Ázirge, Qazaqstanda eki AES-ti kim salatyny belgili boldy. Ázirge deıtin sebebimiz, óz sózinde Memleket basshysy, negizinen, Qazaqstanǵa úsh AES-tiń qajettigi týraly aıtyp keledi. Sonymen ótken demalys kúnderi, atap aıtqanda, 2025 jyly 14 maýsymda aldymen Qazaqstanda alǵashqy atom elektr stansıasyn salatyn halyqaralyq konsorsıýmnyń kóshbasshysy "Rosatom" bolǵany jarıalandy. Kóp uzamaı taǵy bir AES qurylysy boıynsha konsorsıýmnyń jetekshisi anyqtalyp, ol Qytaılyq CNNC boldy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Bul aradaǵy birinshi AES boıynsha sheshim qazaqstandyqtardy tań qaldyrdy. Sebebi sanksıadaǵy memleket emin-erkin áreket ete almaıtyny belgili. Túrkıadaǵy AES qurylysy da osy sebepti toqtap tur emes pe? Osyndaı saýaldar legi qoǵamda birden burq etti. Oǵan jaýap birden berildi. Iaǵnı, elimizde AES salý boıynsha halyqaralyq konsorsıým jetekshileriniń qalaı tańdalyp alynǵany egjeı-tegjeı túsindirildi.
Vendorlarmen júrgizilgen kelissózder
QR Atom energıasy jónindegi agenttigi halyqaralyq sarapshylardyń qatysýymen ashyq jáne básekege qabiletti dıalog aıasynda reaktorlyq tehnologıalardyń jetekshi álemdik óndirýshilerimen kelissózder júrgizilip, olardyń óndiristik nysandaryna saparlar uıymdastyrylǵany naqtylandy. Atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde áleýetti jetkizýshilerdiń "qysqa tizimine" kelesi kompanıalar endi: "Rosatom" (Reseı), "China National Nuclear Corporation" (Qytaı), "Électricité de France" (Fransıa) jáne "Korea Hydro & Nuclear Power" (Ońtústik Koreıa).
Tizimge engen kompanıalar Qazaqstanda AES salý boıynsha tehnıkalyq jáne komersıalyq usynystardan turatyn materıaldardyń keshendi paketin usyndy. Nátıjesinde, Qazaqstan Respýblıkasynyń Atom energıasy jónindegi agenttigi, "Qazaqstandyq atom elektr stansıalary" JSHS jáne fransýzdyq Assystem ınjenerlik kompanıasy birlesip ázirlegen ádisteme negizinde usynylǵan reaktorlyq tehnologıalar men basqa da usynystarǵa keshendi baǵalaý júrgizildi. Baǵalaý AES qaýipsizdigi, tehnologıalyq jáne qarjylyq aspektiler, halyqaralyq tájirıbe, kadrlar daıarlyǵy jáne ózge de kórsetkishter boıynsha júzege asyryldy.
"Osy taldaýdyń nátıjeleri atom salasyn damytý máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komısıanyń qaraýyna usynyldy jáne Qazaqstanda AES salý boıynsha eń ońtaıly ári tıimdi usynystar reseılik "Rosatom" kompanıasynan kelgeni anyqtaldy. Ekinshi orynǵa qytaılyq "China National Nuclear Corporation" jaıǵassa, fransýzdyq "Électricité de France" pen koreıalyq "Korea Hydro & Nuclear Power" usynystary úshinshi oryndy ıelendi", delingen agenttik habarlamasynda.
Osylaısha, "Rosatom" kompanıasy Qazaqstandaǵy alǵashqy atom elektr stansıasyn salý jobasy boıynsha halyqaralyq konsorsıýmnyń kóshbasshysy retinde anyqtaldy. Qazirgi ýaqytta "Rosatom" usynǵan usynystar negizinde Reseı Federasıasy tarapynan memlekettik eksporttyq qarjylandyrý tartý máselesi pysyqtalýda.
Nege tańdaý "Rosatomǵa" tústi?
Kóp uzamaı Qazaqstandyq elektr energetıkalyq qaýymdastyǵynyń basshysy Talǵat Temirhanov bul rettegi óz jumystaryn tizbelep, tańdaý "Qazaqstandyq atom elektr stansıalary" JSHS-nyń frnsýzdyń Assystem ınjınırıńtik kompanıasynyń qatysýymen birlese ázirlengen ádistemesi negizinde jasalǵanyn naqtylady. Ol alǵashqy AES 2400 MVttyq bolatynyn da jetkizdi.
"Qazaqstandyq elektr energetıkasy qaýymdastyǵy muny ýaqtyly jáne strategıalyq negizge súıene otyryp jasalǵan sheshim retinde qoldaıdy. Qýaty 2400 MVt-tyq AES jyl saıyn shamamen 19 mlrd kVt saǵattyń taza jáne turaqty elektr energıasyn óndiretin bolady, bul elimizdiń energetıkalyq qaýipsizdigin edáýir nyǵaıtýǵa, elektr energıasy ımportyna táýeldilikti tómendetýge jáne eń joǵary júktemelerdi turaqty túrde qamtamasyz etýge múmkindik beredi", – dep atap ótti ol.
Temirhanov bul ekologıalyq turǵydan da, turaqty energetıkaǵa kóshý turǵysynan da mańyzdy qadam ekenin basa atap ótti.
"Seriktes retinde tańdalǵan "Rosatomnyń" tarıhı jáne tehnologıalyq tájirıbesi bar ekenin ataı ketken jón. Memlekettik korporasıanyń básekege qabiletti halyqaralyq naryqta suranysqa ıe naqty tájirıbesi men senimdi tehnologıalary bar. Búgingi tańda "Rosatom" Qytaıda, Túrkıada, Bangladeshte, Belarýsta, Úndistanda, Iran men Mysyrdaǵy jobalardy ulttyq standarttarǵa beıimdeı otyryp, jergilikti ónerkásipti belsendi túrde tartýda 20-dan astam energıa bloktaryn salyp jatyr. Qaýymdastyq mundaı seriktespen yntymaqtastyq Qazaqstanda atom energetıkasyn senimdi, qaýipsiz jáne uzaq merzimdi damytý úshin berik irgetas qalaı alady dep esepteıdi", – dep sózin túıindeıdi Temirhanov.
Taǵy bir AES-ty qytaılyq CNNC korporasıasy salatyn boldy
Budan keıin Qytaılyq CNNC Qazaqstandaǵy taǵy bir AES qurylysy boıynsha konsorsıýmnyń jetekshisi bolatyny jarıalandy.
Atom energetıkasy agenttiginiń tóraǵasy Almasadam Sátqalıevtiń aıtýynsha, short-lıstke engen barlyq prekvalıfıkasıadan ótken qatysýshylardyń ózine tán biregeı tehnologıalary bar. Degenmen, Qytaı men Reseı usynǵan jobalar obektıvti túrde eń myqty bolyp tanyldy.
"Qytaı Halyq Respýblıkasymen atom salasyndaǵy yntymaqtastyq jóninde jeke bas kelisimge qol qoıý josparlanyp otyr. Biz Qazaqstanda taǵy bir atom elektr stansıasyn salý úshin qytaı tehnologıalaryn paıdalanǵymyz keledi. Jalpy alǵanda, álemde tolyq atom sıklin óz kúshimen júzege asyra alatyn elder kóp emes. Al Qytaı – mundaı múmkindikke ıe, barlyq qajetti tehnologıalary men ındýstrıalyq, óndiristik bazasy bar memleket. Sondyqtan bizdiń kelesi basty basymdyǵymyz – Qytaımen yntymaqtastyq", – dedi Sátqalıev.
Qazaqstandaǵy AES-tardyń egesi kim bolady?
Ýran shıkizatynyń menshik ıesi, operatory jáne óndirýshisi, sondaı aq bolashaq atom stansıasynyń barlyq tehnologıalyq prosesteriniń qojaıyny Qazaqstan Respýblıkasy bolady. Bul týraly Atom energetıkasy agenttiginiń tóraǵasy Almasadam Sátqalıev málimdedi. Ol konkýrstaǵy basty sharttardyń biri - stansıanyń táýelsiz jáne tıimdi jumysy qazaqstandyq mamandardyń esebinen júrgizilýi. Iaǵnı, kelisimsharttarda kadrlardy daıarlaý júıesin, ındýstrıalyq-tehnıkalyq bazany jáne qurylystyń barlyq kezeńderin barynsha oqshaýlaýdy qalyptastyrý qarastyrylǵan.
"Biz Qazaqstan ekonomıkasyna salynatyn aýqymdy ınvestısıalar týraly sóz bolyp otyrǵanyn jaqsy túsinemiz. Bul arada: "Atom tehnologıalary máselelerinde Reseıge táýeldiliktiń qaýpi óte az, tipti múlde joq" dep qadap aıta alamyn. Munyń bári kelisimshartta qarastyrylǵan", - dedi ol.
Almasadam Sátqalıevtiń aıtýynsha, bul arada ózara árekettesý formýlasy qarapaıym:
"Olar Qazaqstanǵa keledi, AES salady, kadrlardy daıarlap, oqytady jáne bári aıaqtalǵanda elderine oralady".
"Rosatom" basshysy: Biz Reseı jáne Qazaqstan basshylyǵynyń qoldaýyna arqa súıeımiz
"Rosatom" basshysy da atalǵan jańalyqqa qatysty pikir bildire ketti. Árıne, olar bul sheshimge qýanyshty.
"Qazaqstandaǵy atom elektr stansıasy álemdegi eń ozyq jáne tıimdi joba boıynsha salynady, onyń negizinde reseılik tehnologıalar qoldanylady. Bul álemdegi zamanaýı atom elektr stansıalarynyń biri bolady, bul arada VVER-1200 reaktorlary qoldanylady. Alda bizdi áli de kóp jumys kútip tur, biz Reseı jáne Qazaqstan basshylyǵynyń qoldaýyna shyn júrekten senim bildirip, arqa súıeımiz", - dep atap ótti "Rosatom" memlekettik korporasıanyń bas dırektory Alekseı Lıhachev.
Sóz sońynda, vendorlar týraly agenttik taratqan habarlamadaǵy derekke súıensek, úshinshi AES-ty fransýzdar koreılermen birlesip salýy múmkin sekildi. Biraq, bul tek dolbar ekenin, al resmı málimet múlde bolmaǵanyn basa aıta ketelik.
