Qazaqstanda bıznesti qoldaýǵa qatysty memleket tarapynan qomaqty qarjy resýrstary bólinetinin bilemiz. Biraq elimizde shaǵyn jáne orta bıznes sonshalyqty damyp ketkenin kórip otyrǵan joqpyz. Iá, bıznesti qarjylaı qoldaý qajet. Biraq kez-kelgen kompanıa belgili ýaqyttan soń aıaqqa turyp, otandyq ekonomıkany alǵa súıreıtin kúshke aınalýy tıis. Bul – damýdyń zańdylyǵy. Ókinishke qaraı, bizdiń otandyq kompanıalardyń uzaq ýaqyttan keıin «eseıip ketkenin» baıqamadyq. Bıyl Qazaqstannyń táýelsizdikke ıe bolyp, naryqtyq ekonomıkaǵa kóshkenine 25 jyl. Osy ýaqyt aralyǵynda elimizde zamanaýı bıznes talaptaryna jaýap beretin, ekonomıkalyq ıntegrasıaǵa beıim bıznes qurylymdar qalyptasty dep kesip aıta almaımyz.

Aqıqatyn aıtsaq, bizdegi iri kompanıalardyń kópshiligi qazba baılyqty ıgerip, bolmasa memlekettik satyp alýǵa arqa súıep ómir súretini jasyryn emes. Eger memleket memlekettik satyp alýlardy kúrt tómendetse, kásiporyndarymyz básekege toly naryqta bir kúnde jumys isteı almaı qalýy múmkin. Iá, bul ashshy da bolsa shyndyq. Endi ne isteýimiz kerek? Bul tyǵyryqtan qalaı shyǵýǵa bolady?

Qazirgi tańda jekelegen kompanıalardyń jetekshileri bıznesti basqarýdy jetik meńgermegen. Zaman talabyna saı bıznesti basqarýdaǵy zamanaýı trendterdi bilmeıdi. Sondyqtan ózderin kásipker sanaıtyn basshylar tamyr-tanystyqqa, memlekettik qoldaýyna arqa súıeıtini jasyryn emes.

Qazirgi tańda bildeı basshy turmaq, qarapaıym qyzmetkerdiń ózi biliktiligin kótermese, kereksiz maman bolyp qalýy múmkin. Sondyqtan elimizdegi kompanıalardyń basshylaryn Eýropanyń jetekshi joǵary oqý oryndaryndaǵy MVA baǵdarlamasy boıynsha biliktiligin jetildirýdiń mańyzy kún sanap artyp keledi.

Atalǵan baǵdarlama boıynsha biliktiligin shyńdaýǵa kúsh salǵan maman birinshi kezekte qandaıda bir bıznes qurylymda jaýapty qyzmetti atqarýy tıis. MVA baǵdarlamasy – zamanaýı bilim men ozyq is-tájirıbeni úılestirgen birden-bir júıe.

Inovasıalyq damýǵa bet burǵan batystyń kompanıalary basshylyq qurylymda jumys isteıtin qyzmetkerleriniń bul baǵdarlamasy boıynsha biliktiligin kóterip, kásiporyndarynyń jumysyn damytýǵa kúsh salyp jatyr.

Álemde qarjy daǵdarysy sharpyǵaly beri elimizge syrttan keletin ınvestısıanyń kólemi kúrt tómendegeni jasyryn emes. Iá, ınvestısıanyń tómendeýine birinshi kezekte ǵalamdyq qarjy daǵdarysy áser etkenin moıyndaımyz. Biraq bul jalǵyz faktor emes. Qazirgi tańda elimizdegi iri kompanıalar ekonomıkalyq ıntegrasıaǵa beıim emes. Kompanıa basshylarynyń syrt elden ınvestısıa tartatyndaı biliktiligi joq. Eger elimizdegi kompanıa basshylary halyqaralyq deńgeıde áreket etetin deńgeıde bilikti bolsa, esh qıyndyqsyz syrt elderden ınvestısıa tartar edi.

MVA kýrsyn támamdaǵan basshy birinshi kezekte, bıznesti basqarýdyń zamanaýı trendterin úırenedi. Olar bıznesti basqarýdyń marketıńi, táýekeli, halyqaralyq saýda jáne korporatıvtik strategıa qurýǵa mashyqtanady. MVA baǵdarlamasynyń basty qundylyǵy – dúnıejúziniń ár tarapynan jınalǵan bıznesti damytýǵa múddeles jandar ózderiniń is-tájirıbelerin ortaǵa salyp, tyǵyryqtan shyǵýdyń tıimdi jolyn birlesip izdeýge yqpal etetininde.

Osylaısha az ǵana ýaqyttyń ishinde kompanıa úmit artqan menejerler ınvestısıa tartýdyń, qarapaıym qyzmetkerlermen jumys isteýdiń ozyq úlgisin, bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligi jaıynda jan-jaqty bilim alyp, kompanıa jumysyn oń baǵytta uıymdastyrýǵa múmkindik alatyn bolady.

Qazir Qazaqstan álemdik qaýymdastyqtyń belsendi qatysýshysy, Eýrazıalyq odaqtyń tolyqqandy múshesine aınalyp otyr. Mundaı jaǵdaıda qazaqstandyq kompanıalar ózge elderdiń bıznes qurylymdarymen básekelestik jaǵdaıda jumys istep, Qazaqstan ekonomıkasyn damytýy kerek. Bul úshin kompanıanyń jetekshi menejerleri bıznesti basqarýdyń zamanaýı jetistikterin tolyqtaı meńgerýi shart.

Sondyqtan el Úkimeti «Samuryq-Qazyna» ál-aýqat qoryna qaraıtyn ulttyq kompanıa menejerleriniń MVA baǵdarlamasy boıynsha biliktiligin shyńdaýǵa basa mán berýi kerek. Budan basqa MBA baǵdarlamasynyń mańyzdylyǵyn «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy da elimizdegi kásipkerler arasynda keńinen nasıhattaýy qajet.

Elimizde bıznesti basqarýdyń zamanaýı trendterin meńgergen basshylar kóbeıgen jaǵdaıda otandyq kompanıalar memlekettik satyp alýlarǵa qarap, aýyz ashyp otyrmaıdy. Olar ózge elderdegi áriptesterimen baılanys ornatyp, ınvestısıa tartyp, kompanıa jumysyn jandandyrýǵa yqpal etetini sózsiz.

Eger Qazaqstannyń transulttyq kompanıalaryn qalyptastyrǵymyz kelse, kez kelgen kompanıanyń basshylyqtaǵy menejerleriniń biliktiligin shyńdaýǵa kúsh salýymyz kerek.

Jarbol KENTULY