8 تامىزدا دونالد ترامپ رەسەي مۇنايىنا قارسى ەڭ قاتاڭ سانكسيالاردى ەنگىزبەك، ياعني وسى كۇننەن باستاپ رەسەيلىك "قارا التىندى" باسقا ەلدەرگە ساتىپ الۋعا تىيىم سالىنادى. مۇنداي حاباردى ەستىگەن نارىققا قاتىسۋشىلار ءوز قۇلاقتارىنا وزدەرى سەنە الماي جاتىر. ويتكەنى بۇل ءىس جۇزىندە رەسەي مۇنايىنىڭ ەكسپورتىنا تولىقتاي تىيىم سالۋ دەگەندى بىلدىرەدى. سوعان قاراعاندا توقايەۆتىڭ كەشەگى تۇركياعا رەسمي ساپارى بەكەر بولماي شىقتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ انكارادا جۇرگىزگەن كەلىسسوزدەرىنىڭ ءبىر پاراسى وسى ماسەلەنى دە قامتيتىنى ايتىلىپ قالىپ جاتىر. ياعني، قوس تاراپ تالقىسى رەسەيدى اينالىپ ءوتۋ ارقىلى قازاق مۇنايىن ەۋروپاعا تاسىمالى ماسەلەسىن دە قامتىعان. ال بۇگىن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان جەتكەن بۇل جاڭالىق مۇناي باعاسىنا دا، ءتىپتى تەڭگەگە دە اسەر ەتىپ ۇلگەرگەن، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ترامپتىڭ وسى مالىمدەمەسىنەن كەيىن مۇناي باعاسى ازداپ كوتەرىلدى. Brent ماركالى مۇنايدىڭ ءبىر باررەلى 72،68 دوللار، WTI ماركالى مۇناي قۇنى 69،27 دوللار دەڭگەيىنە جەتتى.
ال وتكەن اپتا بويى قۇنسىزدانىپ، وسى اپتادا اقىرىن باسىن كوتەرمەك بولعان تەڭگەگە بۇل جاڭالىق كەزەكتى سوققى بولىپ تيۋدە. قازىرگى ۋاقىتتا تەڭگەگە شاققاندا 1 اقش دوللارىنىڭ ورتاشا باعامى 548 تەڭگە دەڭگەيىنە جاقىندادى. بۇگىنگى قور بيرجاسىندا ساعات 11:05-تەگى ساۋدا-ساتتىق مالىمەتتەرى بويىنشا، باعام 547–548 تەڭگە ارالىعىندا ءجۇرىپ جاتىر. بۇگىنگى كۇننىڭ باسىنان بەرى تەڭگە شامامەن 2،5 تەڭگەگە قۇنسىزدانسا، اپتا باسىنان بەرى تاعى 8 تەڭگە قۇنىن جوعالتقان.
"قازىرگى ساۋدا-ساتتىق مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، تەڭگەگە قىسىم ءالى دە تۇسۋدە. دوللار ساتىپ الۋشىلاردىڭ (BID) جاعىنداعى وتىمدىلىك ورتاشا دەڭگەيدە قالىپ وتىر: 547،01 تەڭگەگە 300 مىڭ دوللار، 547،00 تەڭگەگە 250 مىڭ دوللار، ال تومەنگى دەڭگەيلەردە (546،10–546،51 تەڭگە ارالىعىندا) تاعى 1،4 ملن دوللار تۇر. جوعارى جاعىندا ساتۋشىلاردىڭ (OFFER) پوزيسياسى اگرەسسيۆتى: 548 تەڭگەگە 2 ملن دوللار، 547،99 تەڭگەگە 500 مىڭ دوللار، 547،50 تەڭگەگە تاعى 500 مىڭ دوللار ۇسىنىلعان. بۇل ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ تابىستى تەڭگەگە اينالدىرۋ ارەكەتى نەمەسە تەڭگە باعامىنىڭ كۇرت وسىمىنەن قورعانۋ شاراسى بولۋى مۇمكىن. ەگەر جاقىن ۋاقىتتا جوعارىداعى جايتتار تاعى ۋشىعا تۇسسە، تەڭگە ودان ءارى قۇنسىزدانىپ، جاڭا ماكسيمالدى دەڭگەيلەردى ىزدەستىرۋى ىقتيمال. بۇل اقش-تىڭ رەسەيگە قارسى ىقتيمال سانكسيالارىنا نارىقتاردىڭ بەرگەن جاۋابى سەكىلدى"، دەپ جازادى ەلدار شامسۋتدينوۆ "كوممەنتاريي" Telegram ارناسىندا.
جالپى، بۇل ارادا قاتتى زارداپ شەگەتىن – رەسەي. ال رەسەيلىك ماماندار ترامتىڭ بۇلاي بۇلىنۋىنە پۋتين كىنالى دەگەندى دە ايتىپ جاتىر. رەسەيدىڭ گ.ۆ. پلەحانوۆ اتىنداعى ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساياسي تالداۋ جانە الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق پروسەستەر كافەدراسىنىڭ دوسەنتى ناتاليا دەنيسەنكوۆا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ رەسەيگە قاتىستى ۇستانىمىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتا تۇبەگەيلى وزگەرگەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇعان دەيىن ترامپ رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋدى بىرنەشە مارتە قولداپ، سانكسيالىق ساياساتتىڭ ءتيىمسىز ەكەنىن اشىق ايتقان. ول، ءتىپتى ۋكرايناداعى اسكەري قيمىلداردى توقتاتۋ ءۇشىن رەسەيگە ايتارلىقتاي جەڭىلدىكتەر جاساۋعا دايىن ەكەنىن دە بىلدىرگەن. الايدا، 2025 جىلدىڭ ورتاسىنا قاراي ۋكرايناداعى سوعىس ارەكەتتەرىنىڭ كۇرت شيەلەنىسۋى مەن ديپلوماتيالىق پروسەستىڭ تۇيىققا تىرەلۋى ترامپتىڭ وسى پوزيسياسىن تولىقتاي وزگەرتۋىنە سەبەپ بولدى.
پۋتين ترامپتى جەرگە قاراتتى ما؟
"ءبىر جاعىنان، ترامپقا كونگرەسس جانە وداقتاستارى كۇشتى قىسىم كورسەتىپ وتىر. دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكاشىلاردىڭ ەداۋىر بولىگى ۋكراينانى تۇراقتى قولداۋدى جانە سانكسيالىق رەجيمدى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتۋدە. ەكىنشى جاعىنان، رەسەي اسكەرىنىڭ شابۋىلى جالعاسىپ جاتىر، بۇل جاسالۋى ءتيىس "جىلدام مامىلەنى" مۇمكىن ەمەس ەتتى. وسىنداي جاعدايدا ترامپ ءوز بەدەلىن ساقتاۋ ءۇشىن كرەملگە قاتىستى "تەمىر جۇدىرىق" ساياساتىن قولعا الدى"، – دەپ سانايدى دەنيسەنكوۆا.
اقش رەسەيمەن ىنتىماقتاساتىن باسقا ەلدەر مەن كومپانيالارعا دا سانكسيالار ەنگىزۋگە دايىندالىپ جاتقانى بەلگىلى. مۇنداي سانكسيالارعا رەسەيلىك مۇناي، گاز، استىق پەن مەتالل ساتىپ الاتىن ەلدەر ءبىرىنشى بولىپ ۇشىرايدى. سونىمەن قاتار، ءۇندىستان، جۇڭگو، تۇركيا مەن ءباا سەكىلدى رەسەيدىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق سەرىكتەستەرى دە بۇل سانكسيالاردىڭ نىساناسىنا اينالۋى مۇمكىن.
"جاڭا سانكسيالاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى، ولار ادەتتەگى سانكسيالىق ءتىزىم تۇرىندە ەمەس، ەكساۋماقتىق قىسىم تۇرىندە جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل اقش-تىڭ الەمدىك قارجى جانە تەحنولوگيالىق جۇيەلەردەگى ۇستەمدىگىنە نەگىزدەلگەن. ياعني، رەسەيمەن جۇمىس ىستەسەڭىز، دوللاردان، SWIFT جۇيەسىنەن، الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگيالار مەن اقش نارىعىنان قاعىلاسىز"، – دەپ تۇسىندىرەدى دەنيسەنكوۆا.
ءۇندىستان رەسەي مۇنايىنان باس تارتا الادى ما؟
ءۇندىستان ءۇشىن مۇنىڭ سالدارى وتە اۋىر بولۋى مۇمكىن. ءۇندىستان رەسەيلىك ارزان مۇنايدى ساتىپ الىپ، ونى قايتا وڭدەپ، دايىن مۇناي ونىمدەرىن ەۋروپاعا نارىقتىق باعامەن ساتۋدان ۇلكەن تابىس تابۋدا. رەسەيدەن ساتىپ الىناتىن مۇناي كولەمى – تاۋلىگىنە 1،5 ملن باررەل.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر ءۇندىستان رەسەي مۇنايىنان باس تارتسا، وندا ول ايىنا 1،2 ملرد دوللار تابىسىنان ايىرىلادى. بۇدان بولەك، ءۇندىستانداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ باسىم بولىگى رەسەيلىك مۇنايعا بەيىمدەلگەن. ولاردى قايتا جابدىقتاۋ ءۇشىن 5 ملرد دوللاردان استام قارجى جانە 2-3 جىل ۋاقىت قاجەت.
الايدا اقش – ءۇندىستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى. 2024 جىلى ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 129 ملرد دوللاردى قۇرادى، ونىڭ باسىم بولىگى ۇندىلىك ەكسپورتتىڭ ۇلەسىندە. ەگەر اقش ءۇندى تاۋارلارىنا باج سالىعىن كۇرت ارتتىرسا، نيۋ-دەلي ءۇشىن بۇل رەسەيلىك مۇنايدان باس تارتۋدان الدەقايدا قىمباتقا تۇسەدى.
جۇڭگو نەگە رەسەي مۇنايىنان باس تارتۋعا اسىقپايدى
قىتايعا كەلەتىن بولساق، ونىڭ رەسەيمەن اراداعى ساۋدا كولەمى ۇلكەن (2024 جىلى 245 ملرد دوللار)، ءبىراق اقش-پەن اراداعى ساۋدا كولەمى ودان بىرنەشە ەسە جوعارى (688 ملرد دوللار). دەگەنمەن، ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، جۇڭگو رەسەي مۇنايىنان باس تارتۋعا اسىقپايدى. ويتكەنى جۇڭگو ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى جوعارى قويادى جانە سانكسياعا ۇشىراعان يران مۇنايىن ساتىپ الۋ تاجىريبەسىنە يە.
سونىمەن قاتار، رەسەي قىتايعا مۇنايدى تەك تەڭىز ارقىلى عانا ەمەس، قۇرلىقتاعى قۇبىرلار ارقىلى جەتكىزەدى. بۇل – جۇڭگو ءۇشىن ءتيىمدى ءارى سانكسياعا ىلىنبەيتىن جول.
دەگەنمەن، ەگەر ترامپ شىن مانىندە وسىنداي اۋىر سانكسيالاردى ەنگىزەتىن بولسا، الەمدىك ەنەرگەتيكا نارىعى ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراۋى مۇمكىن. رەسەيدىڭ مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىنىڭ جالپى ەكسپورتى تاۋلىگىنە 6-7 ملن باررەلدى قۇرايدى، ال بۇل - الەمدىك نارىقتىڭ شامامەن 7%-ى. ەگەر مۇنداي كولەم توقتاپ قالسا، مۇناي باعاسى ءۇش تاڭبالى كورسەتكىشكە جەتىپ، الەم ەكونوميكاسى قۇلدىرايدى.
"مۇنداي جاعدايدا اقش-تىڭ ءوزى دە ۇلكەن زارداپ شەگەدى. ترامپ مۇناي باعاسىنىڭ وسۋىنەن قاتتى قاۋىپتەنەدى، ويتكەنى بۇل اقش ەكونوميكاسى ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى. وسى سەبەپتى ترامپتىڭ قازىرگى قاتاڭ مالىمدەمەلەرى رەسەيدەن گورى ءۇندىستان مەن قىتايعا قىسىم كورسەتۋ ارقىلى ولارمەن اراداعى ساۋدا كەلىسسوزدەرىن جەدەلدەتۋگە باعىتتالعان بولۋى مۇمكىن"، – دەيدى ساراپشىلار.
قالاي دەگەنمەن دە ترامپتىڭ سانكسيالارى جۇزەگە اسسا، الەمدىك ەكونوميكانىڭ بارلىق ويىنشىلارى زارداپ شەگەدى. سوندىقتان، ازىرشە ساراپشىلار بۇل سەنارييدىڭ ىسكە اساتىنىنا سەنىمسىزدىكپەن قاراپ وتىر. الەمدىك نارىقتىڭ قاتىسۋشىلارى دا وسى ماسەلەنى مۇقيات باقىلاپ، قانداي دا ءبىر شەشىم قابىلداۋعا اسىقپاۋدا.
ال بۇگىن اقش-تىڭ قازاقستانعا رەسەيدى اينالىپ ءوتۋ ارقىلى مۇناي تاسىمالى ماسەلەسىندە كومەكتەسكىسى كەلەتىنى بەلگىلى بولدى. قازاقستان مۇنايىنىڭ باسىم بولىگى رەسەي تەرريتورياسىن باسىپ وتەتىن كاسپيي قۇبىر كونسورسيۋمى ارقىلى تاسىمالدانادى.
ايتا كەتسەك، قازاقستاندا مۇنايگاز كومپانيالارىنان بيۋدجەتكە كەلىپ تۇسەتىن سالىقتىڭ 40 پايىزىن تەڭىز كەن ورنى اۋدارادى ەكەن. سيفرعا شاقساق، ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى مۇناي كەن ورىندارىندارىنىڭ قازاقستان بيۋدجەتىنە تولەيتىن سالىعى مىنانداي سيپاتقا يە: تەڭىز كەن ورىنى – وندىرگەن مۇنايىنىڭ 32 پايىزىن قازاقستانعا بەرىپ، 16 پايىز سالىق تولەيدى. قاراشىعاناق – 14 پايىز مۇناي ءونىمى، تولەيتىن سالىق كولەمى – 6%. قاشاعان – 20 پايىز مۇناي ءونىمى – تولەيتىن سالىق كولەمى – 1%.
