8 tamyzda Donald Tramp Reseı munaıyna qarsy eń qatań sanksıalardy engizbek, ıaǵnı osy kúnnen bastap reseılik "qara altyndy" basqa elderge satyp alýǵa tyıym salynady. Mundaı habardy estigen naryqqa qatysýshylar óz qulaqtaryna ózderi sene almaı jatyr. Óıtkeni bul is júzinde Reseı munaıynyń eksportyna tolyqtaı tyıym salý degendi bildiredi. Soǵan qaraǵanda Toqaevtyń keshegi Túrkıaǵa resmı sapary beker bolmaı shyqty. Memleket basshysynyń Ankarada júrgizgen kelissózderiniń bir parasy osy máseleni de qamtıtyny aıtylyp qalyp jatyr. Iaǵnı, qos tarap talqysy Reseıdi aınalyp ótý arqyly qazaq munaıyn Eýropaǵa tasymaly máselesin de qamtyǵan. Al búgin muhıttyń arǵy jaǵynan jetken bul jańalyq munaı baǵasyna da, tipti teńgege de áser etip úlgergen, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Tramptyń osy málimdemesinen keıin munaı baǵasy azdap kóterildi. Brent markaly munaıdyń bir barreli 72,68 dollar, WTI markaly munaı quny 69,27 dollar deńgeıine jetti.
Al ótken apta boıy qunsyzdanyp, osy aptada aqyryn basyn kótermek bolǵan teńgege bul jańalyq kezekti soqqy bolyp tıýde. Qazirgi ýaqytta teńgege shaqqanda 1 AQSH dollarynyń ortasha baǵamy 548 teńge deńgeıine jaqyndady. Búgingi qor bırjasynda saǵat 11:05-tegi saýda-sattyq málimetteri boıynsha, baǵam 547–548 teńge aralyǵynda júrip jatyr. Búgingi kúnniń basynan beri teńge shamamen 2,5 teńgege qunsyzdansa, apta basynan beri taǵy 8 teńge qunyn joǵaltqan.
"Qazirgi saýda-sattyq málimetterine súıensek, teńgege qysym áli de túsýde. Dollar satyp alýshylardyń (BID) jaǵyndaǵy ótimdilik ortasha deńgeıde qalyp otyr: 547,01 teńgege 300 myń dollar, 547,00 teńgege 250 myń dollar, al tómengi deńgeılerde (546,10–546,51 teńge aralyǵynda) taǵy 1,4 mln dollar tur. Joǵary jaǵynda satýshylardyń (OFFER) pozısıasy agressıvti: 548 teńgege 2 mln dollar, 547,99 teńgege 500 myń dollar, 547,50 teńgege taǵy 500 myń dollar usynylǵan. Bul eksporttaýshylardyń tabysty teńgege aınaldyrý áreketi nemese teńge baǵamynyń kúrt ósiminen qorǵaný sharasy bolýy múmkin. Eger jaqyn ýaqytta joǵarydaǵy jaıttar taǵy ýshyǵa tússe, teńge odan ári qunsyzdanyp, jańa maksımaldy deńgeılerdi izdestirýi yqtımal. Bul AQSH-tyń Reseıge qarsy yqtımal sanksıalaryna naryqtardyń bergen jaýaby sekildi", dep jazady Eldar Shamsýtdınov "Komentarı" Telegram arnasynda.
Jalpy, bul arada qatty zardap shegetin – Reseı. Al reseılik mamandar Tramtyń bulaı búlinýine Pýtın kináli degendi de aıtyp jatyr. Reseıdiń G.V. Plehanov atyndaǵy ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń saıası taldaý jáne áleýmettik-psıhologıalyq prosester kafedrasynyń dosenti Natalá Denısenkova AQSH prezıdenti Donald Tramptyń Reseıge qatysty ustanymynyń sońǵy ýaqytta túbegeıli ózgergenin atap ótti. Onyń aıtýynsha, buǵan deıin Tramp Reseımen qarym-qatynasty jaqsartýdy birneshe márte qoldap, sanksıalyq saıasattyń tıimsiz ekenin ashyq aıtqan. Ol, tipti Ýkraınadaǵy áskerı qımyldardy toqtatý úshin Reseıge aıtarlyqtaı jeńildikter jasaýǵa daıyn ekenin de bildirgen. Alaıda, 2025 jyldyń ortasyna qaraı Ýkraınadaǵy soǵys áreketteriniń kúrt shıelenisýi men dıplomatıalyq prosestiń tuıyqqa tirelýi Tramptyń osy pozısıasyn tolyqtaı ózgertýine sebep boldy.
Pýtın Trampty jerge qaratty ma?
"Bir jaǵynan, Trampqa Kongres jáne odaqtastary kúshti qysym kórsetip otyr. Demokrattar men respýblıkashylardyń edáýir bóligi Ýkraınany turaqty qoldaýdy jáne sanksıalyq rejımdi kúsheıtýdi talap etýde. Ekinshi jaǵynan, Reseı áskeriniń shabýyly jalǵasyp jatyr, bul jasalýy tıis "jyldam mámileni" múmkin emes etti. Osyndaı jaǵdaıda Tramp óz bedelin saqtaý úshin Kremlge qatysty "temir judyryq" saıasatyn qolǵa aldy", – dep sanaıdy Denısenkova.
AQSH Reseımen yntymaqtasatyn basqa elder men kompanıalarǵa da sanksıalar engizýge daıyndalyp jatqany belgili. Mundaı sanksıalarǵa reseılik munaı, gaz, astyq pen metal satyp alatyn elder birinshi bolyp ushyraıdy. Sonymen qatar, Úndistan, Qytaı, Túrkıa men BAÁ sekildi Reseıdiń negizgi ekonomıkalyq seriktesteri de bul sanksıalardyń nysanasyna aınalýy múmkin.
"Jańa sanksıalardyń basty ereksheligi, olar ádettegi sanksıalyq tizim túrinde emes, eksaýmaqtyq qysym túrinde júzege asyrylady. Bul AQSH-tyń álemdik qarjy jáne tehnologıalyq júıelerdegi ústemdigine negizdelgen. Iaǵnı, Reseımen jumys isteseńiz, dollardan, SWIFT júıesinen, aldyńǵy qatarly tehnologıalar men AQSH naryǵynan qaǵylasyz", – dep túsindiredi Denısenkova.
Úndistan Reseı munaıynan bas tarta alady ma?
Úndistan úshin munyń saldary óte aýyr bolýy múmkin. Úndistan reseılik arzan munaıdy satyp alyp, ony qaıta óńdep, daıyn munaı ónimderin Eýropaǵa naryqtyq baǵamen satýdan úlken tabys tabýda. Reseıden satyp alynatyn munaı kólemi – táýligine 1,5 mln barel.
Sarapshylardyń pikirinshe, eger Úndistan Reseı munaıynan bas tartsa, onda ol aıyna 1,2 mlrd dollar tabysynan aıyrylady. Budan bólek, Úndistandaǵy munaı óńdeý zaýyttarynyń basym bóligi reseılik munaıǵa beıimdelgen. Olardy qaıta jabdyqtaý úshin 5 mlrd dollardan astam qarjy jáne 2-3 jyl ýaqyt qajet.
Alaıda AQSH – Úndistannyń eń iri saýda seriktesi. 2024 jyly eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 129 mlrd dollardy qurady, onyń basym bóligi úndilik eksporttyń úlesinde. Eger AQSH úndi taýarlaryna baj salyǵyn kúrt arttyrsa, Nú-Delı úshin bul reseılik munaıdan bas tartýdan áldeqaıda qymbatqa túsedi.
Qytaı nege Reseı munaıynan bas tartýǵa asyqpaıdy
Qytaıǵa keletin bolsaq, onyń Reseımen aradaǵy saýda kólemi úlken (2024 jyly 245 mlrd dollar), biraq AQSH-pen aradaǵy saýda kólemi odan birneshe ese joǵary (688 mlrd dollar). Degenmen, sarapshylardyń paıymynsha, Qytaı Reseı munaıynan bas tartýǵa asyqpaıdy. Óıtkeni Qytaı strategıalyq seriktestikti joǵary qoıady jáne sanksıaǵa ushyraǵan Iran munaıyn satyp alý tájirıbesine ıe.
Sonymen qatar, Reseı Qytaıǵa munaıdy tek teńiz arqyly ǵana emes, qurlyqtaǵy qubyrlar arqyly jetkizedi. Bul – Qytaı úshin tıimdi ári sanksıaǵa ilinbeıtin jol.
Degenmen, eger Tramp shyn máninde osyndaı aýyr sanksıalardy engizetin bolsa, álemdik energetıka naryǵy úlken daǵdarysqa ushyraýy múmkin. Reseıdiń munaı jáne munaı ónimderiniń jalpy eksporty táýligine 6-7 mln bareldi quraıdy, al bul - álemdik naryqtyń shamamen 7%-y. Eger mundaı kólem toqtap qalsa, munaı baǵasy úsh tańbaly kórsetkishke jetip, álem ekonomıkasy quldyraıdy.
"Mundaı jaǵdaıda AQSH-tyń ózi de úlken zardap shegedi. Tramp munaı baǵasynyń ósýinen qatty qaýiptenedi, óıtkeni bul AQSH ekonomıkasy úshin óte qaýipti. Osy sebepti Tramptyń qazirgi qatań málimdemeleri Reseıden góri Úndistan men Qytaıǵa qysym kórsetý arqyly olarmen aradaǵy saýda kelissózderin jedeldetýge baǵyttalǵan bolýy múmkin", – deıdi sarapshylar.
Qalaı degenmen de Tramptyń sanksıalary júzege assa, álemdik ekonomıkanyń barlyq oıynshylary zardap shegedi. Sondyqtan, ázirshe sarapshylar bul senarıdiń iske asatynyna senimsizdikpen qarap otyr. Álemdik naryqtyń qatysýshylary da osy máseleni muqıat baqylap, qandaı da bir sheshim qabyldaýǵa asyqpaýda.
Al búgin AQSH-tyń Qazaqstanǵa Reseıdi aınalyp ótý arqyly munaı tasymaly máselesinde kómekteskisi keletini belgili boldy. Qazaqstan munaıynyń basym bóligi Reseı terıtorıasyn basyp ótetin Kaspıı qubyr konsorsıýmy arqyly tasymaldanady.
Aıta ketsek, Qazaqstanda munaıgaz kompanıalarynan búdjetke kelip túsetin salyqtyń 40 paıyzyn Teńiz ken orny aýdarady eken. Sıfrǵa shaqsaq, elimizdegi eń iri munaı ken oryndaryndarynyń Qazaqstan búdjetine tóleıtin salyǵy mynandaı sıpatqa ıe: Teńiz ken oryny – óndirgen munaıynyń 32 paıyzyn Qazaqstanǵa berip, 16 paıyz salyq tóleıdi. Qarashyǵanaq – 14 paıyz munaı ónimi, tóleıtin salyq kólemi – 6%. Qashaǵan – 20 paıyz munaı ónimi – tóleıtin salyq kólemi – 1%.
