Eń bastysy, shyndyqty jaıyp salǵany qashan bolyp edi?
- Alysqa barmaı-aq, ótken jyly Arysta qoıma jarylǵanda halyq ózin óz kúshimen kóshirdi emes pe? Odan da asqan soraqylyq bolǵan, mysaly. Eshqandaı koronavırýssyz-aq bizdiń dárigerler Shymkent aýrýhanalarynda 150-ge jýyq balaǵa VICH-ınfeksıa juqtyryp alǵan. Al jergilikti bılik bul jaǵdaıdy jurtshylyqtan jasyryp qalýǵa baryn salǵan bolatyn.
Al endi Qazaqstannyń bir jerinde koronavırýs indeti bastalǵan jaǵdaıda odan ary qaraı ne bolýy múmkin ekenin kóz aldymyzǵa elesteteıik. Aýrýhanaǵa kelgen adamǵa dıagnozdyń durys qoıylmaýy qateri bizdiń elde óte joǵary, óıtkeni qazaqstandyq medısınanyń deńgeıi katastrofalyq jaǵdaıda, ásirese shalǵaı óńirlerde.
Qate dıagnoz, karantınniń joqtyǵy, gıgıena deńgeıiniń tómendigi (keı jerlerde tipti taza sý joq, dárethanalar dalada) úlken qıyndyqtarǵa ákeledi.
Qazaqstanda qaýipti ınfeksıalarmen jumys isteýge úıretilgen qansha dáriger men medbıke bar? Qytaı birneshe myńdaǵan áskerı dárigerlerdi jınap alyp, Ýhanǵa jóneltti. Al Qazaqstan ne istemek?
Al bılik qoǵamǵa bul aqparatty qalaı jetkizbek? Buǵan deıingi tótenshe jaǵdaılar kórsetkendeı, bizdiń sheneýnikterdiń mundaı jaǵdaıda áreket qylýdyń qalyptasqan dástúri bar.
Birinshiden, túk bolmaǵandaı úndemeı otyrý. Eger aqparat áleýmettik jelilerge tarap ketse, qaýipti tómen etip kórsetýge tyrysý men "jalǵan aqparat taratqandardy" qorqytýǵa kirisedi. Al jaǵdaı ábden ýshyqqanda bolǵan jaǵdaıǵa jaýapkershilikti bir-birine artý úshin jantalasa bastaıdy.
Koronavırýs indeti burq ete qalǵan jaǵdaıda týyndaıtyn úlken problemanyń biri – bıliktiń isi men sózine halyqtyń senbeýinen shyǵady.
Senim joq jerde memleket pen qoǵam birigip, indettiń taralýyn toqtatýǵa qajetti úılesimdi jumys júrgize almaıdy. Bılikke degen senimniń ábden joǵalǵanynyń bir dáleli sol, halyq sońǵy jyldary balalarǵa vaksına salǵyzýdan bas tarta bastady. Nátıjesinde elde qyzylsha indeti kúrt asqynyp ketti.
Shyndyqty jasyrýǵa tyrysý – elde úreı týǵyzady. İndet taraǵan óńirlerdiń turǵyndary basqa óńirlerdegi týystaryna qaraı kóship ketýge tyrysady.
Tipti ol aımaqty jaýyp tastaǵan kúnniń ózinde bizdegi jemqorlyq jaǵdaıynda tamyr-tanysy men aqshasyn paıdalanyp, "qorǵanys qamalyn" buzyp-jaryp óte shyǵatyn dókeıler bolmaıtynyna kim kepil?
Ótkende ǵana Zaısan turǵyndary nelikten dúrlikti? Koronavırýs juqtyrǵan Qytaı azamattaryn ákep tastaýy múmkin dep qaýiptendi. Qoǵam bıliktiń salǵyrttyǵy, óz halqynyń aldyndaǵy jaýapsyzdyǵy men ótirik aıtýyna birden qarsylyq tanytýǵa daıyn ekenin kórsetti. Osylaısha, bılik koronavırýstyń taralýymen tıimdi kúrese almasa – bul da áleýmettik narazylyqqa ákep soǵýy múmkin.
Elde jappaı dári-dármek men medısınalyq maskalar taýsylyp qalady. Sosyn dúken sórelerinde azyq-túlik tapshylyǵy týyndaıdy, baǵalar kúrt qymbattap áleýmettik tolqynys týady. Biz negizinen bárin, azyq-túlikten bastap dári-dármekke deıin syrttan tasıtyn memleketpiz.
Bizdiń eksportqa shyǵatyn negizgi taýarymyz – munaı men qashqyn sheneýnik-olıgarhtar.
Olıgarhtardy qoıshy, egerákı indet Qazaqstannyń munaı-gaz óndiretin óńirlerinde tarasa – Qashaǵan, Teńiz jáne Qarashyǵanaqta shıkizat óndirisi toqtaıdy.
Árıne, betin aýlaq qylsyn, bul jaısyz senarılerdiń biri ǵana.
Biraq taǵy bir qaıtalap aıtaıyn, kez-kelgen qaýippen tıimdi kúresýge qajetti eń birinshi jáne eń mańyzdy resýrs – bılik pen qoǵam arasyndaǵy senim, - dep paıymdapty Dosym Sátpaev.
