Reseıdiń Pýtınge jumys isteıtin propaganda quraldary, sonyń ishinde Telegram arnalar «aldaǵy jyldary Qyrǵyzstannyń syrtqy saıasatynda óte-móte kúrdeli ózgerister bolýy múmkin» dep dolbarlaýda.
Kremldiń propagandashylary bir qýdalaýdyń bolaryn kúni buryn sezip, Túrkıaǵa tura qashqan eks-prezdıent Jıenbekovtiń áreketinen astar izdeýde. Saýranbaı ol jaqta jaı jatpaıdy deıdi.
«Qol qýsyryp qarap otyrmaıdy. Japarovta ketken kegi bar. İrgesinde otyryp iri sóıleı almady. Alysta otyryp aıǵaı-attanǵa basatyn syndy. Kókireginde qystyqqan ashý-yzany aǵyl-tegil aqtarmasa, aýrýǵa shaldyǵady.
Qazirgi prezıdenttiń Qytaıdyń sózin sóılep, soıylyn soǵyp júrgenin Erdoǵanǵa aıtyp barady», – deıdi Máskeýden basqarylatyn orystildi «Salam, Qyrǵyzstan» Telegram arnasynyń avtorlary.
Jıenbekovti byltyrǵy jyldyń qazan aıynda parlament saılaýynyń ádiletsiz ótkenine kúıingen el taqtan taıdyrǵan. Onyń Túrkıa asqanyn san-saqqa júgirtip, ótirik-shyny aralas qaýeset taratyp jatqandar kóp.
Eks-prezıdenttiń baspasóz-hatshysy: «Jıenbekov elden ketken joq. Kishi qajylyq saparǵa attandy. Paryzyn ótep keri qaıtady», – deıdi. Soǵan qaraǵanda eks-prezıdent Stambulǵa ýaqytsha aıaldaǵan sekildi.
Alaıda negizgi nusqaýshylary Máskeýde otyrǵan Telegram arnalar bul málimetke kúmánmen qaraıdy. Musylmannyń bes paryzyn óteý úshin Túrkıaǵa toqtap, sol kúıi habar-osharsyz ketken Jıenbekovtiń Qyrǵyzstanǵa qaıtyp oralmasyna senimdi.
«Ol ma, ol otbasymen birge Túrkıaǵa bas saýǵalap ketti. Kishi qajylyq jaıly málimdemesi tipti qısynsyz. Qylmystyq jaýapkershilikten jaltaryp baramyn dep týra aıtýy kerek edi. Ol Qyrǵyzstanǵa qaıtyp oralsa, sol sátti abaqtyǵa qamalady», – deıdi maqala avtorlary.
....
Jalpy, reseılik sarapshylardyń Jıenbekovke jiti kóz tigýi tekten-tegin emes. Máskeýdiń Túrkıadaǵy tyńshylary Kremlge «Jıenbekov qupıa jospar qurýda» degen shuǵyl málimet jetkizgen.
Olardyń dolbaryna sensek Stambulǵa ushyp ketken Jıenbekov Ankaramen arada túrki dúnıesi, Túrki odaǵyn qurý týraly ıdeıany jan-jaqty talqylaıtyn bolady.
Reseıden taralatyn «Avantúrıs jazbalary» Telegram arnasynyń habarlaýynsha, Jıenbekov Túrkıa prezıdenti Erdoǵanmen júzdesýdi asyǵa kútip otyr.
«Erdoǵan Jıenbekovtiń yqpalyn joǵalta qoımaǵanyn, sóziniń salmaǵy baryn, saıasattaǵy túrli toptar men klandarǵa áli de bolsa ámiri júretinin jaqsy biledi.
İlgeridegi ıdeıany Jıenbekovpen emen-jarqyn otyryp talqylaıtyn ári Saýranbaıǵa qol ushyn sozý ket ári emes Erdoǵan osy arqyly eks-prezıdenttiń jaqtastarynyń qoldaýyna ıe bolady», – deıdi arna avtorlary.
Budan buryn Dalanews.kz Qyrǵyzstan prezıdenti Sadyr Japarovtyń Beıjińmen aradaǵy «ortaq jobalary» jaıynda jazǵan.
Sol maqaladan az-kem úzindi:
«Qytaı soıylyn soǵatyn kandıdat saılaýǵa túsip jatyr…», – dedi Japarovtyń oponentiniń biri Qanat Isaev saılaýaldy teledebatta.
Japarovtyń Qytaı azamattarymen qarym-qatynasy baryn dáleldeıtin faktiler jeterlik. 2007 jyly Japarov depýtat bolǵan tusta onyń týǵan baýyry Sabyr Japarov memtender utyp alyp, «Jyrǵalań» shahtasynyń 71 prosent aksıasyn bar bolǵany 320 myń dollarǵa satyp alady. Bul óte arzan edi. Shamalydan keıin Japarovtar álgi shahtany Qytaı ınvestoryna «tabystaıdy».
Aýly turǵyndarynyń aıtýynsha, 2012 jyly shahtada alapat órt bolǵan. Birqatar BAQ qytaılyqtardyń shyǵyndy óteý úshin Japarovtan 7 mln dollar talap etkenin jazǵan. Japarov ótemaqy retinde Ortalyq Azıadaǵy asa iri altyn kenishi Qumtordy qytaılyqtarǵa berýge ýáde beredi. Qumtorǵa ıelik etetin Centerra Gold kanadalyq kompanıadan shahtany tartyp alýǵa lobbı jasaıdy.
Japarov áli kúnge deıin Qumtordy memleket ıeligine qaıtarýǵa qarsy. Al Qytaı tarapy kanadalyq kompanıaǵa tikeleı shyǵyp, kenishten úles alýǵa tyrysýda.
Syrtqy qaryzdy azaıtý úshin Japarov Jetim-Too temir kenishiniń bir bóligin Qytaıǵa berý týraly usynys aıtýda. Qyrǵyz depýtaty Dastan Bekeshovtiń dereginshe, Qyrǵyzstannyń Beıjińge bereshegi 2,2 mlrd dollardan asyp jyǵylǵan.
Prezıdentke jaqyn júretin adamnyń biri ázir parlament depýtaty – Adyl Jýnýs-ýýlý. Qytaıda týǵan. Japarov ony óziniń jaqyn dosy ekenin jasyrmaı aıtqan.
Depýtat Jýnýs Air Kyrgyzstan ulttyq kompanıasyn Qytaı ınvestoryna berýdi usynǵan azamat retinde tanymal. Memqyzmetke deıin ol jer qoınaýyn ıgerýmen aınalysty. Tórt birdeı taý-ken kompanıasynyń teń qojaıyny bolady, bulardyń barlyǵynda qytaılyq kásipkerlermen áriptesip jumys istedi.
Sadyr Japarov saılaý naýqanyna qajetti qarajatty qaıdan tapqany belgisiz. Onyń saılaýǵa jumsaǵan qarajaty 560 myń dollardy quraǵan, bul ózge 17 úmitkerdiń búdjetinen kóp. Saılaýaldy úgit-nasıhatqa kerekti qarjyny qaıdan tapqanyn Japarov jasyrady. «Bul halyqtyń aqshasy, zeınetkerler pensıasynan úzip-julyp berdi» degen syńaıda pikir bildirgen.
Onyń saılaýaldy kompanıasyn qytaılar qarjylandyrǵany týraly naqty derekter bar. Atap aıtqanda, Qytaı azamaty basshylyq etetin «Hýa-Er» kompanıasynan Japarovtyń shotyna bir mıllıon som aýdarǵan.
Japarovtyń jaqtastaryn tasyǵan avtobýstardyń ózi «Shydyr jol keı djı» dep atalatyn kompanıaǵa tıesili. Kompanıa qojaıyny Tohýtıbýbı Oýerhalıka Shyńjań-Uıǵyr ólkesiniń týmasy, osy kúnge deıin Qytaı azamaty boldy, tólqujatyn tek 2018 jyly aýystyrǵan.
...
Áıtse de Kreml tańdaýdyń Túrkıaǵa túskenin qalamaıdy. Sondyqtan Stambulǵa jetip alǵan Jánibekovtyń ne búldirerin kútip, áliptiń artyn baǵýda.
«Jıenbekov Japarovtyń Qytaıdyń «jobasy» ekenin jıyp-terip aıtady. Sonyń kesirinen qıyr jaılap, shet qonyp júrgenin jetkizedi. Elde sońynan erer aýdıtorıa baryn dáleldep baǵady», – deıdi reseılik sarapshy Iýrıı Golýb.
Onyń pikirinshe, munyń sońy taǵy da tóńkerispen aıaqtalýy múmkin. Bul jolǵy tóńkeris «túrikshil» baǵytta bolady.
«Kreml qarap otyrmaı munyń aldyn alýǵa tyrysýy tıis. Aımaqtaǵy yqpalyn kúsheıtip, eldiń ishki-syrtqy saıasatyna Túrkıanyń tumsyq tyǵýyna jol bermeýi kerek. Ankara Orta Azıadan alastap, qaıtip aıaq baspaıtyn qam jasaý qajet», – deıdi Bishkektiń ýystan shyǵyp keterine alańdaǵan sarapshy.
Toq eterin Túrkıanyń Orta Azıadaǵy baýyrlas eldermen túrli baǵytta áriptestik ornatýǵa tyrysýy Kremlge jaqpaı júr. Pýtınshil saıasatkerlerdiń bir shoǵyry Qyrǵyzstannyń Shý oblysynda ornalasqan reseılik áskerı bazanyń Kremldiń saıası yqpalyn saqtap qalýda azdyq eterin aıtyp, dabyl qaǵýda. Arasynda atyshýly «Vagner jeke áskerı jasaǵyn aımaq elderine astyrtyn kirgizý kerek» dep ashyq aıtyp júrgender bar. Sonyń biri – Iýrıı Golýb
«Mundaı tapsyrmany vagnershiler ǵana múltiksiz oryndaı alady. Reseı bulardy birneshe elge attandyryp, tájirıbe júzinde tekserip kórdi», – deıdi sarapshy. Soǵan qaraǵanda aqparattyq shabýyldyń nysanasy Qazaqstannan Qyrǵyzstanǵa oıysqan-syndy.
Kremldiń Túrkıa qatysty kúdigi kún ótken saıyn kúsheıip keledi. Aldymen Qazaqstan, endi Qyrǵyzstanǵa soqtyǵysa bastaǵan Máskeý osy arqyly aımaqqa kim ege ekenin kórsetkisi keletindeı. Erdoǵan buǵan qulaq asar ma eken?..
Ázirlegen Rollan MUQAMETQALI
