2025 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا، ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتى 33 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، بۇل - ءبىر جىل ىشىندە 13،5% ارتىق كولەم. اكتيۆتەردىڭ وسۋىنە قاراماستان، قوردىڭ شىعىستارى 6،2 ترلن تەڭگەگە جەتتى، ونىڭ باسىم بولىگى بيۋدجەتكە ترانسفەرتتەرگە باعىتتالعان. بۇل تۋرالى 2024 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى تۋرالى ۇكىمەتتىڭ ەسەبىنە قاتىستى جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ (جاپ) ەسەبىندە ايتىلعان، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
"2025 جىلعى 1 قاڭتاردا ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتى 33 060،9 ملرد تەڭگەنى قۇراپ، الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 3 946،1 ملرد تەڭگەگە نەمەسە 13،5% ءوستى. ۇلتتىق قورعا كەلىپ تۇسكەن تۇسىمدەر 3 827،9 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2024 جىلعا جوسپارلانعان 4 502،4 ملرد تەڭگەمەن سالىستىرعاندا 674،4 ملرد تەڭگەگە نەمەسە 15% از. جوسپارلانعان ءتۇسىم سوماسى 5 959 ملرد تەڭگەنى قۇراعان، الايدا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ناقتىلانعاندا بۇل كورسەتكىش 1 456،6 ملرد تەڭگەگە نەمەسە 24،4% قىسقاردى. سوڭعى ءۇش جىلدا مۇناي باعاسىنىڭ قولايلى بولۋىنا قاراماستان، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ۇلتتىق قورداعى مۇناي دوللارلارىنا تاۋەلدىلىگى جوعارى بولىپ وتىر"، دەلىنگەن جاپ ەسەبىندە.
2023 جىلمەن سالىستىرعاندا مۇناي سەكتورىنان تىكەلەي سالىق تۇسىمدەرى 748،4 ملرد تەڭگەگە نەمەسە 16،4% ازايدى (2023 جىلى – 4 557،4 ملرد تەڭگە).
"2024 جىلى بەكىتىلگەن تىزىمدەگى ۇيىمدار سانى 180 كومپانياعا نەمەسە 8،5 ەسە قىسقاردى: بۇل وزگەرىس ناتيجەسىندە ۇلتتىق قورعا شامامەن 166 ملرد تەڭگە تۇسپەدى. ونىڭ ىشىندە 24،9 ملرد تەڭگە (كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعى) جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەرگە ءتۇسۋى كەرەك بولاتىن، ويتكەنى بۇل سالىقتى 56 شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىسى تولەۋى ءتيىس ەدى"، دەلىنگەن ەسەپتە.
2024 جىلدىڭ قورىتىندىسىن تەڭگەرىمدى اياقتاۋ ءۇشىن ۇكىمەت مۇناي سەكتورىنىڭ كەيبىر ۇيىمدارىنان (250 مىڭ توننادان از مۇناي وندىرەتىن) تۇسەتىن سالىقتى ۋاقىتشا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە باعىتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. وسىعان بايلانىستى 2024 جىلى مۇناي سەكتورى ۇيىمدارىنىڭ ءتىزىمى 204-تەن 24 كومپانياعا (!) دەيىن قىسقاردى.
2024 جىلى جالپى الىنعان قاراجات (2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 1 ترلن تەڭگەگە ارتىق) 6،2 ترلن تەڭگەنى قۇرادى: ترانسفەرتتەرگە 5،6 ترلن تەڭگە، "قازاتومونەركاسىپ" اكسيالارىن ساتىپ الۋعا 467،4 ملرد تەڭگە، "سامۇرىق-قازىنا" وبليگاسيالىق قارىزدارىنا 84،4 ملرد تەڭگە جۇمسالدى، باسقارۋ شىعىندارى 21،5 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
سالىقتىق ەمەس تۇسىمدەر كولەمى 17 400،2 ملن تەڭگە بولىپ، 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 8 936 ملن تەڭگەگە كوپ (2023 جىلى – 8 464،2 ملن تەڭگە) شىقتى. رەسپۋبليكالىق مەنشىكتى جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسكەن تۇسىمدەر - 1 408،8 ملن تەڭگە (ءوسۋ – 14%)، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور اكتيۆتەرىن باسەكەلى ورتاعا بەرۋدەن – 47 441،5 ملن تەڭگە (2023 جىلى بولماعان)، اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى ساتۋدان – 62 925 ملن تەڭگە (2023 جىلى – 53 348،7 ملن تەڭگە، ءوسۋ – 18%).
2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ۇلتتىق قورعا اكتيۆتەردى ساتۋدان جانە باسقارۋدان تۇسكەن ينۆەستيسيالىق كىرىس 4 989،7 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 3 168،6 ملرد تەڭگەگە نەمەسە 1،7 ەسە كوپ. بۇل ءوسىم ۇلتتىق قوردىڭ وڭ سالدوسىن قامتاماسىز ەتتى.
ۇلتتىق قوردىڭ ۆاليۋتالىق اكتيۆتەرى 2024 جىلعى جەلتوقساندا 58،8 ملرد اقش دوللارىن قۇراپ، 2023 جىلعى جەلتوقسانمەن سالىستىرعاندا 1،2 ملرد دوللارعا نەمەسە 2% از شىقتى.
2024 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە بەرىلگەن كەپىلدەندىرىلگەن جانە نىسانالى ترانسفەرتتەر 5،6 ترلن تەڭگە: ونىڭ ىشىندە كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت 2 ترلن تەڭگەنى، نىسانالى ترانسفەرتتەر 3،6 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت 100% ورىندالعان.
"سوڭعى 10 جىلدا (2015–2024) ۇلتتىق قور قاراجاتتارى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورتاشا 29،9%-ىن، ال 2024 جىلى 23،2%-ىن جاپتى. بۇل شىعىنداردىڭ ءوسۋى ينفراقۇرىلىمدىق داعدارىستى شەشۋگە باعىتتالعانىمەن، ۇلتتىق قور قاراجاتىنىڭ ساقتالۋىنا ءقاۋىپ توندىرەدى جانە مۇنايدان تىس بيۋدجەت تاپشىلىعىن ۇلعايتادى. بارلىعى وسى كەزەڭدە قوردان 38 846،3 ملرد تەڭگە شىعىندالعان: ونىڭ 71،2%-ى كەپىلدەندىرىلگەن، 28،8%-ى نىسانالى ترانسفەرتتەر بولىپ تابىلادى"، دەلىنگەن ەسەپتە.
ۇلتتىق بانكتىڭ مالىمەتىنشە، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ترانسفەرتتەردەن بولەك، 2024 جىلى ۇلتتىق قوردان "سامۇرىق-قازىنا" وبليگاسيالارىن ساتىپ الۋ ارقىلى كەلەسى جوبالارعا قارجى ءبولىندى:
- "دوستىق–مويىنتى" تەمىر جول تەلىمىنىڭ ەكىنشى جولدارىن سالۋ جانە ەلەكترلەندىرۋ – 20 ملرد تەڭگە؛
- "تالدىقورعان–ءۇشارال" ماگيسترالدى گاز قۇبىرى – 64،4 ملرد تەڭگە.
سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن "قازاتومونەركاسىپ" اكسيالارى 15،4% جەڭىلدىكپەن 467،4 ملرد تەڭگەگە ساتىپ الىندى.
ۇلتتىق قوردىڭ جيناقتاۋشى فۋنكسياسىنا ءقاۋىپ بار، سەبەبى ۇلتتىق كومپانيالار اكسيالارىنىڭ سىرتقى جانە ىشكى نارىقتارداعى وتىمدىلىگى تومەن. قاجەت جاعدايدا ولاردى جەدەل ساتۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، قۇن جوعالتۋ ءقاۋپى جوعارى.
2009 جىلدان بەرى "بايتەرەك" حولدينگى مەن "سامۇرىق-قازىنا" ءۇاق وبليگاسيالىق قارىزدارى ارقىلى ۇلتتىق قوردان 3 764،4 ملرد تەڭگە بولىنگەن، ونىڭ 454،2 ملرد تەڭگەسى عانا وتەلگەن. قالعان بەرەشەك – 3 310،2 ملرد تەڭگە.
جاپ مالىمەتىنشە، مۇنداي ءجيى الىناتىن قاراجاتتار ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىن 2030 جىلعا دەيىن 100 ملرد اقش دوللارىنا جەتكىزۋ جوسپارىنا ءقاۋىپ توندىرەدى. بۇعان قوسا، بۇل كومپانيالاردان تۇسكەن سىياقى كولەمى تومەن دەڭگەيدە قالىپ وتىر. 2024 جىلى وسىنداي قارىزدار بويىنشا قور تەك 45،5 ملرد تەڭگە سىياقى الدى.
ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىن باسقارۋ جانە پايدالانۋ ءتارتىبى ءارتۇرلى زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك اكتىلەرمەن رەتتەلەتىندىكتەن، قۇقىقتىق تۇراقتىلىق جوق.
مىسالى، 2014–2019 جىلدارى ارالىعىندا "بايتەرەك" حولدينگى 940،1 ملرد تەڭگەگە وبليگاسيالار ورنالاستىرعان، ولار ۇيىمداستىرىلماعان نارىقتا ۇلتتىق بانكپەن كەلىسىمشارت ارقىلى ساتىپ الىنعان (مولشەرلەمە – 0،1%–0،15%، اينالىم مەرزىمى – 30 جىلعا دەيىن).
وسى ورايدا، جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ۇكىمەتكە مىناداي ۇسىنىس بەرەدى:
- قورىتىندى قارىز الۋشىلار وتەگەن قاراجاتتى ۇلتتىق قورعا قايتارۋ تەتىگىن ازىرلەۋ؛
- ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق كەزەڭىندە نىسانالى ترانسفەرتتەردى شەكتەۋ، ياعني قاراجاتتى تەك سىني ماڭىزى بار جوبالارعا عانا باعىتتاۋ.
جاڭا بيۋدجەت كودەكسى بۇل شارالاردى زاڭدى تۇردە بەكىتتى:
- نىسانالى ترانسفەرتتەر تەك ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا رۇقسات ەتىلەدى؛
- كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى جەڭىلدىكپەن قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالىندى؛
- ۇلتتىق قور قاراجاتىن ىشكى قارجى قۇرالدارى مەن اعىمداعى مەملەكەتتىك شىعىندارعا پايدالانۋعا بولمايدى.
