Aıtyp qoıalyq, osy maqalany jazǵan adam qazirgi aýyldyń keteýi ketkenine kináli emes. Aýyldy tozdyrǵan, onyń tamyryna balta shapqan bıliktiń ózi, anyǵynda. Týra maǵynasynda baltalap, qıratyp, otap ketse, bir jón.
Bılik aýyldy umytyp ketti. Aýyldyń bar ekenin umytyp ketti. Onda adamdar turatynyn, olardyń da laıyqty ómir súrýge quqyly ekenin esten shyǵardy, ókinishke qaraı. Álemniń eń ozyq damyǵan 30 eliniń qataryna kirgisi keletin Qazaqstan aýyldyń aıaǵyna oratylǵanyn qalamady.
Bizdiń jetistigimizdiń bári Astananyń atymen baılanysty, esesine.
Solaı jasap qoıǵanbyz. «Bizde Astana bar!» deımiz biz. Asqaq Astana, eńseli Elorda… Dáp bir tiri adam sıaqty. Qalanyń atyna madaq aıtamyz. Astanadan basqa el-jer ataýly elenbeıdi. Solaı.
Anyǵynda, búgingi Qazaqstannyń shyn bolmysyn izdegen adam ony Astanadan tappaıdy. Iá, tappaıdy.
Bizdiń eldiń shyn bolmysyn kórgińiz, bilgińiz kelse, aýylǵa baryńyz. Qapalanasyz. Qazirgi aýyl, onyń turmys jaıy bizdiń bıliktiń 25 jylda túk bitirmegenin aıtyp beredi.
Aýyl nege qańyrap qaldy? Halyq nege qalaǵa qashty? Bári túsinikti ǵoı. Qaraýsyz qalǵan jerden qashady. «Arqa jyly bolsa, arqar aýyp nesi bar». Bálkim, damyǵan elder úshin HHİ ǵasyrda jaryqsyz, sýsyz otyrý nonsens shyǵar, biraq biz úshin áli de qalypty dúnıe.
Qudaı biledi, osy ýaqytqa deıin munaı satýdan túsken qarajattan aýylǵa kók tıyn buıyrǵan joq.
Jartysy Astanaǵa, jartysy kimge, nege keregi belgisiz daýryqpa forýmdar men sharalarǵa jumsaldy. Joq, ras. Buıyrsa, aýylda tirshilik bolar edi.
Bárimiz de aýyldan shyqqanbyz. Biraq aýylǵa oralǵymyz joq. Nege, bilesiz be?
Salystyryp qaraıyq. Bılik aýylǵa barǵysy keletin jastarǵa baspana beremiz deıdi. Jaraıdy, jón delik. Biraq, sol jas mamanǵa úı ǵana kerek pe? Ol sonda syrtqa shyqpaı ma? Ol qydyrmaı ma? Ol demalmaı ma? Ol tórt qabyrǵaǵa telmirip otyrýy tıis pe? Aıtalyq, jumystan tys ýaqytta ne isteıdi? Aýylda álgi jas mamannyń talap-tilegine jaýap bere alatyn ne bar? Úlken ekrannan kıno kórgisi, bolmasa kóńil kótergisi, kelse qaıda barady?
Aýylda qalada qalypty dúnıe kórinetin demalys, oıyn-saýyq nysandarynyń qaısysy bar? Jaýabyn siz de, biz de bilemiz ǵoı. Solaı emes pe?
It baılasa turmaıtyn…
Shyǵysta Shar degen shaǵyn aýdan bar. Jýrnalısik sapardyń birinde jolymyz túsken, dám-tuz buıyrǵan jer. Keńes odaǵy kezinde tasy órge domalap, shoıyn jolymen ataǵy shyqqan eken. Qazir de toǵyz joldyń torabynda jatyr.
Alaıda burynǵy dúrkiregen dańqynan aıyrylǵan, bir kezgi alyp aýdannyń jurnaǵy da joq qazir. Óndirisi? Qabyrǵasy qulaǵan, irgetasy irigen. Qalǵandary toıhanaǵa aınalǵan…
Jańbyr shaıǵan, tamshy tesken tas joly qaı ǵasyrda jóndeý kórgenin aýdan turǵyndarynyń ózderi de bilmeıdi, sirá. Kúnkórisi temirjolǵa táýeldi. Al ol jaqqa aǵylǵandardyń bárine birdeı «eki qolǵa bir kúrek» buıyra bermesi anyq. Aýdan turǵyndarynyń aýzynan estigenimiz osy.
Al kórgenimiz odan da kóp. Qaısibirin aıtaıyq. «Aýdanymyz aýylǵa aınaldy» degen sonda turǵyndar. «Aýyl she, qurdymǵa kete me?» degen aýyr oı arqalap qaıtqanbyz Almatyǵa.
Shardaǵy jaǵdaı ózge óńirlerde joqqa tán dep aıta alamyz ba? Osyndaıda Serik Aprymovtyń áıgili «Aqsýaty» oıǵa oralady. Bilseńiz, Aprymovtyń ataǵyn shyǵarǵan osy «Aqsýat» fılmi. Túsirgen dúnıelerin qoltyqtap shetel aralady, kıno báıgelerde top jardy. Sondaıda «alys-jaqyndy sharlaǵan Aprymov ondaǵy kórermendi nesimen tańǵaldyrdy?», dep tań-tamasha bolatyn edik. Bálkim, sol kezdegi qazaq aýylynyń ómirin boıamasyz kórsetkeni úshin uta bilgen shyǵar.
Qý dala. Jutaǵan el. Toqal tam. Tynysyńdy taryltatyn kúńgirt, suryqsyz keńistik. Jan-dúnıeńdi qulazytar belgisiz muń. Sol tustaǵy kınokameralardyń taspasy solǵyn boldy ma bilmeımiz, áıteýir Aprymovtyń «Aqsýatyn» kórgende qapyryq kúnde tymyrsyq bólmege qamap qoıǵandaı kúı keshetin edik. Bárin qoıshy, ásirese, aýyldyń ajarsyz tirligi, jadaý turmysy kóńilge qaıaý túsirip keter edi.
19-shy ǵasyrdyń qoınaýynda qalyp qoıǵandaı kórinetin aýyldyń keıpine qarap ishteı «ıt baılasa turmaıtyn jer eken» dep oılaıtynbyz. Ne kerek Aqsýatty, odan qaldy Qazaqstandy shetel solaı tanydy… Qaıtedi. Kózben kórgendi qabyldaıdy da.
It baılasa turmaıtyn… Osy sóz esimizge oralǵan saıyn bizdiń kóz aldymyzǵa tunjyrańqy tirshiligi bar suryqsyz aýyldyń beınesi keledi. Kınonyń jelisi de, keıipkerleri de áldeqashan umyt bolǵan, biraq sol bir kórinis sanada saqtalyp qalypty. Óshken joq áli kúnge. Ózgermegen de shyǵar.
It baılasa turmaıtyn… Ondaı aýyldar az ba bizde? Az emes ekenine aýyl tirshiligimen tanysqan ár saparymyzda kóz jetkizip qaıtamyz.
Dýman BYQAI
Derekkóz: kaz.365info.kz/
