi – 30 jylǵa deıin).

Osy oraıda, Joǵary aýdıtorlyq palata Úkimetke mynadaı usynys beredi:

• Qorytyndy qaryz alýshylar ótegen qarajatty Ulttyq qorǵa qaıtarý tetigin ázirleý;
• Ekonomıkalyq turaqtylyq kezeńinde nysanaly transfertterdi shekteý, ıaǵnı qarajatty tek synı mańyzy bar jobalarǵa ǵana baǵyttaý.

Jańa Búdjet kodeksi bul sharalardy zańdy túrde bekitti:

• Nysanaly transfertter tek mańyzdy ınfraqurylymdy damytýǵa ruqsat etiledi;
• Kvazımemlekettik sektordy jeńildikpen qarjylandyrýǵa tyıym salyndy;
• Ulttyq qor qarajatyn ishki qarjy quraldary men aǵymdaǵy memlekettik shyǵyndarǵa paıdalanýǵa bolmaıdy.