Jyl saıyn elimizde tamyz aıynyń úshinshi jeksenbisi Sport kúni retinde merekelenedi. Qoǵamdy dostyqqa, baýyrlastyqqa úndeıtin sport – eldiktiń belgisi, memlekettiń mártebesi. Ataýly kún qarsańynda Týrızm jáne sport mınıstri Erbol MYRZABOSYNOVPEN suhbat quryp, salanyń damý baǵytyn suraǵan edik.

– Memleket tarapynan sport­ty damytýǵa aıryqsha kó­ńil bólinip otyrǵany belgili. Osy baǵyttaǵy jumystyń nátıjelerine toqtalsańyz.

– Rasynda elimizde sportty damytý men nasıhattaýǵa aıryqsha mán berilip, memleket barynsha kóp azamatty, ásirese jastardy, sportpen aınalysýǵa jan-jaqty qamqorlyq jasap otyr. Memleket basshysynyń tapsyrmalary aıasynda sporttyq ınfraqurylymdy damytý baǵy­tyn­da aýqymdy jobalardy jú­ıe­li júzege asyrý jalǵasyp ke­ledi. Atap aıtar bolsaq, byltyr 90 sport nysany salyndy. Onyń 61-i – aýyldyq jerlerde, 29-y qalalar men aýdan ortalyqtarynda boı kóterdi. 2025 jyldyń basynan beri 32 jańa sport nysany paıdalanýǵa berildi. Olardyń qatarynda Aqmola oblysy Zerendi aýylyn­daǵy, Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýylyndaǵy sport keshenderi bar. Sonymen qatar bıyl qyrkúıekte Qyzylorda qala­synda halyqaralyq stan­dartqa saı zamanaýı stadıonnyń qurylysy aıaqtalýǵa tıis. Budan bólek, Astanada Q.Muńaıtpasov atyndaǵy jańa stadıonnyń qurylysy bastaldy, al Túrkistan qalasynda esý kanalynyń qury­lysy júrip jatyr. Osy oraıda elordada salynyp jatqan Ulttyq sport ýnıversıtetin erekshe atap ótken jón. Bul keshen kolejden bastap doktorantýraǵa deıin úzdiksiz bilim alýǵa múmkindik beredi. Qurylys jumystary qazir kezeń-kezeńimen júrgizilip jatyr. Bilim ordasy qurylysyn 2025 jyldyń sońyna deıin aıaqtaý josparlanǵan. Kolejde bir ýaqytta 500-den astam adam, al JOO-da 2000-nan astam bakalavrıat stýdentteri, 60 magıs­trant jáne doktorant bilim almaq. Ýnıversıtet ınfraqurylymyna stadıon, olımpıadalyq baseıni bar jabyq jeńil atletıka maneji, kópsalaly sport kesheni, ǵylymı zertteý jáne medısınalyq-ońaltý ortalyqtary enedi.

Týrızm jáne sport mınıstr­li­giniń derek­terine sáıkes 2024 jyly eli­mizde eń tanymal sport túri – fýtbol. Bul oıynmen el boıyn­sha 1,1 mıl­lıonnan astam adam shuǵyldanady. Eń qyzy­ǵy, olardyń jartysynan astamy aýyldyq jerde turady, bul fýt­bol­dyń elimizdiń barlyq óńirinde qol­je­timdi ári keń taralǵanyn kórsetedi. Odan keıin klas­sıkalyq voleıbol (760 myńnan astam adam), bas­­ketbol (540 myńnan astam adam) keledi. Sondaı-aq úzdik ondyqqa jeńil atletıka, ústel tenısi jáne toǵyz­qumalaq endi. Bul kór­set­­kishter otan­das­ta­ry­myzdyń  dás­túr­­­li de, zamanaýı da sport túrlerine erekshe qy­zy­ǵý­shylyq tanytatynyn, belsendi ómir sal­tyna degen yntasynyń artqanyn dáleldeıdi.

Elimizde ulttyq jáne halyq­aralyq deńgeıdegi jarystar turaqty ótkizilip keledi. Qazaqstan sportshylary álem chempıonattary, qurlyqtyq týrnırler jáne Olımpıadaǵa turaqty qatysady. Sportty nasıhattaýda mańyzdy qadamdardyń biri – Sport kúnin belgileý boldy. Bul mereke – sportshylarymyzdyń jetistikterin kórsetýge, jas­tardy salamatty ómir saltyna yntalandyrýǵa, osy salada eńbek etip júrgen barsha janǵa – kásibı sportshylardan bastap áýesqoılarǵa deıin alǵys bildirýge arnalǵan. Ár jyly bul kúni elimizdiń barlyq óńirinde buqaralyq sporttyq is-sharalar uıymdastyrylady.

– Bıylǵy 16 maýsymda «Dene shynyqtyrý jáne sport máseleleri boıynsha keıbir zańnamalyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrýlar engizý, sondaı-aq artyq quqyq­tyq retteýdi alyp tastaý týra­­ly» zań kúshine endi. Bul zań salany jańǵyrtýǵa, sport saıasatynyń tıimdiligin arttyryp, búdjet qarjysyn ońtaı­landyrýǵa qanshalyqty septigin tıgizedi?

– Árıne, memlekettiń qarjy­sy maq­satsyz jumsalmaýy qadaǵa­lanady. Máse­len, komandalyq sport túrlerindegi klýb­­tardy ustaýǵa jumsalatyn búdjet shy­ǵyn­daryna aılyq esep­tik kórsetkishke (AEK) baı­lanysty shekteý engizildi. Bul ınflásıaǵa beıimdelip, qarjy­landyrý kóleminiń jyl saıyn qysqarmaýyna múmkindik beredi.

Sporttyq federasıalardyń mártebesi naqtylandy: respýb­lıkalyq jáne óńirlik birlestikter ulttyq akkredıttelgen federasıalar deńgeıine aýystyryldy. Akredıtasıanyń mindetti sharttarynyń biri – jergilikti federasıalardyń ulttyq federasıa quramynda bolýy.

İ toptaǵy múgedektigi bar sport­­shy­lardy súıemeldep júretin adamdardyń quqyqtary zańmen bekitildi. Olar sport­shy­ǵa kıiný, arba aýystyrý, medı­sı­nalyq tekserýden ótý, ózge de rásimderde kómektesedi. Bul norma jattyǵý úderisi men jarystarǵa qaty­sý jaǵdaıyn jaq­sar­týǵa baǵyt­tal­ǵan.

Sport uıymdary basshylaryn rotasıalaý júıesi engizildi. Merzimi – bes jyl. Bir qurylymy bar aýdandarda rotasıa kórshiles aýdan-qalalar arasynda júzege asady.

Olımpıadalyq sport túrle­rimen qatar, ulttyq sport túr­leri de basym baǵyt retinde bel­gilendi. Mınıstrlik sport salasyn qarjylandyrý tetikterin jetil­dirý jáne búdjet shyǵyn­daryn tıimdi basqarý baǵytynda júıeli jumys júrgizip keledi. Óńirlik sport basqarmalary men ulttyq sport federasıalaryna búdjet qarajatyn únemdep, qarjylandyrýdyń qaıtalanýyn boldyrmaý úshin «1 óńir – 1 klýb – 1 sport túri» qaǵıdatyn ustaný usynyldy. «Dene shynyqtyrý jáne sport týraly» zańǵa sáıkes komandalyq sport túrleri bo­ıynsha kásibı klýbtardy qar­jy­landyrýǵa shekteý engizildi. Bul – qarjynyń ashyq ári tıimdi jumsalýyn qamtamasyz etip, klýbtardy balama qarjy kózderin tartýǵa baǵyttalǵan mańyzdy qadam. Son­daı-aq zań boıynsha sheteldik sportshylardy ustaýǵa, olarǵa eńbekaqy tóleýge búdjet pen kvazımemlekettik sektordyń qarajatyn paıdalanýǵa tyıym salyndy. Bul sheshim jergilikti kadrlardy qoldaýǵa, otandyq sportshylardyń básekege qabilettiligin arttyrýǵa, ult­tyq sport mektepterin da­my­­týǵa baǵyttalǵan. Jańar­tyl­ǵan zań aıasynda sportty stra­­tegıalyq turǵydan damy­tý­ǵa baǵyttalǵan birqatar mańyzdy normalar engizildi. Olımpıada, Paralımpıada, Sýrdlımpıada, Azıa jáne Azıa Para oıyndaryndaǵy ulttyq quramalardyń nátıjelerin eskere otyryp, 60-tan astam basym sport túriniń tizimin bekitti. 11 ulttyq sport túri basym sport túrleri qata­ryna engizildi

Bıyldan bastap ulttyq sport túrleri de olımpıadalyq baǵyt­tarmen qatar maqsatty qarjy­­landyrýǵa, joǵary jetis­­­­tikter sporty retinde júıeli damýǵa múmkindik alady. Qabyl­danǵan sharalar – otandyq sportty turaqty ári tıimdi model boıynsha damytýǵa baǵyttalǵan keshendi reformanyń bir bóligi. Týrızm jáne sport mınıstrligi zańda kózdelgen normalardy memlekettik saıasat aıasynda iske asyryp, olardyń oryndalýyn barlyq deńgeıde qamtamasyz etedi.

– Buqaralyq, balalar-jasós­pirimder sporty – memle­ket­tik saıa­sat­tyń negizgi baǵyty. Rezerv daıar­laý, daryndy, talantty jastardy qoldaý qaı deńgeıde?

– Qazir­de elimizde 912 balalar-jasós­pirim­der klýby, 521 maman­dan­dyrylǵan sport mektebi jumys isteıdi. Onda 700 myńnan astam jasóspirim sportpen aınalysady.

Daryndy balalarǵa erekshe kóńil bólinedi. Olımpıadalyq rezervtegi sport-ınternattarda 6 myńnan astam bala oqıdy. Olar bolashaqta ulttyq quramanyń negizgi sapyn tolyqtyrýy múmkin. Bul – tek talantty qoldaý ǵana emes, júıeli chempıondardy daıarlaý jumysy.

Memleket sportqa qoljetim­dilikti arttyrýǵa da basa nazar aýdarady. Mem­­lekettik tapsyrys aıasynda 240 myńnan astam bala el boıynsha 7 myń sport seksıa­­syna tegin qatysady. Bul – turǵylyqty jerine nemese áleýmettik jaǵ­­daıyna qaramastan, ár balaǵa sportpen aınalysýǵa múmkindik beredi. Nátıjesinde, sportpen júıe­li túrde shuǵyldanatyn bala­lardyń úlesi 30,4%-ǵa jetti, ıaǵnı 1,5 mıllıonnan astam bala. Bul kórsetkish jastardyń den­saý­lyǵyna oń áser etip qana qoımaı, olardyń boıynda tártip, jaýapkershilik jáne komandalyq rýhty qalyptastyrady.

– Bıyldan bastap birneshe óńirde biryńǵaı vaýcherlik júıe engizildi. Qanatqaqty jobanyń artyqshylyǵy qandaı?

– 2025 jylǵy 1 maýsymnan bastap Astana, Shymkent, Qaraǵandy, Qyzylorda, Atyraý, Aqtóbe qalalarynda biryń­ǵaı vaýcher engizý boıynsha qanatqaqty joba iske qosyldy. Maqsat – memlekettik jáne jeke­menshik sport seksıalaryn, shyǵarmashylyq úıirmelerdi, qosymsha bilim berý kýrstaryn bir sıfrlyq platformada biriktirý.

Jańashyldyqtyń biri – 12 sanat boıynsha, sonyń ishinde áleýmettik turǵydan qorǵalatyn, erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalardy qamtıtyn Biryńǵaı ashyq kezek júıesin qurý.

Negizgi qaǵıda – vaýcher bala­nyń atyna tirkeledi, uıymǵa emes. Bul sport, shyǵar­mashylyq jáne bilim berý baǵdar­­­la­malary arasynda erkin aýysýǵa, qarjy­lan­dyrýdan jáne kezekten aıy­ryl­maýǵa múmkindik beredi. Memleket qyzmet tek is júzin­de kórsetilgennen keıin ǵana tóleıdi. Qatysý sıfrlyq túrde belgilenedi, al ata-ana tólemdi naqty úıirmege platforma arqy­ly jiberedi. Mundaı júıe jal­ǵan esepter men jasandy kórsetkishterdi boldyrmaıdy.

Eger balaǵa úıirme unamasa, ata-ana qujattardy qaıta tapsyr­maı-aq, jetkizýshini aýystyra alady. Vaýcher joıylmaıdy, bul balalardyń múddesin qorǵap, tańdaý erkindigin arttyrady. Qanatqaqty joba aıaqtalǵan soń, naqty pikirler men tájirıbeler negizinde algorıtm jetildirilip, eldiń barlyq óńirinde qoldanysqa engiziledi.

– Elimizde halyqaralyq dáre­jedegi bási joǵary sport­tyq is-sharalardy ótkizý qarqyn alyp keledi. Bul álemdik dodalardy uıymdastyrýǵa senim­­diliktiń artqanyn aıqyndaı túseri anyq.

– Durys aıtasyz, Qazaqstan iri halyqaralyq sporttyq jarys­tardyń senimdi uıymdas­ty­rý­­shysy retindegi mártebesin júıeli túrde nyǵaıtyp keledi. Elde zamanaýı sporttyq ınfra­qurylym, týrnırlerdi ótkizýdegi tanylǵan tájirıbe jáne joǵary uıymdastyrýshylyq deńgeı qalyptasqan.

2025 jylǵy tamyz aıynda Qazaqstan birqatar mańyzdy halyqaralyq sporttyq oqıǵalar­ǵa tórelik etedi. Máselen, 14–16 tamyz aralyǵynda Astana qala­syndaǵy J.Úshkempirov atyn­daǵy jekpe-jek saraıynda taekvondodan (WT) G-1 sanatyndaǵy «Kazakhstan Open 2025» halyq­aralyq reıtıńtik týrnıri jo­ǵary deńgeıde ótti. Al 16–30 tamyzda Shymkent qalasyndaǵy «Shymkent Shooting Plaza» sport kesheninde 26 elden 800-den astam sportshy qatysatyn nysana kózdeý jáne stend atýdan XVI Azıa chempıonaty uıymdastyrylady. Sondaı-aq 14–15 tamyzda Astana­daǵy «Qazaqstan» jeńil atletıka kesheninde tuńǵysh ret áskerı qyzmetshiler arasyndaǵy qazaq kúresinen álem chempıonaty jalaýyn jelbiretti.

Budan bólek, 11–14 tamyz aralyǵynda elordada Azıa paralımpıadalyq sporty­­­nyń basty is-sharalaryn – Azıa Paralımpıadalyq komıtetiniń (APK) konferensıasyn jáne VIII Bas Assambleıasyn qabyldady. Mundaı aýqymdy forým tek Qazaqstanda ǵana emes, Ortalyq Azıada alǵash ret ótkizilip otyr. İs-sharaǵa 45 elden 190-nan astam delegat qatysty. Bul – halyqaralyq sport federasıalary men seriktesterdiń elimizge degen seniminiń aıqyn dáleli.

Aıta ketý kerek, etnosport salasyndaǵy eń iri halyqaralyq jarystardyń biri – byltyr 8–13 qyrkúıek aralyǵynda Astanada ótken V Dúnıejúzilik kóshpe­li­ler oıyndary. Mádenı mura men sport rýhyn toǵystyrǵan bul erekshe týrnırge 90 elden 2 500-den astam sportshy jınaldy. Qazaqstan quramasy 43 altyn, 32 kúmis, 37 qola medal jeńip alyp, jalpykomandalyq esepte birinshi oryn ıelendi. Kóshpeliler oıyndary Qazaqstannyń dástúr men zamanaýılyqty úılestire otyryp, mádenıetter dıalogine myqty negiz qalap otyrǵan el retindegi bedelin nyǵaıtty.

– Ǵylymǵa túren salmaı ilgeri jyljý bolmasy anyq. Elimizde sportshylardy daıar­laýdyń ǵylymı modelin engizýdiń ıgiligin kóremiz be?

– Elimizde alǵash ret sport­tyq bilim berý júıesinde kadr daıarlaýdyń jańa sanattary engizildi. Buǵan deıin oqytý tek mekteptegi dene shynyqtyrý pánine baǵyt­tal­ǵan «Dene shynyq­tyrý» maman­dyǵy aıasynda júr­gizilse, endi jat­tyqtyrýshy, ádis­teme, ońal­­tý, ınklúzıvti jáne sıfrlyq sport baǵyt­­­ta­ryn qam­tıtyn arnaıy baǵdarlamalar iske qosyldy.

Bul – elimizde sport mamandaryn daıarlaýǵa júıeli ári ǵylymı tásil qol­danýdyń alǵashqy qada­my. Dene shynyqtyrý jáne buqaralyq sport aka­demıasynyń bazasynda mynadaı bilim berý baǵdarlamalary júzege asyrylýda: «Jattyqtyrýshylyq qyzmet (sport túrleri boıynsha)», «Sport jáne saýyqtyrý sala­syndaǵy nusqaýshy-ádis­ker», «Sporttyq ońaltý», «Ús­tel ústi sport túrlerinen pedagog-jat­tyqtyrýshy (shahmat, to­ǵyz­qumalaq)», «Kıbersport (Esport)», «Dene shynyqtyrý jáne sport (IP)», «Beıimdelgen dene shynyqtyrý bo­ıynsha pedagog», «Qazaq kúresi boıynsha pedagog-jattyqtyrýshy».

Barlyq baǵdarlamada negizi­nen tájirı­bege basymdyq berilgen. Stýdentter oqý barysynda sport federasıalarynda, klýbtarda, ınklúzıvti jáne ońaltý ortalyqtarynda taǵylymdamadan ótip, naqty jaǵdaılarda kásibı daǵdylaryn jetildiredi. Oqý modýlderine sporttyq taldaý negizderi, quqyqtyq daıyndyq, jekeleı jattyǵý júıesi, jaraqattyń aldyn alý, alǵashqy kómek, sport psıhologıasy sıaqty pánder engizilgen.

Mamandardy daıarlaýdyń jańa júıe­­sin­degi mańyzdy jańa­lyqtyń biri – elimizde alǵash ret iske qosylǵan Executive MBA Sport Management halyqaralyq qos dıplomdy baǵdarlamasy. Ony akademıa Fransıanyń EKLORE-ed School of Management ýnıversıtetimen birlesip ázir­legen. Bul – eldegi sport sala­synyń mamandary men basshylaryna arnalǵan alǵashqy basqarý magıstratýrasy. Baǵdar­lamaǵa basqarýshylyq oılaý qabileti, halyqaralyq standarttar men sport ındýstrıasyndaǵy naq­ty tájirıbeler engizilgen. Sonymen qatar shetelde taǵylymdamadan ótý jáne eýropalyq dıp­lom alý múmkindigin qarastyrady.

Jalpy, mınıstrlik zamanaýı bilim men tehnologıalardy sport salasyna engizýge de basymdyq berip otyr. Máselen, Performance Hub ǵylymı zertteý tobynyń bazasynda boks, short-trek, mánerlep syrǵanaý, kónkımen júgirý, bıatlon, semserlesý, erkin kúres, taekvondo jáne basqa da sport túrleri boıynsha keshendi ǵylymı testileý júrgizilip jatyr. Búginge deıin 16 sport túrinen (onyń ishinde 10 jazǵy jáne 6 qysqy) 150-den astam sportshy synaqtan ótti. Sonymen qatar ulttyq quramalar men bapkerlerge arnalǵan arnaıy semınarlar uıymdastyrylady. Atap aıtqanda, velosport bapker­le­rine arnalǵan semınar, bıatlonnan ulttyq jáne jas­tar quramalaryna arnalǵan dárister ótkizildi. Bul is-sharalarǵa sport­tyq medısına mamandary men Dene shynyqtyrý jáne buqaralyq sport akademıasynyń ǵalymdary da tartyldy.

Mınıstrlik sportty damytýda ǵy­lymı negizdelgen, turaqty ári zamanaýı modeldi engizý jumystaryn jalǵastyrady. Eń aldymen, mamandardy sapaly daıar­lap, olardyń kásibı jetis­tik­te­rin qoldaýǵa basymdyq beriledi.

– Memlekettik saıasattyń arasalmaǵy sportta da aıqyn ańǵarylady. Álemdik sport qaýymdastyqtarymen baılanys nyǵaıyp kele me?

– Memleket basshysynyń joǵary jetistikter sportyn jáne buqaralyq sportty damy­týǵa baǵyttalǵan júıeli qoldaýy men strategıalyq sheshim­deriniń nátıjesinde Qazaq­stan halyqaralyq sport arenasyndaǵy ornyn nyqtap keledi. Prezıdent tapsyrmasy boıynsha elimizde halyqaralyq sport qaýymdastyqtarymen ynty­maqtastyqty nyǵaıtýǵa baǵyt­talǵan is-sharalar júıeli túrde júzege asyrylady. Jyl basynan beri Qazaqstanǵa 19 halyqaralyq federasıa men ulttyq olımpıada komıtet­te­riniń basshylary keldi. Bul elimizdiń álemdik sport qaýym­das­tyǵyndaǵy bedeliniń artyp, atqarylyp jatqan memlekettik saıasatqa degen senimniń joǵary ekenin kórsetedi.

Elimizdegi gımnastıka, kúres, dzúdo, boks sıaqty federasıalardyń halyq­­ara­lyq sport federasıalary men uıym­­­­da­ryn­daǵy ókilderiniń sany artty. Budan bólek, tek olımpıadalyq sport túrleri boıynsha 38 jerlesimiz halyqaralyq uıymdardyń múshe­si sanalady.

Prezıdent tapsyrmalaryn oryndaý maqsatynda Týrızm jáne sport mınıstrligi halyq­aralyq federasıa­larmen ynty­maqtastyqty keńeıtý, ınfra­qu­rylymdy damytý, elimiz­de mańyzdy sporttyq is-sharalardy ótkizý baǵytynda ke­shendi jumystar atqarady. 2027 jyly dzúdodan álem chempıonaty Qazaqstanda ótedi, bul – otandyq dzúdo tarıhyndaǵy ekinshi álem birinshiligi. 2023 jyldan bastap Astanada «Grand Slam» serıasyndaǵy «Qazaqstan Barysy» týrnıri uıymdastyrylyp keledi (bıyl otandyq sportshylar 9 medal jeńip aldy, júlde qory – 154 000 eýro). Bıyl mamyr aıynda elordada paradzúdodan (IBSA) álem chempıonaty ótti, oǵan 38 elden 300-den astam sportshy qatysty. Budan basqa da jahandyq iri saıystar da uıymdastyrylady.

Qoryta aıtqanda, sportty damytýdyń strategıalyq keshendi jospary negizinde aýqymdy jumystar atqarylyp jatyr.

Áńgimelesken –

Qýanysh NURDANBEKULY,

«Egemen Qazaqstan»